Τα ζητήματα που εκκρεμούν προς επίλυση με την Τουρκία είναι μεταξύ τους, αν εξαιρέσουμε την Κύπρο, σαν ένα μπερδεμένο κουβάρι.
Εμείς θεωρούμε ότι ένα μόνο ζήτημα υφίσταται: η οριοθέτηση υφαλοκρηπίδας και αποκλειστικής οικονομικής ζώνης (ΑΟΖ). Για την Τουρκία υφίστανται άλλα τρία ζητήματα: η κυριαρχία της Ελλάδας σε πολυάριθμες νησίδες και βραχονησίδες του Αιγαίου. η επέκταση των ελληνικών χωρικών υδάτων στο Αιγαίο στα 12 ναυτικά μίλια. και η απώλεια της ελληνικής κυριαρχίας στα μεγάλα ελληνικά νησιά του Ανατολικού Αιγαίου λόγω μη αποστρατιωτικοποίησής τους.
Μπορούν τα τρία αυτά ζητήματα να διακριθούν από την οριοθέτηση ώστε η οριοθέτηση να αποτελέσει αυτοτελώς αντικείμενο διμερούς ή διεθνούς διευθέτησης;
Είναι σχεδόν αδύνατον. Τουρκία και Ελλάδα, για τους δικούς τους λόγους η καθεμία, δεν μπορούν να το δεχθούν. Και έτσι το κουβάρι διατηρείται μπερδεμένο. και η ακινησία παραμένει η μόνη για την Ελλάδα εθνική πολιτική.
Ας δούμε γιατί:
Το επεισόδιο των Ιμίων
Τα Ιμια, δύο βραχονησίδες μεταξύ Καλύμνου και Μικράς Ασίας, βρίσκονται πιο κοντά στη Μικρά Ασία από ό,τι στην Κάλυμνο. Η Τουρκία θεωρεί ότι, επειδή βρίσκονται πιο κοντά στα εδάφη της, της ανήκουν. Ομως, η Συνθήκη της Λωζάννης, την οποία υπέγραψε και η Ιταλία, κυρίαρχος τότε επί των Δωδεκανήσων, προέβλεψε ότι η Κάλυμνος παραχωρείται στην Ιταλία με τις «εξαρτώμενες από αυτή νησίδες» (άρθρο 15) και ότι παραμένουν στην τουρκική κυριαρχία τα «νησιά» που απέχουν μέχρι «τρία μίλια» από την «ασιατική ακτή», πλην ρητής αντίθετης ρύθμισης στη Συνθήκη (άρθρο 12, τελευταίο εδάφιο). Από την «ασιατική ακτή» τα Ιμια απέχουν, σε κάθε περίπτωση, περισσότερο.
Αν υποχωρούσαμε για τα Ιμια, αγνοώντας αυτές τις ρήτρες, θα ανοίγαμε την πύλη στην Τουρκία ώστε, επικαλούμενη τα Ιμια, να διεκδικήσει και άλλες νησίδες και βραχονησίδες οπουδήποτε στο Αιγαίο, με όποιο έωλο επιχείρημα ακόμη θα έβρισκε.
Νησίδες και βραχονησίδες
Στο Αιγαίο υπάρχει πληθώρα νησίδων και βραχονησίδων, ακατοίκητων ως επί το πλείστον, που δεν βρίσκονται εντός των χωρικών υδάτων των ελληνικών νησιών. Τα διεκδικεί η Τουρκία στη βάση της θεωρίας ότι αφού οι Συνθήκες παραχώρησης στην Ελλάδα των μεγάλων νησιών δεν τα μνημονεύουν ρητώς, όλα παρέμειναν στην κυριαρχία της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και, από αυτή, του διαδόχου της, της σημερινής Τουρκίας.
Εδώ προδήλως το παιχνίδι χοντραίνει. Μιλάμε πια για αποκλειστικά δικαιώματα κυριαρχίας σε εθνικό έδαφος. Οχι για κυριαρχικά δικαιώματα σε θαλάσσιες ζώνες, προορισμένες κατ’ αρχήν στη διευκόλυνση της διεθνούς ναυσιπλοΐας.
Σύμφωνα, δε, με σχετικό κανόνα της Σύμβασης για το Δίκαιο της Θάλασσας – που αποτυπώνει διεθνές έθιμο –, νησίδες και βραχονησίδες, όλα, έχουν χωρικά ύδατα όπως και τα μεγάλα νησιά, ενώ όσα μπορούν να στηρίξουν οικονομική ζωή επάνω τους διεκδικούν ΑΟΖ μέχρι και 200 ναυτικά μίλια.
Υφαλοκρηπίδα και ΑΟΖ
Αν η Τουρκία εννοεί αυτά που προβάλλει για τις νησίδες και τις βραχονησίδες, ότι δηλαδή ένα μέρος αυτών της ανήκει, τότε θα απαιτήσει ότι η οριοθέτηση υφαλοκρηπίδας και ΑΟΖ μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας θα πρέπει να καθοριστεί με βάση το δεδομένο αυτό. Αναγκαίως, γιατί υφαλοκρηπίδα και ΑΟΖ υπολογίζονται – για να το απλοποιήσουμε – από τις ακτογραμμές, δηλαδή από τα εδάφη εθνικής κυριαρχίας των κρατών που οριοθετούν μεταξύ τους τις εκατέρωθεν θαλάσσιες ζώνες τους.
Συνεπώς, έτσι όπως βλέπει τα πράγματα η Τουρκία, η οριοθέτηση συνδέεται με τη διευκρίνιση της κυριαρχίας σε νησίδες και βραχονησίδες, κάτι που η Ελλάδα δεν μπορεί να δεχθεί, στηριζόμενη, μεταξύ πολλών άλλων, και στον προαναφερθέντα κανόνα των τριών μιλίων, που συμφωνήθηκε με τη Συνθήκη της Λωζάννης.
Το «casus belli»
Και εδώ εμπλέκεται το «casus belli». Συνδέεται με το δικαίωμα της Ελλάδας να επεκτείνει τα χωρικά της ύδατα στα 12 ναυτικά μίλια με μονομερή της απόφαση. Αν η Ελλάδα τα επεξέτεινε, θα περιλάμβανε στα χωρικά της ύδατα τόσο πολύ θαλάσσιο χώρο ώστε θα καθίστατο σε μεγάλο μέρος αλυσιτελής η οριοθέτηση των θαλάσσιων ζωνών στο Αιγαίο. Επιπλέον, θα περιλαμβάνονταν αυτοδικαίως στα 12 ναυτικά μίλια και πολλές από τις διεκδικούμενες νησίδες και βραχονησίδες.
Αν, δηλαδή, επιλύαμε με την Τουρκία το ζήτημα της οριοθέτησης υφαλοκρηπίδας και ΑΟΖ χωρίς να θιγεί το δικαίωμά μας επέκτασης των χωρικών μας υδάτων στα 12 ναυτικά μίλια, θα μπορούσαμε οποτεδήποτε μετά να επεκτείνουμε τα χωρικά μας ύδατα και να καταστήσουμε έτσι ουσιαστικώς ανίσχυρη την οριοθέτηση. Για την Τουρκία, τα ζητήματα οριοθέτησης και χωρικών υδάτων δεν μπορεί παρά να είναι αλληλένδετα.
Η μη αποστρατιωτικοποίηση
Σε όλα αυτά έρχεται να προστεθεί και το ζήτημα της κυριαρχίας των μεγάλων ελληνικών νησιών του Ανατολικού Αιγαίου λόγω μη αποστρατιωτικοποίησής τους. με αβάσιμη παντελώς νομική επιχειρηματολογία, όταν φθάνει στο σημείο να καταλήγει σε απώλεια της εθνικής κυριαρχίας στα νησιά.
Αλλά η Τουρκία οδηγεί στα άκρα τις διεκδικήσεις της για να επιτείνει την πίεση, δείχνοντάς μας πόσο εξοργιστικές διεκδικήσεις μπορεί να προβάλλει, ενόσω εμείς διατηρούμε τις διεκδικήσεις μας για πλήρη αποκλεισμό της στην Ανατολική Μεσόγειο λόγω Καστελλορίζου.
Το τουρκολιβυκό μνημόνιο και το «καλώδιο»
Τουρκολιβυκό μνημόνιο και «καλώδιο» εντάσσονται και αυτά στο πλαίσιο της πίεσης που ασκείται από την Τουρκία στην Ελλάδα. Η λογική των Τούρκων είναι απλή. Το καλώδιο τοποθετείται σε θαλάσσια ζώνη που δεν έχει ακόμη νομικώς οριοθετηθεί, άρα η Ελλάδα οφείλει να ενημερώσει την Τουρκία, δυνητικά δικαιούχο της ζώνης, για τα τεχνικά ζητήματα τοποθέτησής του. Για, δε, το τουρκολιβυκό μνημόνιο, πρόκειται – ισχυρίζεται – για διευθέτηση μεταξύ δύο κρατών, Τουρκίας και Λιβύης, που θεωρούν την Ελλάδα χωρίς νόμιμες απαιτήσεις στις διευθετηθείσες θαλάσσιες ζώνες.
Κάτι που η Ελλάδα βεβαίως αρνείται και απορρίπτει.
Μπορούμε να βρούμε τον μίτο της Αριάδνης σ’εαυτό το κουβάρι; Είναι η ακινησία η μόνη ορθολογική εθνική πολιτική, η μόνη εθνική λύση;
Θα χρειαστούν κι άλλα κείμενα σαν και αυτό για να δούμε, πρώτον, τι μπορεί να γίνει και, δεύτερον, πόσες πιθανότητες έχει αυτό να γίνει.
*Ο κ. Ιωάννης Σαρμάς είναι τέως υπηρεσιακός πρωθυπουργός, επίτιμος πρόεδρος του Ελεγκτικού Συνεδρίου.
