Η τεχνητή νοημοσύνη (AI) συχνά παρουσιάζεται ως το επόμενο μεγάλο βήμα της ανθρώπινης καινοτομίας χάρη στη δυνατότητά της να φέρει επανάσταση στη βιομηχανία, να μετασχηματίσει τις οικονομίες και να βελτιώσει τις ζωές μας. Αλλά θα ωφεληθούν όλοι πραγματικά ή θα βαθύνουν οι ήδη υπάρχουσες ανισότητες;
Η απάντηση εξαρτάται από τον τρόπο ανάπτυξης, εφαρμογής και διακυβέρνησης της τεχνολογίας. Χωρίς στοχευμένες παρεμβάσεις, η δυναμική της AI θα αξιοποιηθεί για περιορισμένα οφέλη από όσους βάζουν το κέρδος πάνω από τους ανθρώπους.
Ενθαρρυντικό είναι ότι το κόστος ανάπτυξης της AI αρχίζει να μειώνεται. Αυτή η τάση δημιουργεί ελπίδες για τις αναπτυσσόμενες χώρες, οι οποίες μέχρι πρότινος δεν είχαν τους οικονομικούς πόρους για να ακολουθήσουν, αλλά σύντομα ίσως μπορούν να αποκτήσουν και να αξιοποιήσουν την τεχνολογία πιο προσιτά.
Για να υπηρετήσει η AI την ανθρωπότητα πρέπει να εστιάσουμε στα κίνητρα. Η ανάπτυξη της AI καθοδηγείται σήμερα κυρίως από τις δυνάμεις της αγοράς, με υπερβολική έμφαση στην αυτοματοποίηση και την εμπορευματοποίηση προσωπικών δεδομένων. Οι λίγες χώρες που ηγούνται των τεχνολογιών AI επενδύουν δισεκατομμύρια σε εφαρμογές που αντικαθιστούν ανθρώπινη εργασία και εντείνουν τις ανισότητες. Εκεί όπου οι δουλειές χάνονται, συχνά ακολουθεί αστάθεια – οικονομική, κοινωνική και πολιτική.
Ωστόσο, η δημόσια χρηματοδότηση συνεχίζει να κατευθύνεται προς την αυτοματοποίηση. Οι κυβερνήσεις πρέπει να επαναπροσδιορίσουν τα κίνητρα, ενισχύοντας την AI που εξυπηρετεί κοινωνικές ανάγκες: την εκπαίδευση, την υγεία και την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής. Η AI πρέπει να ενδυναμώνει, όχι να αντικαθιστά τους ανθρώπους.
Το έργο δεν μπορεί να αφεθεί μόνο στο ρίσκο του ιδιωτικού κεφαλαίου. Το 2024, οι επενδυτές επιχειρηματικού κεφαλαίου κατεύθυναν 131,5 δισ. δολάρια κυρίως σε φουσκωμένες και συχνά υπερτιμημένες τεχνολογίες όπως η γενική τεχνητή νοημοσύνη.
Εξίσου σημαντικό είναι να γεφυρωθεί το χάσμα ανάμεσα σε ανεπτυγμένες και αναπτυσσόμενες χώρες. Η δυναμική της AI παραμένει σχεδόν αναξιοποίητη σε χώρες μεσαίου και χαμηλού εισοδήματος, λόγω ανεπαρκών υποδομών, ελλείψεων δεξιοτήτων και περιορισμένων πόρων. Αν το πρόβλημα δεν αντιμετωπιστεί, οι ανισότητες θα επιδεινωθούν.
Η παγκόσμια συνεργασία είναι καθοριστική για να αξιοποιηθούν αυτά τα οφέλη. Η διεθνής κοινότητα πρέπει να συμφωνήσει σε κοινές αρχές για υπεύθυνη χρήση. Ο ΟΗΕ – μέσω φορέων όπως η Επιτροπή για την Επιστήμη και την Τεχνολογία για την Ανάπτυξη – μπορεί να καθοδηγήσει τη διαμόρφωση παγκόσμιων κανόνων.
Το ζήτημα δεν αφορά μόνο κυβερνήσεις και επιχειρήσεις. Η ιστορία δείχνει ότι οι αλλαγές συχνά ξεκινούν από τη βάση: το δικαίωμα ψήφου των γυναικών, το κίνημα για τα πολιτικά δικαιώματα, η οικολογική δράση – όλα ξεκίνησαν από ακτιβιστές. Χρειάζεται ένα αντίστοιχο κίνημα για την AI, που θα πιέσει για ανθρώπινα κεντρική και υπεύθυνη καινοτομία.
Οι κοινωνικές, οικονομικές και πολιτικές συνέπειες της AI δεν θα κινηθούν φυσικά προς την ισότητα. Οι κυβερνήσεις πρέπει να κατευθύνουν τα κίνητρα στην ενίσχυση του ανθρώπινου δυναμικού. Οι διεθνείς οργανισμοί πρέπει να θέσουν ηθικά πρότυπα.
Και η κοινωνία των πολιτών να απαιτήσει λογοδοσία. Οι αποφάσεις που λαμβάνουμε σήμερα θα κρίνουν αν η AI θα γίνει γέφυρα ή χάσμα ανάμεσα σε πλούσιους και φτωχούς. Η διεθνής συνεργασία, η ηθική διακυβέρνηση και η δημόσια πίεση μπορούν να εγγυηθούν ότι θα κάνουμε τις σωστές επιλογές.
Η κυρία Shamika Sirimanne είναι ανώτερη σύμβουλος του γενικού γραμματέα του ΟΗΕ για το Εμπόριο και την Ανάπτυξη. Η κυρία Xiaolan Fu είναι καθηγήτρια Τεχνολογίας και Διεθνούς Ανάπτυξης στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης.
