Η «Μαντάμα Μπατερφλάι» του Πουτσίνι έχει ιστορική σημασία για το ελληνικό λυρικό θέατρο: είναι το πρώτο έργο που παρουσίασε η νεοσυσταθείσα Εθνική Λυρική Σκηνή το 1940, αρχικά κατά την περιοδεία του θιάσου στο θερινό Βασιλικό Θέατρο Θεσσαλονίκης στις 4 Σεπτεμβρίου 1940 και στη συνέχεια στην Αθήνα, όπου η επίσημη πρεμιέρα δόθηκε στην Κεντρική Σκηνή του Εθνικού Θεάτρου στις 25 Οκτωβρίου, τρεις ημέρες δηλαδή πριν από την κήρυξη του Πολέμου.
Εκτοτε η γοητευτική όπερα αποδείχθηκε μία από τις πλέον αγαπημένες (και) του αθηναϊκού κοινού: παρουσιάστηκε σε 37 από τις 76 καλλιτεχνικές περιόδους της ιστορίας της ΕΛΣ, στοιχείο που την κατατάσσει ανάμεσα στους τίτλους που έχουν παιχτεί τις περισσότερες φορές. Στο πλαίσιο αυτό, λοιπόν, δεν θα μπορούσε να λείπει από το πρόγραμμα της εφετινής σεζόν που έχει ως κορμό τα έργα τα οποία έγραψαν ιστορία και αγαπήθηκαν ιδιαίτερα από το κοινό στο πέρασμα των χρόνων…
Η «γιαπωνέζικη τραγωδία» του Πουτσίνι παρουσιάζεται από την Εθνική Λυρική Σκηνή για έξι βραδιές στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών από τις 17 Ιανουαρίου, σε μια παραγωγή η οποία έκανε πρεμιέρα το 2005 σε σκηνοθεσία, σκηνικά, κοστούμια και φωτισμούς Νίκου Σ. Πετρόπουλου. Στον νέο κύκλο παραστάσεων την ευθύνη της μουσικής διεύθυνσης έχουν οι αρχιμουσικοί Λουίς Φερνάντο Μαλέιρο και Ηλίας Βουδούρης ενώ τον ρόλο της Τσο Τσο Σαν ερμηνεύουν οι σοπράνο Τσέλια Κοστέα –η οποία χειροκροτήθηκε θερμά για την ερμηνεία της ίδιας ηρωίδας το καλοκαίρι του 2013 στο Ηρώδειο –και Ραφαέλα Αντζελέτι, μια λυρική τραγουδίστρια με ηχηρές συνεργασίες στο βιογραφικό της. Στον ρόλο του Μ. Φ. Πίνκερτον θα έχουμε την ευκαιρία να ακούσουμε τον ιταλό τενόρο Ντάριο ντι Βιέτρι και τον Δημήτρη Πακσόγλου και σε αυτόν του Σάρπλες τον ανερχόμενο βαρύτονο Διονύση Σούρμπη στην πρώτη διανομή και τον Πέτρο Σαλάτα στη δεύτερη.
«Δεσποινίς πεταλούδα» με ενοίκιο
«Τη νεαρή γκέισα “δεσποινίς Πεταλούδα” νοίκιασε έναντι 39 δολαρίων τον μήνα ένας αμερικανός αξιωματικός. Από αυτά, τέσσερα δολάρια στοίχιζε η κρατική άδεια που της επέτρεπε να είναι ερωμένη του και της εξασφάλιζε πρόσβαση στα δημόσια λουτρά, 25 δολάρια στοίχιζε η κατοικία και 10 ακόμη δολάρια μια υπηρέτρια. Εκείνος απολάμβανε τις ανέσεις ενός “γάμου” με ημερομηνία λήξης και εκείνη είχε στέγη και υπηρέτρια. Ο αξιωματικός φεύγοντας για την Αμερική τής υποσχέθηκε ότι θα επέστρεφε κοντά της όταν ο κοκκινολαίμης θα ξανάφτιαχνε τη φωλιά του. Αντ’ αυτού την άφησε πάμπτωχη με ένα μωρό στην αγκαλιά».
Με την παραπάνω αφήγηση της αδελφής του, που έζησε στο Ναγκασάκι και αναφερόταν στην πραγματική ιστορία της νεαρής γκέισας Τσο Τσο Σαν, ο συγγραφέας Τζον Λούθερ άρχισε να γράφει το σύντομο διήγημά του, το οποίο αποτέλεσε τη βάση για το θεατρικό έργο και στη συνέχεια για την όπερα του Πουτσίνι. Η ιστορία της «Μαντάμα Μπατερφλάι» –του πιο αγαπημένου έργου του συνθέτη, όπως το χαρακτήριζε ο ίδιος –είναι περιπετειώδης, θα έλεγε κανείς μυθιστορηματική: από τις αποδοκιμασίες του κοινού και τις 20.000 λίρες με τις οποίες αποζημίωσε το θέατρο της Σκάλας του Μιλάνου ο Πουτσίνι για την παταγώδη αποτυχία στην πρώτη πρεμιέρα το 1904 ως τη μεγάλη επιτυχία και τις 27 αυλαίες στο δεύτερο ανέβασμα στην Μπρέσα μεσολάβησαν μόλις τρεις μήνες και αρκετές τροποποιήσεις στη σύνθεση και στο λιμπρέτο. Η παγκόσμια επιτυχία σφραγίστηκε με τη θριαμβευτική παρουσίαση στο Παρίσι το 1906, όπου παίχτηκε μια νεότερη εκδοχή του έργου στην οποία έγιναν εκτενείς περικοπές από τον συνθέτη και σε αυτήν στηρίζονται τα ανεβάσματα της όπερας στις ημέρες μας. Σε ό,τι αφορά την ελληνική της διαδρομή, πριν από την ίδρυση της Εθνικής Λυρικής Σκηνής η όπερα περιλήφθηκε στο ρεπερτόριο του Γ’ Ελληνικού Μελοδράματος ήδη από το 1919. Τον Απρίλιο του 1930 ανέβηκε εκ νέου στο πρώτο θέατρο Ολύμπια της Αθήνας από τη μελοδραματική σχολή του Ελληνικού Ωδείου, με τη Μαρία Τριβέλλα, δασκάλα της Μαρίας Κάλλας, στον κεντρικό ρόλο υπό τη διεύθυνση του Αλέξανδρου Κυπαρίσση. Το έργο φωτίζει μουσικά την αντιπαράθεση των δύο πολιτισμών, του ιαπωνικού και του δυτικο-αμερικανικού, και προκαλεί έντονα συναισθήματα ανάγοντας τη μορφή της ηρωίδας σε σύμβολο ανεξάντλητης υπομονής και αιώνιας, σταθερής αγάπης.
Από τον γάμο στον θάνατο…
Η παράσταση που θα δούμε στο Μέγαρο –η πρώτη της ΕΛΣ για το 2016 –ανέβηκε για πρώτη φορά τον Μάρτιο του 2005 στο θέατρο Ολύμπια, όπου και έγινε η δεύτερη παρουσίαση τον Δεκέμβριο του ίδιου χρόνου. Τον Φεβρουάριο – Μάρτιο 2010 παίχτηκε στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών. Ο σκηνοθέτης σημειώνει πως η εν λόγω όπερα δεν θέλει μια «γιαπωνέζικη» αντιμετώπιση γιατί το έργο αυτό είναι ουσιαστικά η δυτική ματιά σε μια ιστορία που εκτυλίσσεται στην Ιαπωνία στις αρχές του 20ού αιώνα. «Προσπάθησα λοιπόν να δώσω το “άρωμα” της γιαπωνέζικης κουλτούρας, χωρίς απαραίτητα να την αντιγράψω κατά γράμμα. Το σκηνικό είναι άσπρο και αφαιρετικό, τόσο για να τονίσει την αίσθηση της απλότητας που έχει η άποψη αυτού του λαού για τη ζωή όσο και τον επερχόμενο θάνατο της ηρωίδας, μια και το πένθιμο χρώμα στην Ιαπωνία είναι το λευκό» επισημαίνει στη συνέχεια.
Η παράσταση που θα δούμε στο Μέγαρο –η πρώτη της ΕΛΣ για το 2016 –ανέβηκε για πρώτη φορά τον Μάρτιο του 2005 στο θέατρο Ολύμπια, όπου και έγινε η δεύτερη παρουσίαση τον Δεκέμβριο του ίδιου χρόνου. Τον Φεβρουάριο – Μάρτιο 2010 παίχτηκε στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών. Ο σκηνοθέτης σημειώνει πως η εν λόγω όπερα δεν θέλει μια «γιαπωνέζικη» αντιμετώπιση γιατί το έργο αυτό είναι ουσιαστικά η δυτική ματιά σε μια ιστορία που εκτυλίσσεται στην Ιαπωνία στις αρχές του 20ού αιώνα. «Προσπάθησα λοιπόν να δώσω το “άρωμα” της γιαπωνέζικης κουλτούρας, χωρίς απαραίτητα να την αντιγράψω κατά γράμμα. Το σκηνικό είναι άσπρο και αφαιρετικό, τόσο για να τονίσει την αίσθηση της απλότητας που έχει η άποψη αυτού του λαού για τη ζωή όσο και τον επερχόμενο θάνατο της ηρωίδας, μια και το πένθιμο χρώμα στην Ιαπωνία είναι το λευκό» επισημαίνει στη συνέχεια.
Για τον Νίκο Σ. Πετρόπουλο η Μπατερφλάι είναι ένα πλάσμα-θύμα τόσο της δικής της μοίρας όσο και του Πίνκερτον, τον οποίο ερωτεύεται και παντρεύεται, χωρίς ουσιαστικά να μπορεί να αντιμετωπίσει τις επιπτώσεις αυτού του γάμου. «Το σπίτι που χτίζει για να στεγάσει τον γάμο της είναι χάρτινο και “ψεύτικο”, είναι σπίτι και φυλακή συγχρόνως, που στο τέλος της α’ πράξης κατεβαίνει από τον ουρανό, σαν από μηχανής θεός, που την περικλείει και τη φυλακίζει…». Στις επόμενες πράξεις το σπίτι βρίσκεται αρχικά σε έναν λόφο, απομονωμένο από τον υπόλοιπο κόσμο. Στην τελευταία όμως πράξη το σπίτι είναι βυθισμένο κάτω από τον λόφο, με το λιμάνι και την πόλη να φαίνονται από ψηλά, κάτι που συμβολίζει το βύθισμα της ηρωίδας στην απελπισία και στην ιδέα του επερχόμενου θανάτου. «Με την αυτοκτονία της η σκηνή λούζεται στο κόκκινο φως, που είναι προσφορά αίματος της Μπατερφλάι στον Πίνκερτον και η πύλη της λύτρωσής της και της ελευθερίας της από τη φυλακή ενός γάμου που η ίδια πίστεψε σαν αληθινό…».
πότε & πού:
Η «Μαντάμα Μπατερφλάι» του Πουτσίνι θα παρουσιαστεί από την Εθνική Λυρική Σκηνή στις 17, 20, 22, 23, 24 και 27/1 στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών, αίθουσα Αλεξάνδρα Τριάντη, στις 20.00.
ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ
