Στα ανεξερεύνητα βάθη της ανθρώπινης ψυχής

Αυτή η αμίλητη αράχνη μεθοδικά υφαίνει τον ιστό της για τα ανύποπτα έντομα Δ. Πιστικός, «Ο ιστός της αράχνης». Η υπόθεση του θανάτου, πιθανής δολοφονίας, ενός ή τριών παιδιών προκαλεί ρήγμα στην ψυχοκοινωνική ισορροπία των ανθρώπων, οι οποίοι πίστευαν ότι τέτοια εγκλήματα οιονεί Μήδειας έχουν εξαφανιστεί από τον πολιτισμό. Γι’ αυτό και πρέπει – με βάση τους κανόνες του κράτους δικαίου και όχι λόγω των κραυγών του όχλου – να εξιχνιασθεί και να απονεμηθεί δικαιοσύνη. Η τραγικότητα μέχρι στιγμής αφορά στην αφαίρεση ζωής ανυπεράσπιστων θυμάτων. Το αν αφορά κι άλλες ζωές θα φανεί. Μολονότι το Εγκλημα δεν είναι πάντοτε συνώνυμο με την Ανηθικότητα, οι επιστήμονες, αλλά και η κοινή γνώμη, αναζητούν κοινά στοιχεία στην ηθική συνείδηση του δράστη σε σχέση με την εγκληματική του επικινδυνότητα. Τέτοια χαρακτηριστικά είναι μεταξύ άλλων η επιθετικότητα, ο εγωκεντρισμός, η ψυχολογική αστάθεια και η συναισθηματική απάθεια. Σε κάθε περίπτωση, η διερεύνηση της ηθικής πτυχής της προσωπικότητας του εγκληματία συνδέεται με τα προσωπικά του αισθήματα, τις αιτιολογήσεις των πράξεών του, κυρίως όμως με την ηθική απαξία που ο ίδιος προσδίδει στο έγκλημά του. Κι αυτό συμβαίνει γιατί συχνά ο δράστης ερμηνεύει εντελώς διαφορετικά τα κίνητρά του ή προβάλλει άλλο ηθικό νόημα (π.χ. ευθανασία ή αυτοκτονία μέσω τρίτου). Μία τέτοια περίπτωση αποτελεί και η λεγόμενη «ηθική παραφροσύνη» (J. Pitchard, H. Maudsley), στην οποία εντάσσονται άτομα που στερούνται ηθικού συναισθήματος και αισθημάτων φιλαλληλίας. Στα άτομα αυτά η διάκριση/στάθμιση «καλού/κακού» ή «ηθικού/ανήθικου» γίνεται με προσωπικά κριτήρια που διαφέρουν από τις κρατούσες ηθικές αρχές, για τις οποίες άλλωστε αδιαφορούν. Επειδή στις περισσότερες περιπτώσεις το άτομο αυτό διαθέτει «διπλό πρόσωπο» (το ένα που κοιτάει προς το καλό και το ηθικό και το άλλο που κοιτάει από την άλλη πλευρά), δεν είναι εύκολη η αναγνώριση, καθώς δεν λειτουργεί συνεχώς ως αντικοινωνικό στοιχείο. Η ηθική του αλλοίωση στρέφεται προς ορισμένα πρόσωπα (λόγω εμμονών ή δεισιδαιμονιών) κι όχι εναντίον όλων. Μοιάζει παράλογος στις ενέργειές του αλλά όχι στη συνολική επικοινωνία του με τους γύρω του. Η ανηθικότητά του ως προς την οδύνη/πόνο που προκαλεί στα θύματα-στόχο δεν αποτελούν μέρος μιας κοινωνικής επεξεργασίας αλλά συνιστούν απόρροια μιας διαταραχής της συγκινησιακής του ισορροπίας. Επειδή δεν αισθάνεται ενοχές, αφού έχει εξαρχής «νομιμοποιήσει» τις πράξεις του, όταν συλλαμβάνεται και κατηγορείται, πολλές φορές δεν αναγνωρίζει ψυχικά ούτε ο ίδιος το έγκλημά του και το αποτέλεσμα. Τυφλωμένος από παραισθήσεις, ο ηθικά παράφρων βιώνει κατά οιονεί φανταστικό τρόπο την «ηθική της πράξης του». Η θαμπωμένη λογική του συνοδεύεται από ασυνειδησία και οι συναισθηματικές απαγορεύσεις αίρονται όταν η παρορμητική μανία επικρατεί. Με έναν ενστικτώδη μηχανισμό αυτοματισμού, μια ζωική μη ελεγχόμενη έκρηξη, προβαίνει σε «πρωτόγονο έγκλημα», λες και πρόκειται για μία διαστροφή της ηθικής ή για μία μοχθηρή κακία, που προκύπτουν από νοσηρούς συλλογισμούς. Δεν διακατέχεται από πάθος ή θυμό, ούτε τα ελατήριά του είναι πάντοτε διαυγή. Υπερβαίνει τα όρια χωρίς να φοβάται, γιατί «σκοτώνει» στο πρόσωπο του συγκεκριμένου θύματος τις δικές του «ασυνείδητες σκιές». Παρά ταύτα δεν μπορούμε να τον κατατάξουμε στους ακαταλόγιστους, γιατί δεν πρόκειται για ψυχοπαθή αλλά για άτομο δίχως ηθική συνείδηση και εξ αυτού του λόγου για άνθρωπο με δέσμια ελευθερία βούλησης. Εσωτερικές προβολές επηρεάζουν τις εικόνες και αναπαραστάσεις της συνειδητότητάς του και τον οδηγούν σε νευρωτικές αντι-δράσεις βίαιου τύπου. Μερικοί ισχυρίζονται ότι διατρέχουν κάποιον (αόρατο) κίνδυνο και τελούν το έγκλημα νομίζοντας ότι «αμύνονται» κατά του φανταστικού εχθρού που τους απειλεί. Στις περιπτώσεις αυτές κρίσιμο ρόλο παίζει και η σοβαρή διαταραχή του τρόπου ζωής τους (grave disorder of living). Ο ηθικά παράφρων δεν στερείται γενικού ηθικού κριτηρίου αλλά συγκεκριμένες συνθήκες ενεργοποιούν τον νοσηρό ανορθολογικό παρορμητισμό του και τη σοβούσα προδιάθεση να απονείμει «τη δική του δικαιοσύνη» (που αντιστοιχεί στη «δική του αλήθεια»). Δεν μπορεί να δει τον πραγματικό κόσμο διαφορετικά, ούτε μπορεί να πράξει διαφορετικά. Το έγκλημα επιβεβαιώνει την ηθική του προσέγγιση και τον προσωπικό του κώδικα, στον οποίο η ψυχολογική ακρότητα κυριαρχεί γιατί είναι «δίκαιη κι αναγκαία». Το Υπερεγώ ηττάται από το Εκείνο και η υπερχειλίζουσα επικινδυνότητα προκαλεί συνεχείς θυματοποιήσεις. Παρά ταύτα, η πρόγνωση μιας παρόμοιας προσωπικότητας είναι δυσχερής και συνήθως γίνεται μετά την τέλεση του εγκλήματος, καθώς γνωρίζουν πώς να «κρύβουν το πραγματικό τους πρόσωπο» αλλά και επειδή η όποια προεγκληματική παρέμβαση μπορεί να θίξει ατομικά δικαιώματα. Κρίνεται, κατά τη γνώμη μου, αναγκαία, εκτός από την Ψυχιατρική Πραγματογνωμοσύνη (η οποία αποφαίνεται για τον βαθμό ψυχοπνευματικής απόκλισης), να προβλεφθεί και η Εγκληματολογική Πραγματογνωμοσύνη (η οποία θα διερευνά το iter criminis, δηλαδή τη διαδρομή ωρίμανσης του περάσματος από τον ιδεασμό στην εγκληματική πράξη). Η έλλειψη ηθικών φραγμών και φρένων και η σύνδεση της επικινδυνότητας και της ψυχικής ανωμαλίας με το έγκλημα συγκροτούν το αρνητικό πλαίσιο (disease of moral insanity), το οποίο λειτουργεί σαν βραδυφλεγής βόμβα που εκρήγνυται απροειδοποίητα, όταν οι βιοψυχικοί παράγοντες την πυροδοτούν. Μέχρι η Τεχνητή Νοημοσύνη να ανακαλύψει «την έδρα της ηθικότητας στον εγκέφαλο» και μέχρι η Γενετική Μηχανική να εντοπίσει «το εγκληματικό DNA», καλά θα ήταν η κοινωνία και οι αρμόδιοι φορείς να διαμορφώσουν δίκτυα πρόληψης και διαχείρισης ειδικών κρίσιμων καταστάσεων, για την αντιμετώπιση των ψυχοηθικών αλλοιώσεων του σύγχρονου ανθρώπου. ΥΓ.: Μπορεί σήμερα ο όρος «ηθική παραφροσύνη» (moral insanity) να έχει αντικατασταθεί από τον όρο «ψυχοπαθητική διαταραχή» (psychopathic disorder), όμως οι αιτίες, οι συνθήκες, οι λειτουργίες, ίσως και οι συμβολισμοί, παραμένουν το ίδιο εγκληματογόνα. ΥΓ.2: Το απρόβλεπτο και ανεξήγητο των κινήσεων του ηθικά παράφρονος εγκληματία διογκώνει τις φοβίες του κοινού και προκαλεί πανικούς για «μαινόμενους προανθρώπους», που ομοιάζουν με άγρια θηρία. Από εκεί όμως μέχρι το αίτημα του όχλου για απονομή «λαϊκής δικαιοσύνης» (δηλαδή εφαρμογής του νόμου του Λιντς), λόγω παραβιάσεων του ηθικού ρόλου ή του (ιδιαίτερα επικίνδυνου) «περί δικαίου αισθήματος του λαού» (sic), υπάρχει μεγάλη πολιτισμική και θεσμική απόσταση για την Ελλάδα του 2022. ΥΓ.3: «Η δική μου αμαρτία αφορά όλον τον κόσμο» (Μητροπολίτης Αργολί- δος Νεκτάριος, «Υπεύθυνοι για όλα»).

Στα ανεξερεύνητα βάθη της ανθρώπινης ψυχής

Περιεχόμενο για συνδρομητές

Τελευταίες Ειδήσεις

Υποψήφιος πρόεδρος ο πρωτότοκος Μπολσονάρου με την στήριξη του πατέρα του

Σακελλαρίδης για Τσίπρα: Η κατάληξη θα είναι το νησί της Καλυψώς με την ψευδαίσθηση της Ιθάκης

Έγινε η κλήρωση για το Παγκόσμιο Κύπελλο - Οι 12 όμιλοι του Μουντιάλ

Εξαρθρώθηκε οργάνωση που ρήμαξε 64 σπίτια και εξαπατούσε ηλικιωμένους στην Αττική

Μην ξεχνάς το κόστος...

Αυτοβελτίωση

Tick, Τick... Boom!

Νόξβιλ και Νάσβιλ: Ταξιδεύοντας στην καρδιά της κάντρι

Η Γη της ελιάς: Τι θα δούμε στα επόμενα επεισόδια - Κυριακή 7 με Πέμπτη 11/12

Καλώδιο Ελλάδας - Κύπρου: Ανατροπή από τις Βρυξέλλες

ΕΦΕΤ: Ανακαλεί σοκολάτες kinder - Ο λόγος

Βασίλισσα Maxima: Εντυπωσίασε με τα ιστορικά κοσμήματα και το σάρι που επέλεξε για την επίσκεψή της στην Καραϊβι

Αφράτα, τραγανά και πανεύκολα- Τα μόνα μελομακάρονα που αξίζει να φτιάξετε φέτος στις γιορτές - Grace

Goodreads: Τα καλύτερα βιβλία του 2025, σύμφωνα με τα μέλη της πλατφόρμας - Η λίστα με τους νικητές

Ηταν κάποτε ο Προαστιακός

Σακελλαρίδης για Τσίπρα: Η κατάληξη θα είναι το νησί της Καλυψώς με την ψευδαίσθηση της Ιθάκης

Καρδίτσα - 3 στάσεις για φαγητό που θα σας μείνουν αξέχαστες

Ακίνητα: Η Ελλάδα ανεβαίνει στην κορυφή του παγκόσμιου ενδιαφέροντος για τους ultra-rich

Οι μπίζνες του Ντε Νίρο στην Καραϊβική - Το πολυτελές resort και ο σεφ Νοbu

Τι συμβαίνει στο 24ωρο ενός ελαφιού και μίας αγελάδας;

Αλκηστις Πρωτοψάλτη: «Αληθινός πλούτος δεν είναι να προσθέτεις, αλλά να μάθεις να αφαιρείς»

Νίκη Παπαθεοχάρη: «Η τέχνη δεν είναι πολυτέλεια»

Ειδήσεις

Γνώμες

Νέες Εποχές

ΒΗΜΑgazino

Έντυπη Έκδοση

English Version