Ο Κλεόβουλος ο Ρόδιος υποστήριζε ότι σε ατμόσφαιρα βίας τίποτα δεν αναπτύσσεται: ούτε άτομα, ούτε οικογένεια, ούτε κοινωνία, ούτε πατρίδα. Η εχθρότητα και το μίσος κυριαρχούν, έτσι δεν οικοδομείται ο ενωτικός δεσμός της κοινωνίας. Πώς θα γίνει κάποιος συνοδοιπόρος του εχθρού του; Ο Περίανδρος ο Κορίνθιος υπογράμμιζε ότι εκείνη η πόλη ευημερεί στην οποία όλα τα άλλα θεωρούνται ίσα, η αρετή όμως θεωρείται το άριστο, η δε κακία ως το χειρότερο. («Πόλις άριστα πράττει ευ η των άλλων ίσων νομιζομένων αρετή το βέλτιον ορίζεται, κακία δε το χείρον»).
Είναι λυπηρό, εμείς οι απόγονοι του Ομήρου, που πρόβαλε την ευγένεια, την τιμή, την αξιοπρέπεια, την αγάπη προς την οικογένεια και την πατρίδα, του Πίνδαρου που ύμνησε την ανδρεία, τη φιλοτιμία και την αρετή των Ελλήνων, του Αριστοτέλη που ύμνησε την αρετή, ως την καλύτερη επιδίωξη στη ζωή των ανθρώπων («Αρετά πολύμοχθε γένει βροτείω θήραμα κάλλιστον βίω σας πέρι»), να βιώνουμε μια τέτοια ζοφερή πραγματικότητα, όπως εκδηλώνεται με τη βία των ανηλίκων. Η ευγένεια, ο πλέον έντιμος τρόπος υπάρξεως του ανθρώπου, βρίσκεται υπό διωγμό. Τα σχεδόν καθημερινά περιστατικά νεανικής βίας συχνά ξεπερνούν τα όρια της οργής και καταλήγουν σε καταστάσεις μίσους.
Η πολιτική τάξη θα πρέπει να ακούσει την προτροπή του Αριστοτέλη «να στρέψει την προσοχή της προς τους ανθρώπους, παρά προς τα άψυχα αποκτήματα που ονομάζουμε πλούτο». Η απόκτηση της αρετής, στην οποία εμπεριέχονται η δικαιοσύνη, η ανδρεία, η εγκράτεια, η μεγαλοπρέπεια, η μεγαλοψυχία, η γενναιοδωρία, η πραότητα, η φρόνηση, η σοφία, ούτε διατάσσεται, ούτε νομοθετείται.
Οι εκπαιδευτικοί να έχουν οδηγό τις παραινέσεις του Σωκράτη: να είναι προσηλωμένοι στο να ανέβουν οι μαθητές ψηλότερα, να συμβάλλουν στην αυτογνωσία και στην αυτοπειθαρχία τους, να φωτίζουν την ανεπανάληπτη διδαχή του, το καλό δε βρίσκεται στην ποσότητα, αλλά στο καλό είναι η ποσότητα! («ουκ εν το πολλώ το ευ, αλλά εν το ευ το πολύ»). Η ζωή που δεν υποβάλλεται σε έλεγχο, δεν έχει καμιά αξία για τον άνθρωπο («ο δε ανεξάρτητος βίος ου βιωτός ανθρώπω»). Η αρετή μπορεί να αποκτηθεί με την παιδεία («πευδευτήν είναι αρετήν»). Ο φθόνος είναι καταστροφή της ψυχής («τον φθόνον έλκος είναι της ψυχής»).
Οι μαθητές να μην ξεχνούν
- τη διδαχή του Σωκράτη «ουδείς εκών κακός», κανένας άνθρωπος δεν είναι κακός με τη θέλησή του. Τι χρειάζεται λοιπόν; Με την παιδεία να καλλιεργηθεί η καλή θέληση, για να μην κάνει ο άνθρωπος το κακό, αλλά να κάνει το καλό.
- τη διαπίστωση του Αριστοτέλη, ότι η βία είναι αφύσικο πράγμα («παρά φύσιν γαρ η βία»).
- τα λόγια του Σοφοκλή, δε γεννήθηκα για να εχθρεύομαι, αλλά για να αγαπώ («ούτω συνέχθειν, αλλά συμφιλείν έφυν»)
- το συμπέρασμα του Επίκουρου, όποιος αποφεύγει το κακ διατηρεί το αγαθό (το καλό) και η τελείωση αυτού είναι η ψυχική γαλήνη.
Όσοι βρίσκονται απαθείς σε καταστάσεις νεανικής βίας δεν θα πρέπει να νοιώθουν βολικά. Ο Πλάτωνας μάς διδάσκει ότι τίμιος είναι αυτός που δεν αδικεί κανέναν, αλλά διπλάσια τιμή και αναγνώριση ανήκει σε αυτούς που δεν επιτρέπουν στους αδικούντες να αδικούν! («τίμιος μεν δη και ο μηδέν αδικών, ο δε μηδ’επιτρέπων τοις αδικούσιν αδικείν πλέον η διπλασίας τιμής άξιος εκείνου»).
Οι θρασείς στις σημερινές κοινωνίες πολλαπλασιάζονται ανησυχητικά, οι δειλοί αυξάνονται, οι ανδρείοι βρίσκονται στο περιθώριο. Ας γίνει γενική πεποίθηση η ρήση του Πλάτωνα: η μεγαλύτερη νίκη στη ζωή είναι η νίκη του ανθρώπου απέναντι στον κατώτερο εαυτόν του («το νικάν εαυτόν πασών νικών πρώτη τε και αρίστη»).
*Δικηγόρος – DEA στο δημόσιο δίκαιο Παν. René Descartes (PARIS V)
