Σε έναν κόσμο που αναζητεί διαρκώς το επόμενο μεγάλο βήμα – για την ανάπτυξη που θα εξασφαλίσει την επιβίωσή του ή και για λόγους ναρκισσιστικούς – η Σαουδική Αραβία με τη Νίομ φιλοδοξεί να επαναπροσδιορίσει την ίδια την έννοια της πόλης.
Εικόνες και βίντεο με διαστημικής αισθητικής δημόσιες συγκοινωνίες και ΙΧ, κάθετες οικιστικές γραμμές με ουρανοξύστες που διασχίζουν την έρημο, εντυπωσιακά κτίρια που στεγάζουν εργαστήρια Τεχνητής Νοημοσύνης και παραθαλάσσια θέρετρα που θυμίζουν σκηνικά επιστημονικής φαντασίας, μας δίνουν μια πρώτη γεύση του υπερφιλόδοξου και παράτολμου σχεδίου. Της δημιουργίας από το μηδέν μιας νέας πόλης στη βορειοδυτική Σαουδική Αραβία, η οποία θα αλλάξει για πάντα τον τρόπο που ζούμε, εργαζόμαστε και μετακινούμαστε.
Αλλά τι ακριβώς είναι η Νίομ; Πώς ξεκίνησε αυτό το μεγαλεπήβολο όραμα; Τι πρόοδο έχει σημειώσει μέχρι στιγμής; Και (ίσως το πιο κρίσιµο ερώτηµα) µπορεί ένα τόσο προχωρηµένο εγχείρηµα να ολοκληρωθεί µέσα στο εύθραυστο πολιτικό και γεωστρατηγικό σκηνικό της Μέσης Ανατολής;
Το όραμα του πρίγκιπα διαδόχου
Η ιδέα για τη Νίομ γεννήθηκε το 2017, ως κεντρικός πυλώνας του σαουδαραβικού σχεδίου Vision 2030. Πρόκειται για ένα μεγάλης κλίμακας πρόγραμμα μετασχηματισμού της οικονομίας της χώρας, με βασικό στόχο την απεξάρτηση από το πετρέλαιο και τη δημιουργία ενός νέου, βιώσιμου, διαφοροποιημένου οικονομικού μοντέλου.
Εμπνευστής του είναι ο πανίσχυρος διάδοχος του θρόνου και από το φθινόπωρο του 2022 πρωθυπουργός της Σαουδικής Αραβίας πρίγκιπας Μοχάμεντ μπιν Σαλμάν, ο οποίος οραματίζεται να αφήσει το δικό του αποτύπωμα στην παγκόσμια ιστορία, όχι μόνο ως αναμορφωτής του βασιλείου του αλλά και ως δημιουργός της πρώτης έξυπνης, βιώσιμης και τεχνολογικά αυτοδύναμης κοινότητας στον κόσμο.
Oxagon. Photo Corona Boreallis Studio -Shutterstock
Το όνομα Νίομ, δηλαδή Neom, προέρχεται από την ελληνική λέξη νέο με την προσθήκη του γράμματος Μ από την αραβική λέξη mustaqbal που σημαίνει μέλλον – με το οποίο ξεκινά επιπλέον το όνομα του εμπνευστή του σχεδίου. Η επιλογή των λέξεων αντικατοπτρίζει το μέγεθος του πρότζεκτ που υπόσχεται ένα νέο μέλλον για την ανθρωπότητα, ένα μέλλον που θα γεννηθεί στην καρδιά της ερήμου, για την ακρίβεια σε έκταση 26.500 τετραγωνικών χιλιομέτρων, από τις ακτές της Ερυθράς Θάλασσας έως τα βουνά της ενδοχώρας, που αντιστοιχεί σχεδόν με το μέγεθος του Βελγίου. Ο προϋπολογισμός αρχικά εκτιμήθηκε στα 500 δισεκατομμύρια δολάρια, ποσό που έκτοτε έχει εκτοξευθεί, δημιουργώντας έντονους προβληματισμούς για τη βιωσιμότητά του έργου.
Στις «γειτονιές» τού αύριο
Το master plan της Νίομ δεν περιλαμβάνει μία ενιαία πόλη, αλλά πολλαπλές «ζώνες» ή «πόλεις» εντός της ίδιας υπερπεριοχής, η καθεμία με τον δικό της διακριτό χαρακτήρα και σκοπό. Η «Γραμμή» (The Line) είναι μια πόλη μήκους 170 χιλιομέτρων απαλλαγμένη από αυτοκίνητα και δρόμους. Το ύψος των κτιρίων της θα φτάνει τα 500 μέτρα.
Η μετακίνηση θα γίνεται μέσω ταχύτατων υπόγειων μέσων μεταφοράς, με τους κατοίκους να μπορούν να διασχίσουν ολόκληρη την πόλη σε μόλις 20 λεπτά. Οι σχεδιαστές της μιλούν για μηδενικές εκπομπές άνθρακα, πλήρη ψηφιακή διασύνδεση και μια καθημερινότητα που θα θυμίζει περισσότερο video game παρά συμβατική αστική ζωή.
Η Oxagon είναι μία οκτάγωνη πλωτή, βιομηχανική πόλη πάνω στη θάλασσα, που στοχεύει να γίνει το μεγαλύτερο πλήρως αυτοματοποιημένο logistics hub στον κόσμο. Θα χρησιμοποιεί αποκλειστικά ρομποτική και πράσινη ενέργεια και στόχος είναι να προσελκύσει start-ups, ερευνητικά εργαστήρια και πανεπιστήμια, δημιουργώντας ένα οικοσύστημα καινοτομίας.
Η Trojena θα είναι το χειμερινό θέρετρο της Νίομ και ως τέτοιο θα διαθέτει το απαραίτητο χιόνι. Τι κι αν είναι μέσα στην έρημο; Photo Corona Boreallis Studio -Shutterstock
Η Trojena θα λειτουργεί σε υψόμετρο έως 2.600 μέτρων και θα είναι το χειμερινό θέρετρο της Νίομ. Η ιδέα του σκι στην έρημο, που αρχικά ακούγεται παράλογη, μεταφράζεται σε τεχνητό χιόνι, θερμοκρασίες που φθάνουν στους -5°C σε κλειστά πεδία και ένα design που θυμίζει περισσότερο διαστημική αποικία παρά παραδοσιακό χιονοδρομικό κέντρο.
Οι προκλήσεις
Αν και έχουν περάσει περίπου οκτώ χρόνια από την εξαγγελία του, η πρόοδος του πρότζεκτ δεν είναι η αναμενόμενη, με τους αναλυτές να κάνουν λόγο για αναπόφευκτες καθυστερήσεις και ανυπέρβλητες τεχνικές δυσκολίες. Σε απάντησή του, ο υπουργός Οικονομικών της Σαουδικής Αραβίας, Μοχάμεντ Αλ-Τζανταάν, έχει δηλώσει χαρακτηριστικά: «Η Νίομ είναι ένα σχέδιο που εκτείνεται σε βάθος πενήντα χρόνων, αν κάποιος νομίζει πως θα του αποφέρει χρήματα μέσα σε πέντε χρόνια είναι αφελής».
Πρόκειται για μια πιο ρεαλιστική προσέγγιση των χρονοδιαγραμμάτων και των οικονομικών αποδόσεων, σε αντίθεση με την αρχική, υπεραισιόδοξη ρητορική. Το φιλόδοξο σχέδιο βρέθηκε και στο στόχαστρο των ανθρωπιστικών οργανώσεων, καθώς για τις ανάγκες του εκτοπίστηκαν περίπου 20.000 μέλη της φυλής Huwaitat.
Η υπόθεση πήρε διεθνείς διαστάσεις όταν, το 2020, ο ακτιβιστής (τρομοκράτης κατά τις Αρχές) Αμπντούλ Ραχίμ αλ Χουγουάιτι δολοφονήθηκε αφού προηγουμένως είχε διαμαρτυρηθεί έντονα για το έργο.
Και οι κλιματολόγοι έχουν εκφράσει τις δικές τους ανησυχίες, εν προκειμένω για τις περιβαλλοντικές επιπτώσεις του σχεδίου, υποστηρίζοντας ότι θα μπορούσε να αλλάξει σημαντικά τις τοπικές καιρικές και περιβαλλοντικές συνθήκες, τους ανέμους, τις βροχοπτώσεις, και να επιδεινώσει τις συνθήκες καταιγίδων στην έρημο. Την ίδια στιγμή, μεγάλα προβλήματα δημιουργεί η γεωπολιτική αστάθεια της περιοχής.
Φουτουριστική απεικόνιση της «Γραμμής» (The Line), μιας μεταμοντέρνας πόλης χωρίς αυτοκίνητα και δρόμους. Photo Corona Boreallis Studio -Shutterstock
Η ευρύτερη Μέση Ανατολή επηρεάζεται διαρκώς από τις συγκρούσεις στη Γάζα, τις τεταμένες σχέσεις Ιράν – Σαουδικής Αραβίας, τις εντάσεις στην Υεμένη και την παρατεταμένη κρίση στο Κέρας της Αφρικής και τις επεμβάσεις των Χούθι στην Ερυθρά Θάλασσα που βρίσκεται ακριβώς δίπλα στη Νίομ. Παρά τις προσπάθειες εξομάλυνσης, η περιοχή παραμένει ευάλωτη – όπως έγινε φανερό και στην πρόσφατη εμπλοκή Ισραήλ-Ιράν-ΗΠΑ –, γεγονός που επηρεάζει άμεσα την πορεία των ξένων επενδύσεων στο πρότζεκτ.
Επιπλέον, αν και η Σαουδική Αραβία προσπαθεί να εμφανίζεται ως ανοιχτή και τεχνολογικά φιλική χώρα, η εικόνα της θολώνει σε θέματα ελευθερίας, ελέγχου της πληροφορίας και απολυταρχικών πρακτικών, παραγόντων που αποτρέπουν ορισμένους δυτικούς επενδυτές.
Ενα τεράστιο εργαστήριο ιδεών
Η Νίομ δεν είναι απλώς μια πόλη-πείραμα· είναι ο καθρέφτης των αντιφάσεων του μέλλοντός μας: εκεί που η τεχνολογία υπόσχεται λύσεις, αλλά οι κοινωνίες καλούνται να απαντήσουν στο αν μπορούν – ή αν θέλουν – να τις αντέξουν. Παρά τις αμφιβολίες, πράγματι έχει ήδη καταφέρει να ανοίξει παγκόσμια συζήτηση για το πώς θα μπορούσαν να είναι οι πόλεις τού αύριο.
Οπότε, ακόμα κι αν δεν ολοκληρωθεί ποτέ ακριβώς όπως σχεδιάστηκε, θα έχει προσφέρει ένα τεράστιο εργαστήριο ιδεών – για την Τεχνητή Νοημοσύνη, την αρχιτεκτονική χωρίς αυτοκίνητα, τη σχέση του ανθρώπου με τον χώρο και την τεχνολογία. Μέχρι όμως να λειτουργήσει και να αποδειχθεί η βιωσιμότητά της, παραμένει μια τολμηρή πρόκληση για το μέλλον της αστικής ανάπτυξης, ένα πρωτοφανές πείραμα πάνω στην πρωτοποριακή τεχνολογία και στις νέες μορφές κοινωνικής οργάνωσης.
Εγχείρημα που από τη μία πλευρά μπορεί να αποτελέσει πρότυπο για τις κοινωνίες του μέλλοντος, προσφέροντας λύσεις στα προβλήματα της κλιματικής αλλαγής, της κυκλοφορίας και της ενεργειακής απόδοσης, από την άλλη εγείρει ερωτήματα για το κατά πόσον η τεχνολογία μπορεί να υπηρετήσει πραγματικά τον άνθρωπο όταν η υλοποίησή της συνοδεύεται από κοινωνικές αδικίες, πολιτικές καταπιέσεις και περιβαλλοντικούς κινδύνους.
Το έργο θα κριθεί όχι μόνο από την τεχνική του επιτυχία, αλλά και από την ικανότητά του να ενσωματώσει τις ανθρώπινες αξίες της δικαιοσύνης, της συμμετοχής και της βιωσιμότητας σε ένα ευρύτερο και εύθραυστο γεωπολιτικό πλαίσιο. Στο μεταξύ, η πολυσυζητημένη Νίομ προβάλλει ως μια σύγχρονη προφητεία που μπορεί να σηματοδοτήσει είτε μια νέα εποχή για την ανθρωπότητα είτε μια προειδοποίηση για τους κινδύνους της υπερβολικής φιλοδοξίας. Θα δείξει…
