50 χρόνια Σύνταγμα 1975: 50 πρόσωπα, στιγμές και σημεία

Πενήντα χρόνια συμπληρώνονται από την ψήφιση, τον Ιούνιο, του Συντάγματος του 1975, το οποίο μαζί με το δημοψήφισμα του Δεκεμβρίου 1974 που έφερε την Αβασίλευτη Δημοκρατία αποτέλεσαν την επισφράγιση της Μεταπολίτευσης, θέτοντας την Ελλάδα και πάλι σε σταθερή δημοκρατική τροχιά.

Με την αφορμή αυτή, ξεχωρίζουμε 50 κομβικά σημεία και χαρακτηριστικά στοιχεία αυτού του τόσο καθοριστικού γεγονότος για την εξέλιξη της σύγχρονης ελληνικής ιστορίας.

Διάρκεια

1.     Το Σύνταγμα του 1975 είναι το ενδέκατο ελληνικό Σύνταγμα, αν λάβουμε υπόψη όλα τα προηγούμενα που ψηφίστηκαν από Συντακτικές Συνελεύσεις ή Βουλές. Πρώτο υπήρξε το Σύνταγμα της Επιδαύρου, «Προσωρινόν Πολίτευμα της Ελλάδος» και ψηφίστηκε τον Ιανουάριο του 1822. Είχαν προηγηθεί τα δύο συντάγματα της δικτατορίας (1967, 1973) και το Σύνταγμα του 1952

2.     Πρόκειται για το μακροβιότερο ελληνικό Σύνταγμα, που ξεπέρασε σε διάρκεια εκείνο του 1864.

Ανάγκη νέου συντάγματος

3.     Οι πρώτες αμφισβητήσεις για το Σύνταγμα του 1952 είχαν εκφραστεί ήδη από αρχές της δεκαετίας του ’60. Ο Κωνσταντίνος Καραμανλής, σε ομιλία του στις 29 Οκτωβρίου 1961, είχε χαρακτηρίσει το Σύνταγμα του 1952 ως «εις πολλάς διατάξεις του απηρχαιωμένον και τροχοπέδην εις την πρόοδον του τόπου».

4.     Μετά την πτώση της Χούντας, τον Ιούλιο του 1974, επανήλθε προσωρινά σε ισχύ το Σύνταγμα του 1952, με εξαίρεση τις διατάξεις για τη μοναρχία. Αρχηγός του Κράτους συνέχιζε να είναι ο στρατηγός Φαίδων Γκιζίκης που είχε τοποθετηθεί στην Προεδρία της Δημοκρατίας, επί δικτατορίας, το 1973.

Τι προηγήθηκε

5.     Το Σύνταγμα του 1975, ψηφίστηκε από τη Βουλή που προέκυψε από τις πρώτες εκλογές μετά την πτώση της Χούντας στις 17 Νοεμβρίου 1974. Η κοινοβουλευτική δύναμη των κομμάτων ήταν η εξής: Νέα Δημοκρατία (Κωνσταντίνος Καραμανλής) 220 έδρες, Ένωσις Κέντρου – Νέες Δυνάμεις (Γεώργιος Μαύρος) 60 έδρες,  Πανελληνιο Σοσιαλιστικό Κίνημα (Ανδρέας Παπανδρέου) 12 έδρες, Ενωμένη Αριστερά (Ηλίας Ηλίου) 8 έδρες.

6.     Στις 8 Δεκεμβρίου 1974 διεξήχθη δημοψήφισμα για το πολίτευμα του ελληνικού κράτους. Προσήλθε στις κάλπες το 75% του εκλογικού σώματος. Υπέρ της Αβασίλευτης Δημοκρατίας ψήφισε το 69,18% ενώ υπέρ της βασιλευομένης το 30,82%.

7.     Μετά το δημοψήφισμα για το πολίτευμα και μέχρι την ψήφιση του νέου Συντάγματος, προσωρινός Πρόεδρος της Δημοκρατίας εξελέγη ο διακεκριμένος νομικός Μιχαήλ Στασινόπουλος.

8.     Πρώτη επιλογή του Κωνσταντίνου Καραμανλή για το αξίωμα του προσωρινού Προέδρου της Δημοκρατίας ήταν ο Παναγιώτης Κανελλόπουλος, ιστορική πολιτική φυσιογνωμία των προηγούμενων δεκαετιών, ο οποίος όμως αρνήθηκε την πρόταση αυτή.

Επιτροπή Συντάγματος

9.     Η κατάρτιση του σχεδίου Συντάγματος ανατέθηκε σε ειδική διακομματική επιτροπή, πρόεδρος της οποίας ορίστηκε ο πανεπιστημιακός, πρώην υπουργός και βουλευτής της Νέας Δημοκρατίας και μετέπειτα Πρόεδρος της Δημοκρατίας, Κωνσταντίνος Τσάτσος, στενός συνεργάτης του Κωνσταντίνου Καραμανλή.

10.  Ο Γεώργιος Μαύρος και ο Κωνσταντίνος Τσάτσος, εκ των πρωταγωνιστών των συζητήσεων για το νέο Σύνταγμα του 1975, είχαν κεντρικό ρόλο και στις διαδικασίες σύνταξης και ψήφισης του Συντάγματος του 1952 ως μέλη της τότε συνταγματικής επιτροπής.

11.  «Αν είχομεν κατορθώσει να αναθεωρήσωμεν το Σύνταγμα, η Δημοκρατία δεν θα έπιπτεν». Αυτό ανέφερε ο Κωνσταντίνος Καραμανλής στο υπουργικό του συμβούλιο κατά την παρουσίαση του σχεδίου του νέου Συντάγματος του 1975 στις 23 Δεκεμβρίου 1974.

Σχέδιο Συντάγματος

12.  Το αρχικό σχέδιο του Συντάγματος, το οποίο κατατέθηκε προς συζήτηση στη Βουλή στις 24 Δεκεμβρίου 1974, προκάλεσε πλήθος αντιδράσεων από τα κόμματα της αντιπολίτευσης για σειρά διατάξεων

13.  Ένα νέο, αναθεωρημένο σχέδιο κατατέθηκε από την Κυβέρνηση στη Βουλή στις 7 Ιανουαρίου 1975.

14.  Η πρώτη συνεδρίαση της Ολομέλειας της Βουλής για τη συζήτηση του Συντάγματος πραγματοποιήθηκε στις 13 Ιανουαρίου 1975. Η διαδικασία άνοιξε με τις τοποθετήσεις των πολιτικών αρχηγών και συνεχίστηκε με συστηματική συζήτηση επί των άρθρων. Το κλίμα ήταν έντονα φορτισμένο, με διαρκείς αναφορές στην ανάγκη δημοκρατικής σταθερότητας και θεσμικού εκσυγχρονισμού της χώρας.

Τρίμηνο

15.  Λόγω του επείγοντος χαρακτήρα της συνταγματικής θεμελίωσης του νέου πολιτεύματος, οι πολιτικοί αρχηγοί είχαν συμφωνήσει ότι η διαδικασία επεξεργασίας, συζήτησης και ψήφισης του Συντάγματος θα ολοκληρωνόταν εντός τριών μηνών. Ωστόσο, κατά τη διάρκεια των διαβουλεύσεων, η αντιπολίτευση κατηγόρησε την κυβέρνηση για προχειρότητα και έλλειψη ουσιαστικού διαλόγου.

16.  Ο Κωνσταντίνος Καραμανλής απέδιδε ιδιαίτερη σημασία στη χωρίς καθυστερήσεις ψήφιση του Συντάγματος καθώς θεωρούσε το γεγονός αυτό, δείγμα προς την Ευρωπαϊκή Οικονομική Κοινότητα ότι η Ελλάδα αποτελούσε πλέον μια συνταγματική δημοκρατική χώρα. Χαρακτηριστικό είναι ότι ο έλληνας πρωθυπουργός υπέβαλε επισήμως αίτηση για ένταξη της Ελλάδας στην ΕΟΚ, στις 12 Ιουνίου 1975, την επομενή, δηλαδή, της έναρξης ισχύος του νέου Συντάγματος.

Σημεία τριβής και διενέξεων

17.  Ένα από τα πιο επίμαχα σημεία του νέου Συντάγματος ήταν η βούληση του Κωνσταντίνου Καραμανλή και της κυβέρνησης, το αξίωμα του/της Πρόεδρου της Δημοκρατίας, να συνοδεύεται από αυξημένες αρμοδιότητες. Ασκήθηκε έντονη κριτική από την αντιπολίτευση και οι αυξημένες αυτές αρμοδιότητες αποκαλέστηκαν «υπερεξουσίες του Προέδρου της Δημοκρατίας».

18.  Άλλο επίμαχο σημείο μεταξύ κυβέρνησης και αντιπολίτευσης αποτέλεσε το μέτρο της διοικητικής εκτόπισης (εξορίας), που προβλεπόταν από το Σύνταγμα του 1952. Εν τέλει, με το Σύνταγμα του 1975, και ύστερα από τις αντιδράσεις της αντιπολίτευσης, προστέθηκε η υποχρέωση, προκειμένου να μπορεί να επιβληθεί ένα τέτοιο μέτρο να έχει προηγηθεί δικαστική απόφαση. Χαρακτηριστικός ήταν ο διάλογος μεταξύ του υπουργού Δικαιοσύνης Κωνσταντίνου Στεφανάκη και του επικεφαλής της Ενωμένης Αριστεράς, Ηλία Ηλιού, όπως δημοσιεύθηκε στο «ΒΗΜΑ» της 29ης Μαρτίου 1975:

«Ο κ. υπουργός αναφερόμενος στο μέτρο της διοικητικής εξέτασης δήλωσε ότι θα επιτρέπεται κατόπιν δικαστικής αποφάσεως.

Η. Ηλίου: Τότε δεν θα είναι διοικητική εκτόπιση.

Κ. Στεφανάκης: Βεβαίως. Και εις το σχέδιον το έχομεν ως ποινή και όχι ως διοικητικήν εκτόπισιν.

Η. Ηλίου: Αυτό είναι άλλο πράγμα

Κ. Σεφανάκης: Την καταργήσαμεν ως διοικητικό μέτρον. Βεβαίως ενοχλεί και η λέξις εκτόπισις και δικαίως, διότι αρκετά μέλη του Κοινοβουλίου υπέστησαν τα δεινά αυτής και έφαγαν τον πικρόν άρτον της εξορίας. Αλλά δεν είναι δυνατόν, ένα μέσον προστασίας, όπως είναι και αι ποιναί τας οποίας επιβάλλουν τα Δικαστήρια, να το εγκαταλείψω».

19.   Δριμεία κριτική ασκήθηκε από την Αντιπολίτευση στο σχέδιο του νέου Συντάγματος και για τον λόγο ότι περιείχε διατάξεις αντιγραμμένες σχεδόν κατά λέξη από τα δικτατορικά Συντάγματα του 1968 και του 1973.

20.  Κατά την περίοδο των συζητήσεων για την ψήφιση το νέου Συντάγματος, τον Φεβρουάριο του 1975, τη Βουλή απασχόλησε η υπόθεση εξάρθρωσης συνωμοσίας αξιωματικών του στρατού που σχεδίαζαν να ανατρέψουν την κυβέρνηση Καραμανλή. (Πραξικόπημα της πιτζάμας)

Τοποθετήσεις

Στα τέλη Μαρτίου, τοι πολιτικοί αρχηγοί και οι εισηγητές των κομμάτων τοποθετήθηκαν επί βασικών ζητημάτων του προς ψήφιση νέου Συντάγματος.

21.  Κωνσταντίνος Καραμανλής: [Δεν πρέπει να υπερβάλεται η σημασία των διενέξεων Κυβερνήσεως και Αντιπολιτεύσεως για το Σύνταγμα]. «Αν θέλωμε, να έχωμεν πραγματικήν και υγιά δημοκρατίαν, οφείλομεν, πέραν των θεσμών, να δημιουργήσωμεν τας αναγκαίας προς τούτο ψυχολογικάς προϋποθέσεις. (…) Η Νέα Δημοκρατία, καθώρισε σαφώς, προ των εκλογών, την θέσιν της επί του Συντάγματος. Υπεσχέθη Σύνταγμα Κοινοβουλευτικής Δημοκρατίας με λογικά ενισχυμένη Εκτελεστικήν Εξουσίαν. Και το Σύνταγμα αυτό είναι υποχρεωμένη να το δώση εις την χώραν, διά να είναι συνεπής και με τας πεποιθήσεις της και με τας επαγγελίας της». («ΤΟ ΒΗΜΑ», 29.3.1975)

Μαύρος και Παπανδρέου

22.  Γεώργιος Μαύρος: «Το Σύνταγμα δεν είναι θέμα μειοψηφίας και πλειοψηφίας. Είναι κανών, ο οποίος ρυθμίζει τας σχέσεις μειοψηφίας και πλειοψηφίας και δεν μπορεί να είναι προϊόν επιβολής μιας πτέρυγος μόνον της Βουλής. («ΤΟ ΒΗΜΑ», 29.3.1975)

23.  Ανδρέας Παπανδρέου. «[ Ο Βασιλεύς άσκησε δικαίωμα το οποίο «τύποις μεν μπορούσε να ασκήση, ουσία όμως όχι: την μη υπογραφή Διατάγματος αντικαταστάσεως του Υπουργού Εθνικής Αμύνης. Αυτό όμως είναι ένα τεράστιο μάθημα για τον τόπο. Με το να δώσουμε νομικό έρεισμα και να πούμε ότι το Σύνταγμα δίνει το δικαίωμα στον Ανώτατο Άρχοντα να κάνη αυτό ακριβώς που έκανε ο Βασιλεύς στις 15 Ιουλίου 1965, λύνουμε μήπως το πρόβλημα; Το θέμα δεν είναι τυπικό, αλλά ουσιαστικό. Παραβιάζεται ή όχι στην περίπτωση αυτή η θέληση του Λαού, της πλειοψηφίας;» («ΤΟ ΒΗΜΑ», 29.3.1975)

Αριστερά

24.    Ηλίας Ηλίου: «Κύριοι της Νέας Δημοκρατίας σας εξορκίζω, αρθήτε υπεράνω των προσωπικών διατάξεων, δια να ψηφισθή όπως πρέπει το Σύνταγμα. Πιστεύω ότι και ο κ. Πρόεδρος της Κυβερνήσεως φιλοδοξεί κάτι περισσότερον από μίαν ή δύο πενταετίας Πρωθυπουργίας ή Προεδρίας. Πιστεύω ότι φιλοδοξείτε εκείνο που λέγει ο Θουκυδίδης να κάνετε ένα Σύνταγμα κτήμα ες αεί, που θα είναι θησαύρισμα για πάντα και όχι κατασκεύασμα για προσωρινούς ανταγωνισμούς» («ΤΟ ΒΗΜΑ», 29.3.1975)

25.  Χαρίλαος Φλωράκης, γραμματέας Κεντρικής Επιτροπής του ΚΚΕ (εξ.): «Κάθε κοινωνική τάξη και οι πολιτικές της δυνάμεις που διαθέτουν την εξουσία επιβάλλουν το δικό τους Σύνταγμα…Όλοι γνωρίζουν ότι στον τόπο μας σήμερα την πραγματική εξουσία διαθέτει κυρίως η χρηματική ολιγαρχία, τα ντόπια και τα ξένα μονοπώλια. Και οι δυνάμεις αυτές θέλουν αναμφισβήτητα να επιβάλουν το Σύνταγμά τους. (…) Αποδυναμώνεται η αρχή της λαϊκής κυριαρχίας. Δεν κατοχυρώνεται, εξ’ άλλου, θετικά και με σαφείς διατάξεις κανένας έλεγχος της Βουλής στους τομείς της εξωτερικής πολιτικής και των ενόπλων δυνάμεων».

Εισηγητές

26.  Δημήτριος Παπασπύρου, Γενικός Εισηγητής Πλειοψηφίας: «Τα βασικά προβλήματα τα οποία έχει να αντιμετωπίση η σύνταξις ενός σύγχρονου καταστατικού χάρτου εις την Χώραν μας, είναι τρία: Η διασφάλισις των θεμελιωδών ελευθεριών του ατόμου, η πραγμάτωσις της κοινωνικής δικαιοσύνης και η αρμονική συνεργασία και αποδοτική εις τον ανώτατον δυνατόν βαθμόν λειτουργία των συντεταγμένων κρατικών εξουσιών» («ΤΟ ΒΗΜΑ», 29.3.1975)

27.  Δημήτριος Τσάτσος, Γενικός Εισηγητής Μειοψηφίας: «Παρά της προσπάθειες της Αντιπολιτεύσεως στην Υποεπιτροπή και στην Επιτροπή, η νομοθετική εξουσία είναι κατά το ήμισυ στα χέρια ενός Προέδρου που εκλέγει η κυβερνητική πλειοψηφία. Την ώρα που ο Πρόεδρος έρθη σε αντίθεση με τη πλειοψηφία της Βουλής και ματαιώση νόμο (…) το Σύνταγμα θα απολέση το κύρος του διότι θα εμπεριέχη το ίδιο τη μεθόδευση μιας απομακρύνσεως από τη λαϊκή κυριαρχία. («ΤΟ ΒΗΜΑ», 29.3.1975)

28.  «Η αναρχία είναι η κόρη της ελευθερίας που καταβρόχθισε τη μητέρα της, όπως θα έλεγε ο Αισχύλος», δήλωσε από το βήμα της Βουλής, στις 7 Ιουνίου 1975, ο Κωνσταντίνος Καραμανλής, απαντώντας στις επικρίσεις της αντιπολίτευσης για έλλειψη επαρκούς συνταγματικής προστασίας των ατομικών δικαιωμάτων.

Η ψήφιση

29.  Την ημέρα της ψήφισης, τα κόμματα της Αντιπολίτευσης απείχαν από την ψηφοφορία. Έτσι το Σύνταγμα του 1975 εγκρίθηκε μόνο από τους βουλευτές της Νέας Δημοκρατίας που όμως κατείχε την απαραίτητη κοινοβουλευτική πλειοψηφία.

30.  Από τους 208 παρόντες βουλευτές της Νέας Δημοκρατίας ψήφισαν όλοι ναι. Υπήρξαν 8 «δικαιολογημένοι» απόντες.

31.    Οι βουλευτές της Νέας Δημοκρατίας είχαν καθήσει σε όλες τις πτέρυγες των βουλευτικών εδράνων και έτσι, παρά την αποχή των κομμάτων της Αντιπολίτευσης, στα φωτογραφικά και τηλεοπτικά πλάνα η αίθουσα της Βουλής δείχνει κατάμεστη.

32.  Αμέσως μετά την ψήφιση του νέου Συντάγματος, ο Γεώργιος Μαύρος δήλωσε την πρόθεσή του να ξεκινήσει αγώνα για την αναθεώρηση του.

33.  Η επίσημη τελετή υπογραφής του Συντάγματος έγινε στις 9 Ιουνίου 1975, στην αίθουσα τροπαίων της Βουλής. Υπογράφηκαν τρία αντίτυπα. Το ένα στάλθηκε στο Εθνικό Τυπογραφείο, προς τύπωση και δημοσίευση. Το δεύτερο παραδόθηκε στην προεδρία της Δημοκρατίας και το τρίτο κατατέθηκε στην αίθουσα των επίσημων κειμηλίων και εγγράφων του Κοινοβουλίου.

34.  Μετά την υπογραφή ο πρωθυπουργός Κωνσταντίνος Καραμανλής δήλωσε: «Δια της σημερινής υπογραφής του Συντάγματος, αποκαθίσταται επί βάσεων υγιών η Ελληνική Δημοκρατία, η οποία εδοκιμάσθη κατά το παρελθόν». («ΤΟ ΒΗΜΑ», 10.6.1975)

35.  Το Σύνταγμα του 1975, τέθηκε σε ισχύ στις 11 Ιουνίου, δύο ημέρες μετά την ψήφισή του.

Πρώτος Πρόεδρος της Δημοκρατίας

36.  Λίγες ημέρες μετά την ψήφιση του νέου Συντάγματος, ο Κωνσταντίνος Τσάτσος, ύστερα από μυστική ψηφοφορία, εκλέχθηκε, με 210 ψήφους, πρώτος πρόεδρος της Ελληνικής Δημοκρατίας.

37.  Τέσσερις από τους παρόντες βουλευτές της Νέας Δημοκρατίας, δεν πειθάρχησαν με την κομματική γραμμή και δεν ψήφισαν τον Κωνσταντίνο Τσάτσο.

38.  Συνυποψήφιος του Κωνσταντίνου Τσάτσου, για την εκλογή του πρώτου Προέδρου της Δημοκρατίας ήταν ο Παναγιώτης Κανελλόπουλος, τον οποίο ψήφισαν 65 βουλευτές.

39. «ΤΟ ΒΗΜΑ» της 20ης Ιουνίου 1975 ανέφερε για την έναρξη της θητείας του πρώτου Προέδρου της Ελληνικής Δημοκρατίας: «Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι η θητεία του πρόκειται να συνδεθεί με κρίσιμα εσωτερικά και εξωτερικά προβλήματα και θα αποτελέση ως εκ τούτου ιστορικό ορόσημο για τον τόπο. Ο νέος Πρόεδρος είναι εξωπλισμένος με περισσότερες του αναγκαίου εξουσίες. Θα έχη επιτύχει στο έργο του όταν δεν θα κάμη χρήση των εξουσιών αυτών. Του το ευχόμαστε»

40.  Ο Κωνσταντίνος Τσάτσος, την ημέρα της εκλογής του δήλωσε: «Δεν εφανταζόμην ότι εις εμέ θα είχε λάχει ο κλήρος να υποστώ την κατά τον νέον τούτο Σύνταγμα αυστηράν περί την εκλογήν δοκιμασίαν. (…) Είμαι κύριε Πρόεδρε, ένας απλούς στρατιώτης εις ένα αγώνα ευγενή, διά την θεμελίωσιν μιάς ευνομούμενης δημοκρατικής Πολιτείας και διά την εξύψωσιν του βιοτικούς επιπέδου του τόσον δοκιμασθέντος ελληνικού λαού. («ΤΟ ΒΗΜΑ», 20.6.1975)

41. «Οι κανόνες που περιέχει ένα Σύνταγμα ή οι πράξεις που επιχειρούνται με βάση το Σύνταγμα, έχουν τότε μόνο ισχύ και δεσμεύουν όταν εκφράζουν το νόημα μιας συγκεκριμένα διατυπωμένης λαϊκής βουλήσεως. Γι’ αυτό αυτοί που θα εφαρμόσουν ή θα ερμηνεύσουν το νέο Σύνταγμα είναι δεσμευμένοι από την λαϊκή ετυμηγορία της 8ης Δεκεμβρίου 1974». Απόσπασμα του κεντρικού άρθρου του «ΒΗΜΑΤΟΣ» στις 8 Ιουνίου 1975.

Τι έφερε

42.  Το Σύνταγμα του 1975, λαμβάνοντας υπόψιν του το δημοψήφισμα του Δεκεμβρίου 1974 κατήργησε οριστικά τη μοναρχία και επισφράγισε τη μεταπολίτευση ορίζοντας ως νέο πολίτευμα την προεδρευομένη δημοκρατία.

43.  Η λαϊκή κυριαρχία κατοχυρώνεται ρητά στο 1ο  άρθρο του Συντάγματος του 1975, ως «θεμέλιο του πολιτεύματος».

44.  Όπως αναφέρει η ιστοσελίδα της Βουλής των Ελλήνων «Ο νέος καταστατικός χάρτης της χώρας εισήγαγε το πολίτευμα της προεδρευομένης κοινοβουλευτικής δημοκρατίας, περιείχε εξαρχής ευρύ κατάλογο ατομικών και κοινωνικών δικαιωμάτων προσαρμοσμένο στις απαιτήσεις των καιρών και παραχωρούσε σημαντικές εξουσίες στον Πρόεδρο της Δημοκρατίας, οι οποίες του επέτρεπαν να παρεμβαίνει αποφασιστικώς στη ρύθμιση της πολιτικής ζωής. Το κράτος δικαίου προστατευόταν αποτελεσματικώς, ενώ προβλεπόταν και η συμμετοχή της χώρας σε διεθνείς οργανισμούς και – εμμέσως – στην τότε ΕΟΚ».

45.  Το Σύνταγμα του 1975 αποτέλεσε τη βάση της μετέπειτα ιδιαίτερα απαιτητικής αλλά όπως αποδείχθηκε ομαλότατης πολιτικής «συγκατοίκησης» του Ανδρέα Παπανδρέου στην πρωθυπουργία και του Κωνσταντίνου Καραμανλή στην Προεδρία της Δημοκρατίας

46.  Το Σύνταγμα του 1975 περιλαμβάνει 120 άρθρα, οργανωμένα σε τέσσερα Μέρη: «Βασικές διατάξεις», «Ατομικά και κοινωνικά δικαιώματα», «Οργάνωση και λειτουργίες της Πολιτείας» και «Ειδικές, μεταβατικές και τελικές διατάξεις».

Αναθεωρήσεις

47.  Η πρώτη αναθεώρηση του Συντάγματος του 1975 έγινε επί πρωθυπουργίας Ανδρέα Παπανδρέου, το 1986 και περιόρισε δραστικά τις προεδρικές αρμοδιότητες.

48.  Η δεύτερη αναθεώρηση έγινε επί πρωθυπουργίας Κώστα Σημίτη το 2001 και αφορούσε την ενίσχυση της διαφάνειας και τον θεσμικό εκσυγχρονισμό..

49.  Η τρίτη αναθεώρηση έγινε το 2008, επί πρωθυπουργίας Κώστα Καραμανλή. Αφορούσε, μεταξύ άλλων, την ευθύνη υπουργών και τη λειτουργία ανεξάρτητων αρχών, όμως χαρακτηρίστηκε ως αναθεώρηση περιορισμένης εμβέλειας.

50. Η τέταρτη αναθεώρηση έγινε επί πρωθυπουργίας Αλέξη Τσίπρα, το 2019, και αφορούσε θέματα όπως η διαδικασία εκλογής του Προέδρου της Δημοκρατίας, η αναγνώριση θρησκευτικής ουδετερότητας και η ευθύνη υπουργών.