Ελαβα ως βάση γενικές αρχές της ιστορικής μεθοδολογίας σύμφωνα με τις οποίες όσα συντελέστηκαν, μολονότι δεν αποτέλεσαν δρώμενα ταυτόσημα και δεν εκδηλώθηκαν με τον ίδιο τρόπο, φέρουν οπωσδήποτε ορισμένα κοινά γνωρίσματα που χαρακτηρίζουν γενικότερα την πολιτική διαδρομή των εθνών. Ενα από αυτά, κορυφαίο, θα μπορούσε να είναι ότι η ομοψυχία επιδρά άκρως ευεργετικά, ενώ, αντίθετα, ο διχασμός οδηγεί σε αποτελέσματα συνήθως καταστροφικά. Ρίγος προξενεί ο αναλογισμός των συνεπειών που είχε εκάστοτε η διαίρεση μεταξύ των Ελλήνων! Θα αρκεστώ σε τρία παραδείγματα –κατ’ εξοχήν εμφαντικά –τα οποία αντλούνται από την περίοδο του αγώνα της ανεξαρτησίας, από τα γεγονότα που ακολούθησαν τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο και, τέλος, από τα συμβάντα και τα παρακόλουθα του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου.
Στην πρώτη περίσταση οι εξεγερμένοι Ελληνες, ενωμένοι, κατέπληξαν τα ανακτοβούλια της Ευρώπης και διέψευσαν την πρόβλεψη ότι ο επαναστατικός αγώνας ήταν θνησιγενής. Στη δεύτερη, ενωμένο το έθνος κατά την περίοδο 1910-1915, υπό την ηγεσία του Ελευθερίου Βενιζέλου, απέδειξε ότι ήταν πράγματι δυνατόν να ανανεωθεί εσωτερικά και να επιτύχει στον διεθνή στίβο τα πλέον αξιοθαύμαστα αποτελέσματα. Τέλος, ο κοινός προσανατολισμός στην ελευθερία και στη δημοκρατία συνετέλεσε κατά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, στο Αλβανικό Επος και σε όλη τη διάρκεια της εμπόλεμης διαμάχης στην ομόθυμη αντιμετώπιση του ανελέητου εχθρού στο πλευρό των Συμμάχων. Αλίμονο, όμως! Ολες αυτές τις περιόδους ακολούθησαν δεινά τα οποία οφείλονταν στη διχαστική τάση που εμπνέει συχνά και καθοδηγεί το έθνος στην καταστροφή. Τους θριάμβους κατά τα πρώτα χρόνια της Ελληνικής Επανάστασης διαδέχθηκε το άγος της εμφύλιας σύρραξης, την αξιοζήλευτη ενότητα του 1910-1915 η τραγωδία του Εθνικού Διχασμού και η Μικρασιατική Καταστροφή, τις νίκες στα ηπειρωτικά βουνά, καθώς και τη θαυμαστή ομόνοια του λαού, μια επαχθής εμφύλια –και πάλι –διαμάχη! Διενέξεις που είχαν επιταθεί από την τάση συχνά της δημαγωγίας…
Τα τρία αυτά εμφαντικά παραδείγματα αρκούν για να δώσουν υπόσταση στον αρχικό ισχυρισμό. Εν τούτοις, η παρουσία δύο ισχυρών πολιτικών ανδρών, του Ανδρέα Παπανδρέου και ιδίως του Κωνσταντίνου Καραμανλή, οι οποίοι, έχοντας την αίσθηση της Ιστορίας, εγνώριζαν τι συνεπάγεται ο διχασμός του έθνους. Μετά την καταλυτική νίκη του πρώτου, ο δεύτερος, ως Πρόεδρος της Δημοκρατίας με αυξημένη ισχύ, προσανατολίστηκε στον δυναμικό συμβιβασμό με την αντίξοη πραγματικότητα. Εθεσε, τοιουτοτρόπως, υπό αμφισβήτηση μια πολιτική πρακτική που από μακρού χρόνου κατέτεινε στην εσωτερική διαίρεση. Χωρίς να απεμπολήσουν τις ιδεολογικές αρχές τους, οι δύο πολιτικοί εξήραν στην πράξη όσα κοινά σημεία προσφέρονταν να συντελέσουν ενοποιητικά στο πλαίσιο του κοινοβουλευτικού πολιτεύματος. Η παροδική υπαναχώρηση του πρωθυπουργού, στις 9 Μαρτίου 1985, δεν εμπόδισε τελικά την ακόλουθη στιχομυθία κατά την τελευταία συνάντησή τους –δέκα χρόνια αργότερα:
–Οπως λένε, τέλος καλό, όλα καλά. Αν και είχαμε διαφορετικό χαρακτήρα και διαφορετική πολιτική φιλοσοφία, νομίζω ότι τελειώσαμε καλά.
–Εχετε δίκιο. Ομολογώ ότι αυτή η περίοδος της προεδρίας σας ήταν πολύ γόνιμη. Γνώρισα καλά τον Καραμανλή και πρέπει να πω ότι έχετε συμβάλει σημαντικά στη σταθερότητα.
–Με ενδιέφερε η διασφάλιση της γαλήνης και της ηρεμίας στον τόπο και αυτό το καταφέραμε.
Ο Κωνσταντίνος Καραμανλής πρωταγωνίστησε και σε επιπλέον εκφάνσεις για τη δημιουργία κλίματος εθνικής συμφιλίωσης θέτοντας οριστικά τέρμα στις έντονες πολιτικές διαμάχες του 20ού αιώνα. Η πρώτη πράγματι αρχηγική εμφάνισή του στην πολιτική ζωή συνδυάστηκε με την προσπάθεια για την ουσιαστική υπερκέραση των ύστατων επιβιώσεων –πενήντα έτη μετά την πρώτη εκδήλωση –του Εθνικού Διχασμού: προκειμένου να ιδρύσει νέο κομματικό σχηματισμό απευθύνθηκε και πέτυχε να προσελκύσει πολλούς από τους φιλελευθέρους και για να μην προκαλέσει, έπειτα από οκτώ χρόνια, ρήγμα αντιτασσόμενος στις επιλογές του Ανωτάτου Αρχοντα, προτίμησε να φύγει στο εξωτερικό. Μία εξάλλου από τις πρώτες πράξεις του κατά την περίοδο της Μεταπολίτευσης –είκοσι χρόνια αργότερα –ήταν να νομιμοποιήσει το ΚΚΕ και να καταπολεμήσει τη διαίρεση μεταξύ των Ελλήνων, επωφελούμενος από τη δυνατότητα να θέσει σε εφαρμογή μια πολιτική επιδίωξη στην οποία είχε, από την επαύριο ήδη των Δεκεμβριανών, αποβλέψει.
Ο Κωνσταντίνος Καραμανλής πίστευε πράγματι διαχρονικά στην εθνική συμφιλίωση. Δεν είναι τυχαίος ο στενός χρονικός σύνδεσμος της πολιτικής αυτής με την ενσωμάτωση στην ενωμένη Ευρώπη, στους κόλπους της οποίας είδε εξαρχής και την Ελλάδα για λόγους πολιτικούς, στρατηγικούς, οικονομικούς και πολιτιστικούς. Γνήσια φιλελεύθερος Ελληνας και Ευρωπαίος, διέκρινε στη συσσωμάτωση των ευρωπαϊκών λαών τη δυνατότητα για την απεμπόληση κάθε εσωτερικής διχαστικής τάσης και γενικότερα τον εξοβελισμό του φανατισμού –εθνικού ή κοινωνικού –εν όψει της πραγμάτωσης ενός κοινού σκοπού βασισμένης σε δημοκρατικά αποδεκτούς κανόνες. Προκειμένου όμως να επιτευχθεί η ενοποίηση δεν ήταν νοητό παρά να εκχωρηθεί μέρος τουλάχιστον των κυριαρχικών δικαιωμάτων των κρατών που συγκροτούν την ήπειρο σε ένα υπερεθνικό όργανο. Η λειτουργία αυτής της ενοποιητικής αρχής θα έθετε εκποδών αυτομάτως κάθε επί μέρους εθνικισμό και θα εξήρε τη σημασία της παγίωσης μετριοπαθών δημοκρατικών θεσμών. Ιδού ο λόγος για τον οποίο η άκρα Δεξιά και μια ορισμένη άκρα Αριστερά την αντιμάχονται…
Η επίτευξη της εθνικής συσπείρωσης και ομοψυχίας δεν είναι έργο εύκολο. Προϋποθέτει την ανοχή προς διαφορετικές απόψεις –πολιτικές ή και ιδεολογικές -, την αποδοχή λύσεων που ως πρόσφατα θεωρούνταν επικίνδυνες και απρόσφορες να συμβάλουν θετικά προς την επιδιωκτέα κατεύθυνση. Επιβοηθητικά, αντίθετα, προσφέρεται για να συνεργήσει και μια υπέρτερη εξωτερική επιδίωξη. Υπάρχουν επιπλέον κοινά σημεία σύμπλευσης σε συνάρτηση πάντοτε με το κοινοβουλευτικό πολίτευμα ή και τα γενικότερα, κατά μείζονα λόγο, γεωπολιτικά συμφέροντα της χώρας. Η ιστορική εμπειρία τείνει να το καταδείξει. Αφενός, εικονογραφεί την καταστροφική επίδραση της διχαστικής ροπής· και αφετέρου, εξαίρει, βραχυπρόθεσμα και μακροπρόθεσμα, τα αγαθά που συνεπάγεται η πορεία προς την ευρύτερη δυνατή εθνική συναίνεση και ομόνοια. Η αξία της παρατήρησης αυτής έχει διαχρονική ισχύ.
ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ
