«Παρακολουθώ στο TikTok μεγαλύτερα κορίτσια που ανεβάζουν βίντεο να βάφονται για το σχολείο. Παίρνω ιδέες για καινούργια καλλυντικά και τα συζητάμε με τις συμμαθήτριές μου στα διαλείμματα. Δεν βάφομαι ακόμη για το μάθημα, αλλά έχω ρουζ, πούδρα και σκιές που φοράω εκτός σχολείου…». Η διήγηση ανήκει στη 10χρονη Φανή Ζ., μαθήτρια της πέμπτης τάξης του Δημοτικού. Η ίδια δέχεται τα μιλήσει στο «Βήμα» μέσω βιντεοκλήσης μας, στην οποία είναι παρούσα και η μητέρα της.
Η Φανή είναι απολύτως ειλικρινής. Εξηγεί ότι κάθε πρωί πριν πάει στο σχολείο τονίζει τις βλεφαρίδες και τα φρύδια της με ένα βρεγμένο πινέλο για να «αναδείξει τα χαρακτηριστικά της, δημιουργώντας το εφέ που δίνει συνήθως η μάσκαρα και το τζελ φρυδιών». Και τις συμβουλές αυτές τις παίρνει κυρίως από τα κοινωνικά δίκτυα και το TikTok, το οποίο παρακολουθεί ανελλιπώς.
Η Φανή δεν είναι η μόνη στην τάξη της που ακολουθεί την παραπάνω πρωινή τελετουργία. Με την έναρξη της σχολικής χρονιάς, το ελληνικό TikTok πλημμύρισε από βίντεο ανήλικων κοριτσιών που ετοιμάζονται μπροστά στην κάμερα του κινητού τους. «Εχω αγοράσει καλλυντικά που είδα στο TikTok και προς το παρόν τα φοράω όταν βγαίνω βόλτες. Μου αρέσει επίσης να βλέπω βίντεο για νύχια και μαλλιά αλλά και να χαζεύω τους χώρους που κάποιες κοπέλες βάφονται κάθε πρωί» λέει η 10χρονη συνομιλήτριά μας.
Σε αυτά τα βίντεο, ξεχωριστά δωμάτια-ντουλάπες έχουν διαμορφωθεί με ράφια γεμάτα ρούχα και στο κέντρο υπάρχει ένα μπουντουάρ όπου οι μαθήτριες κάθονται για να βαφτούν πριν πάνε στο σχολείο. Οπως εξηγεί η μητέρα της, Ρένα, η 10χρονη κόρη της έφτασε στο σημείο να ψάξει μόνη της στο Διαδίκτυο αγγελίες για διαμερίσματα στα βόρεια προάστια και βρήκε σπίτι που διέθετε διαμορφωμένο δωμάτιο-ντουλάπα, όπως αυτά που βλέπει στα βίντεο του TikTok, για να προτείνει στη συνέχεια στην οικογένειά της να μετακομίσουν εκεί…
Ο φόβος για υπερκαταναλωτισμό
«Δεν ξέρω κατά πόσο μπορείς να το ελέγξεις ή να το προλάβεις αυτό» παραδέχεται η Ρένα. «Η μεγαλύτερή μου κόρη πάει φέτος Α’ Λυκείου και κάθε πρωί βάφεται πριν φύγει για το σχολείο. Εγώ είμαι στο κρεβάτι και τις ακούω και τις δύο που ετοιμάζονται στο μπάνιο. Η μικρή φτιάχνει με μεγάλη επιμέλεια τα μαλλιά της και η μεγάλη βάζει στο πρόσωπό της όσα σχεδόν και μια ενήλικη γυναίκα…».
Εκείνο που τη φοβίζει περισσότερο ως μητέρα είναι ο υπερκαταναλωτισμός στον οποίο ωθεί τα μικρά κορίτσια το TikTok. «Βλέπουν συνέχεια βίντεο με καλλυντικά και ψώνια και ζητούν νέα πράγματα. Τους εξηγώ ότι τα βίντεο αυτά τους δημιουργούν ψεύτικες ανάγκες, ανάγκες που δεν είναι πραγματικές. Ο,τι λεφτά τους δώσει ο παππούς και η γιαγιά πλέον πηγαίνουν σε μάσκαρα, κραγιόν και μέικ απ. Υπάρχουν φορές που οριοθετώ κάπως τα πράγματα, τους λέω, για παράδειγμα, ότι από το ποσό που έχουν μαζέψει, μπορούν να χαλάσουν πολύ συγκεκριμένα χρήματα και τα υπόλοιπα να τα βάλουν στην άκρη».
Η παγίδα της μίμησης
Οσα περιγράφει η Φανή και η μητέρα της συναντώνται όλο και πιο συχνά, όπως επισημαίνουν και οι ειδικοί. «Οσο πιο μικρά είναι τα παιδιά και πιο ανώριμες οι προσωπικότητες, τόσο περισσότερο επηρεάζονται» τονίζει στο «Βήμα» ο Κωνσταντίνος Σιώμος, ψυχίατρος παιδιών και εφήβων, διδάκτορας του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας και πρόεδρος της Ελληνικής Εταιρείας Μελέτης της Διαταραχής Εθισμού στο Διαδίκτυο.
Ο μιμητισμός και η σύγκριση με όσα βλέπουν στα κοινωνικά δίκτυα, επισημαίνει, είναι τα βασικά χαρακτηριστικά που ωθούν όλο και περισσότερα παιδιά να υιοθετούν συμπεριφορές ενηλίκων, από το μακιγιάζ και το ντύσιμο, μέχρι την ανάγκη να καταγράφουν τα πάντα σε βίντεο. «Η σύγκριση με τις ωραιοποιημένες εικόνες στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης δημιουργεί σοβαρά ζητήματα στην ψυχική υγεία των παιδιών. Τα κάνει να αισθάνονται εμφανισιακά ή νοητικά ανεπαρκή και τους προκαλεί αρνητικά συναισθήματα».
Κατά τη διάρκεια των τελευταίων 20 ετών που ο ίδιος ασχολείται με τον εθισμό των ανηλίκων στο Διαδίκτυο, έχει δεχθεί πολλούς ανήσυχους γονείς στο ιατρείο του. Παλιότερα, πήγαιναν σε περιόδους κρίσεων όπου υπήρχε έντονη σύγκρουση στο σπίτι. Τα τελευταία χρόνια, όμως, όλο και περισσότεροι γονείς ζητούν βοήθεια από πολύ νωρίς, ακόμη και όταν τα παιδιά είναι μικρής ηλικίας.
«Θέλουν να προλάβουν όλο αυτό που βλέπουν ότι συμβαίνει με το Διαδίκτυο» συνεχίζει προβληματισμένος. «Η αλήθεια είναι ότι δεν μπορούν να το ελέγξουν. Το TikTok απαγορεύει την πρόσβαση σε παιδιά κάτω των 13 ετών, παρ’ όλα αυτά μελέτες δείχνουν ότι περίπου ένα 8% με 9% των παιδιών αυτών είναι δημιουργοί περιεχομένου. Οι ανήλικοι χρήστες της τεχνολογίας είναι ο νούμερο ένα στόχος της αγοράς, χωρίς να υπάρχει επαρκής προστασία, και τώρα βλέπουμε τις συνέπειες.
Εκείνο που μπορούν να κάνουν οι γονείς είναι να εφαρμόσουν από μικρή ηλικία χρονικό όριο στη χρήση Διαδικτύου. Τα όρια πρέπει να τίθενται νωρίς, όχι στην εφηβεία. Η χρήση του Ιντερνετ χρειάζεται επίβλεψη, τουλάχιστον μέχρι τα χρόνια του γυμνασίου και η εκπαίδευση των γονιών στη χρήση φίλτρων προστασίας και καταλληλότητας περιεχομένου είναι απαραίτητη».
Αυστραλία και Ευρώπη
Στις 10 Δεκεμβρίου αναμένεται να τεθεί σε εφαρμογή στην Αυστραλία η πολυσυζητημένη απαγόρευση της χρήσης μέσων κοινωνικής δικτύωσης από ανηλίκους κάτω των 16 ετών. Πριν από λίγες ημέρες στη Γαλλία, κοινοβουλευτική επιτροπή χαρακτήρισε το TikTok «γραμμή παραγωγής δυστυχίας» και εισηγήθηκε ακόμη αυστηρότερα μέτρα, ενώ η πρόεδρος της Κομισιόν Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν έχει ανακοινώσει τη συγκρότηση επιτροπής ειδικών, η οποία θα εισηγηθεί έως το τέλος του 2025 ποια γραμμή θα ακολουθήσει η Ευρώπη.
Η Ρένα, ως μητέρα δύο ανήλικων κοριτσιών, μοιάζει επιφυλακτική. Στο σπίτι της προσπάθησε να θέσει όρια στη χρήση του Διαδικτύου, αλλά αυτή αποδείχθηκε μια μάχη που ήταν καταδικασμένη να χάσει. «Οι απαγορεύσεις δεν είναι βέβαιο ότι θα αποδώσουν γιατί τα παιδιά μπορούν εύκολα να δηλώσουν ψεύτικη ηλικία για να αποκτήσουν πρόσβαση» λέει.
«Η κόρη μου όταν έφτιαξε λογαριασμό δεν έβαλε ημερομηνία γέννησης. Θα μπορούσε κάλλιστα, αν έβαζε, να δηλώσει ότι είναι 20 ή 30 ετών. Ποιος θα το ελέγξει, από τη στιγμή που απλώς παρακολουθεί βίντεο και δεν ανεβάζει δικό της περιεχόμενο;» διερωτάται.
