Η νέα πολιτική επιστήμη

Paschalis M. Kitromilides
Athenian Legacies.
European Debates on Citizenship
Leo S. Olschki, 2015,
σελ. 466, τιμή 42 ευρώ

Είναι πιθανόν στο μέλλον η προηγούμενη πενταετία να αναγνωριστεί και επιστημονικά ως αυτό που διαισθητικά φαίνεται σε όσους την έζησαν: μια κρίσιμη στιγμή στην Ιστορία της ευρωπαϊκής κοινωνίας. Πρόκειται επομένως για συγκυρία στην οποία αξίζει να προσέξουμε την παραγωγή της πολιτικής σκέψης, τον στοχασμό για την παθολογία των πολιτευμάτων, τις τύχες της δημοκρατίας, τους μετασχηματισμούς της έννοιας του πολίτη. Καίριες ιδέες όλες για το μεταπολεμικό ευρωπαϊκό ιδανικό προσεγγίζονται πολύπλευρα στον συλλογικό τόμο «Athenian Legacies», καρπό διεθνούς συνεδρίου της Ευρωπαϊκής Εταιρείας για την Ιστορία της Πολιτικής Σκέψης στην Αθήνα το 2012.

Το πλαίσιο του διαλόγου τίθεται από τον επιμελητή των πρακτικών, καθηγητή Πολιτικής Επιστήμης στο ΕΚΠΑ Πασχάλη Κιτρομηλίδη, ο οποίος στο κείμενό του τοποθετεί τη διακριτή αξία της παράδοσης της ευρωπαϊκής σκέψης στην επικέντρωση στις έννοιες της δικαιοσύνης και της ιδιότητας του πολίτη. Η αναβίωση της παράδοσης αυτής χάρη στη φιλολογία της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης, έπειτα από τη χρεοκοπία στην οποία την υπέβαλαν στον 20ό αιώνα η προαγωγή του ναζισμού από διανοητές όπως ο Καρλ Σμιτ ή η υποκρισία ενώπιον της ανελευθερίας του υπαρκτού σοσιαλισμού από στοχαστές όπως ο Ζαν-Πολ Σαρτρ, οφείλει, για τον Κιτρομηλίδη, να συμπληρωθεί στο φως της κρίσης με ένα επιπλέον αίτημα. Αυτό του γόνιμου διαλόγου με την πολιτική σκέψη προκειμένου να διαφύγει από τη στεγνή τεχνοκρατική τροχιά, να ενσωματώσει την ηθική διάσταση και την κριτική εξέταση της κοινωνίας.

Στην κατεύθυνση ενός τέτοιου διαλόγου η θεματική του τόμου ανοίγεται σε πτυχές της ιδιότητας του πολίτη από την κλασική αρχαιότητα και την κλασική φιλοσοφία στις προεκτάσεις τους στην εποχή της Αναγέννησης και του Διαφωτισμού και τις αντηχήσεις τους στη νεωτερικότητα. Αναπάντεχα σύγχρονος, ο απόηχος της αθηναϊκής δημοκρατίας ενίοτε απαντάται σε απρόσμενα μέρη. Εδώ, ας επιλεγούν δύο μόνο χαρακτηριστικές από μια πλειάδα διεισδυτικών εισηγήσεων. Ο Τζέιμς Λάιβσι υποδεικνύει ότι ο κρίκος της διασπασμένης αλυσίδας της δημοκρατίας μεταξύ αρχαιότητας και 19ου αιώνα βρίσκεται στη γαλλική επαναστατική εμπειρία του θέρους του 1792, όταν ιδέες περί ισοπολιτείας και άμεσης λαϊκής συμμετοχής στη διακυβέρνηση εκφράζονται από τις πρακτικές του παρισινού δήμου. Στην υπερκείμενη περιρρέουσα ατμόσφαιρα της περιόδου ο Λάιβσι εντοπίζει ένα δημοκρατικό ρεύμα πολιτικής σκέψης αρδευόμενο απευθείας από την αθηναϊκή δημοκρατία: «απρόθυμοι δημοκράτες», εκπρόσωποι του μέσου όρου των πολιτικών στοχαστών, όπως ο Φρανσουά ντε Νεφσατό, τελευταίος πρόεδρος της Νομοθετικής Συνέλευσης, είδαν στο πολίτευμα της αρχαίας Αθήνας τη μέση λύση μεταξύ Σπάρτης και Ρώμης. Την κλασική πόλη ως πρότυπο διαλεκτικής μεταξύ ατόμου και κράτους, παρελθόντος και παρόντος, Ελλάδας και Γερμανίας, θα επικαλεστεί και ο μεσοπολεμικός διανοούμενος Βέρνερ Γέγκερ, το έργο του οποίου αναδεικνύει ο Τσαρλς Κλέιβι σε ένα άρθρο με τον εύγλωττο τίτλο «Η Αθήνα στη Βαϊμάρη». Η «Παιδεία» του Γέγκερ, έργο γραμμένο την οριακή στιγμή του 1933-1934, πρόβαλε την εφαρμογή της παραπάνω διαλεκτικής και των υποκείμενων αξιών της ως υπόδειγμα πράξης σε μια Γερμανία που βίωνε ραγδαίο εκναζισμό. Μέτρο ανανεωτικής προσέγγισης της πολιτικής σκέψης, οι παραπάνω συμβολές υπογραμμίζουν τη ζωτικότητα της σημερινής πολιτικής επιστήμης.