«Kerneuropa». Η λέξη, και η ιδέα, είναι φυσικά γερμανικής εμπνεύσεως. Σημαίνει «πυρήνας της Ευρώπης» και φαίνεται ότι στοιχειώνει το μυαλό του Βόλφγκανγκ Σόιμπλε εδώ και 20 χρόνια. Την επανέφερε στο προσκήνιο την περασμένη εβδομάδα, με ένα πολυσυζητημένο άρθρο στους «Financial Times», που ξύπνησε το φάντασμα της Ευρωπαϊκής Ενωσης των δύο ταχυτήτων.
Ο τσάρος της γερμανικής οικονομίας απευθύνει προσκλητήριο για ένα μέτωπο «προθύμων και ικανών» κρατών της ευρωζώνης, που θα προχωρήσουν μπροστά στην οικονομική και πολιτική ενοποίηση, με αλλαγές και μεταρρυθμίσεις, κυρίως προς την κατεύθυνση της λιτότητας. Αποκλείοντας, στην ουσία, μια πιο «χαλαρή» ερμηνεία συμφωνιών προς όφελος χωρών που αντιμετωπίζουν οικονομικά προβλήματα, όπως ζητούν η Γαλλία και η Ιταλία. Με άλλα λόγια, εξετάζει το ενδεχόμενο να κόψει τον Γόρδιο Δεσμό της κρίσης με ένα «καταλυτικό» χτύπημα σπαθιού: τη δημιουργία ενός «σκληρού πυρήνα» πλούσιων κρατών.
Δεν είναι η πρώτη φορά που ο Σόιμπλε ξετυλίγει αυτό το όραμα. Παρόμοιο άρθρo του στον γαλλικό «Monde» συνάντησε την παγερή αδιαφορία του βασικού εταίρου, της Γαλλίας, το 1994. Ηταν όμως άλλες εποχές. Τώρα, που η κρίση χρέους έχει κλονίσει τα θεμέλια της Γηραιάς Ηπείρου, ο Σόιμπλε ξαναχτυπάει, ζητώντας όχι απλώς μια Ευρώπη, αλλά μια ευρωζώνη δύο ταχυτήτων.
Με τις «πρόθυμες» για συνεργασία χώρες εντός του πυρήνα (δηλ. τη Γερμανία και τους πλούσιους του Βορρά) και τις λιγότερο «συνεργάσιμες» (το club Med των χρεωμένων του Νότου) στην περιφέρεια.
«Η ταχύτητα μιας νηοπομπής είναι ίση με την ταχύτητα του πιο αργού πλοίου» λένε οι υπέρμαχοι της Kerneuropa. Κατά τη γνώμη τους αυτό καθυστερεί τη φυγή προς τα εμπρός, δηλαδή προς τον φεντεραλισμό, που τους φαίνεται η λογική κατάληξη του μεταπολεμικού ευρωπαϊκού οικοδομήματος. Στο κάτω-κάτω, λένε, η Ευρώπη των πολλών ταχυτήτων λειτουργεί ήδη στις σημαντικότερες πολιτικές. Δέκα χώρες της ΕΕ είναι εκτός ευρωζώνης. Βρετανία και Ιρλανδία δεν ανήκουν στον χώρο Σένγκεν. Η Δανία απορρίπτει την Κοινή Πολιτική Ασφάλειας και Αμυνας. Πολωνοί και Βρετανοί έχουν αποχωρήσει από τον Χάρτη των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων. Οι Τσέχοι τους κάνουν παρέα εκτός του νέου Δημοσιονομικού Συμφώνου. Ρουμάνοι και Βούλγαροι δεν μπορούν να διακινούνται ελεύθερα εντός της ΕΕ.
Επειτα, δεν χωρούν όλοι στο ίδιο κοστούμι. Η γερμανική και η ελληνική οικονομία δεν κινούνται με την ίδια ταχύτητα. Πώς είναι δυνατόν να έχουν την ίδια οικονομική πολιτική; Και επειδή γίναμε πολλοί, λένε, 28 κράτη με διαφορετικές πραγματικότητες και συμφέροντα είναι σχεδόν αδύνατον να αντιμετωπίσουν με ευελιξία, γρήγορα και αποτελεσματικά τις οικονομικές και πολιτικές κρίσεις.
Εξίσου, αν όχι περισσότερο, δυνατός είναι ο αντίλογος. Πρώτον, η διαίρεση των χωρών σε μέλη πρώτης ή δεύτερης κατηγορίας συγκρούεται μετωπικά με τα θεμελιώδη ιδανικά της ΕΕ. Μεγάλα ή μικρά, πλούσια ή φτωχά, τα κράτη-μέλη είναι ισότιμα και αλληλέγγυα βάσει της ιδρυτικής Συνθήκης. Μια θεσμοθετημένη Ευρώπη πολλών ταχυτήτων θα δημιουργήσει αντίπαλα μπλοκ, διαιωνίζοντας διχασμούς που θα βλάψουν και τους εντός και τους εκτός.
Αν βγει η Νότια Ευρώπη από το ευρώ, οι ανταγωνιστικές υποτιμήσεις θα χτυπήσουν τις εξαγωγές της βόρειας. Αν μπει φόρος επί των χρηματοπιστωτικών συναλλαγών στην ευρωζώνη, πείτε αντίο στο μεγάλο κεφάλαιο. Θα μετακομίσει στο Σίτι του Λονδίνου.
Αλλο θέμα: ποιος θα μπει σε ποια ομάδα, πότε και με ποια κριτήρια; Ως το 2010 η Ιρλανδία θα ήταν φαβορί για την πρώτη οικονομική κατηγορία –αλλά δείτε πού είναι η «κελτική τίγρη» σήμερα. Θα μπορούσε να βγει από την ομάδα των ισχυρών χωρίς πάταγο;
Και το πιο σημαντικό; Η ισχύς ήταν, είναι και θα είναι εν τη ενώσει. Νέες διαχωριστικές γραμμές θα προκαλέσουν αδυναμίες, δυσκαμψίες και παράλυση, πλήττοντας το διεθνές κύρος και την παγκόσμια δύναμη της ΕΕ.
Αξίζει να σημειωθεί επίσης ότι η καγκελάριος της Ομοσπονδιακής Γερμανίας Ανγκελα Μέρκελ φέρεται πως έχει δυσαρεστηθεί από την πρόταση που εκτιμάται ότι έκανε ουσιαστικά ο πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας Μάριο Ντράγκι, να δώσουν οι κυβερνήσεις των πλούσιων κρατών της ΕΕ μεγαλύτερη έμφαση σε μέτρα τόνωσης της οικονομικής δραστηριότητας μάλλον παρά σε πολιτικές λιτότητας, προκειμένου να αναζωογονηθεί η ανάπτυξη στην Ευρώπη. Το γερμανικό ειδησεογραφικό περιοδικό «Der Spiegel» γράφει, χωρίς να επικαλείται κάποια πηγή, ότι τόσο η καγκελάριος όσο και ο Σόιμπλε τηλεφώνησαν στον πρόεδρο της ΕΚΤ για να τον εγκαλέσουν σχετικά με αυτές τις θέσεις του, οι οποίες προϋποθέτουν ότι το Βερολίνο –και όχι μόνο –θα πρέπει να βάλει το χέρι στην τσέπη για να βοηθήσει τα κράτη που πλήττονται από την κρίση. ‘Η να προχωρήσει σε μέτρα που συνιστούν ταμπού για τον νεοφιλελευθερισμό και τον άκριτο μονεταρισμό, όπως η έκδοση ευρω-ομολόγων ή η εκτύπωση χαρτονομισμάτων.
Ούλριχ Μπρίκνερ: «Υπάρχουν ήδη κλειστά κλαμπ στην ΕΕ»
«Εννοιες όπως η Kerneuropa, η Ευρώπη a la carte ή μια Ευρώπη πολλών ταχυτήτων δεν συνάδουν με τους ιδρυτικούς σκοπούς της ενωμένης Ευρώπης» λέει στο «Βήμα» ο Ούλριχ Μπρίκνερ, καθηγητής Ευρωπαϊκών Σπουδών στην έδρα Ζαν Μονέ στο Πανεπιστήμιο Στάνφορντ, στην Καλιφόρνια και στο Βερολίνο.
«Ιδανικά, οι Ευρωπαίοι πρέπει να βρίσκουμε κοινούς παρονομαστές, κοινά συμφέροντα και κοινές ιδέες για να προχωρήσουμε. Η ΕΕ αποτελείται από κυρίαρχα κράτη που θέλουν να επωφεληθούν από την ένταξη σε μια διαρκώς στενότερη Ενωση με αυξανόμενη αλληλεξάρτηση. Το τίμημα βεβαίως είναι η μειωμένη αυτονομία και η εκχώρηση κυριαρχικών δικαιωμάτων (όπως η νομισματική πολιτική) σε ένα υπερεθνικό, ευρωπαϊκό επίπεδο διακυβέρνησης.
Αλλά κάθε κράτος δείχνει διαφορετική όρεξη για περαιτέρω ολοκλήρωση. Αυτό καθιστά την ΕΕ ένα έργο εν προόδω, ένα μόνιμο εργοτάξιο» τονίζει ο καθηγητής Μπρίκνερ.
Αλλά κάθε κράτος δείχνει διαφορετική όρεξη για περαιτέρω ολοκλήρωση. Αυτό καθιστά την ΕΕ ένα έργο εν προόδω, ένα μόνιμο εργοτάξιο» τονίζει ο καθηγητής Μπρίκνερ.
Και εξηγεί: «Ορισμένα μέλη είναι πρόθυμα να πληρώσουν το τίμημα της απώλειας της αυτονομίας και προτείνουν έναν πυρήνα σε ορισμένους τομείς. Αυτό είναι ήδη πραγματικότητα στην ΕΕ με κλαμπ εντός του κλαμπ, όπως η Συνθήκη Σένγκεν, ο Ευρωπαϊκός Μηχανισμός Σταθερότητας (ESM), και φυσικά η ίδια η ευρωζώνη».
Ποιο είναι λοιπόν το πρόβλημα με την Kerneuropa; «Είναι προβληματική, αν ο πυρήνας ορίζεται ως αποκλειστική ομάδα μελών που δεν δέχονται νέα μέλη, αν είναι πρόθυμα και ικανά να ενταχθούν. ‘Η, ακόμη χειρότερα, αν η ομάδα του πυρήνα θεωρεί τον εαυτό της σαν διευθυντήριο που εξουσιάζει την Ενωση στο σύνολό της. Από την άλλη πλευρά, είναι δύσκολο να βρούμε σοβαρή απάντηση στο ερώτημα γιατί μη μέλη θα πρέπει να έχουν λόγο σε φορείς στους οποίους δεν είναι πρόθυμα να συμμετάσχουν, π.χ. η Βρετανία στην ευρωζώνη» απαντά ο συνομιλητής μας.
Μίνι Βουλή από την ευρωζώνη
Διευθυντήριο στο Βερολίνο
Ποιο είναι λοιπόν το πρόβλημα με την Kerneuropa; «Είναι προβληματική, αν ο πυρήνας ορίζεται ως αποκλειστική ομάδα μελών που δεν δέχονται νέα μέλη, αν είναι πρόθυμα και ικανά να ενταχθούν. ‘Η, ακόμη χειρότερα, αν η ομάδα του πυρήνα θεωρεί τον εαυτό της σαν διευθυντήριο που εξουσιάζει την Ενωση στο σύνολό της. Από την άλλη πλευρά, είναι δύσκολο να βρούμε σοβαρή απάντηση στο ερώτημα γιατί μη μέλη θα πρέπει να έχουν λόγο σε φορείς στους οποίους δεν είναι πρόθυμα να συμμετάσχουν, π.χ. η Βρετανία στην ευρωζώνη» απαντά ο συνομιλητής μας.
Οι προτάσεις και ο αντίλογος
Γκαουλάιτερ προϋπολογισμού
Ευρωπαίο υπερ-επίτροπο με την εξουσία να απορρίπτει εθνικούς προϋπολογισμούς, εάν δεν συμμορφώνονται στους κανόνες (σ.σ.: της δημοσιονομικής πειθαρχίας), προτείνει ο Σόιμπλε. Δηλαδή έναν «χωροφύλακα λιτότητας» εντός της ευρωζώνης, για να τιμωρεί τους «μη συνεργάσιμους», με άμεσες και οδυνηρές συνέπειες.
Μίνι Βουλή από την ευρωζώνη
Θέλει, επίσης, ένα μίνι κοινοβούλιο με μέλη αποκλειστικά από την ευρωζώνη, που δεν θα σχετίζεται με την πολιτική διάσταση της ευρωπαϊκής ιδέας, αλλά θα αφορά στενά το οικονομικό και νομισματικό κομμάτι. Και αυτό, την ώρα που η Ευρωβουλή, το αντιπροσωπευτικό και δημοκρατικά νομιμοποιημένο θεσμικό όργανο της ΕΕ, διεκδικεί μεγαλύτερες εξουσίες.
Διευθυντήριο στο Βερολίνο
Οι αντιδράσεις ήταν ηχηρές: η «αναθεώρηση των θεμελιωδών θεσμών και των διαδικασιών της ΕΕ» που ζητεί ο Σόιμπλε δεν είναι παρά άλλο ένα όπλο για να εξασφαλίσει ότι η οικονομική πολιτική της ΕΕ θα υπαγορεύεται από το «διευθυντήριο» στο Βερολίνο, λένε οι επικριτές, κυρίως στη Γαλλία και στην Ιταλία.
ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ
