Στις Σκιές της Ιστορίας

Aνάμεσα στην Ιδέα Και στην πραγματικότητα […] Πέφτει η Σκιά Τ. Σ. Ελιοτ Η ιστορία είναι μια αφήγηση βιαστική και μεροληπτική. Δεν της μένει καιρός για να είναι δίκαιη. Αλλωστε ούτε θα το ήθελε ούτε θα το μπορούσε. Σαγηνεύεται από τους νικητές που απολαμβάνουν ως θρίαμβο τη νίκη τους κι αφήνει στη σκιά τους χαμένους που βιώνουν την ήττα τους ως τραγωδία. Η δική μας ελληνική ιστορία χαρακτηρίζεται από μια συνεχή εναλλαγή ανάμεσα σε έπη και δράματα. Η Μεγάλη Ιδέα, ο Εθνικός Διχασμός, ο Εμφύλιος Πόλεμος, η δικτατορία των συνταγματαρχών γέννησαν νικητές και παρήγαγαν τραγωδίες. Οι ηττημένοι που πρωταγωνιστούν στην τραγωδία της ήττας απειλούνται να τα χάσουν όλα. Οχι μόνο την ελπίδα τους αλλά κάτι ίσως σημαντικότερο, τις βεβαιότητες και τις πεποιθήσεις τους. Αυτοί που είχαν «την τρέλα να αλλάξουν τον κόσμο» επιχείρησαν να το κάνουν ως ηττημένοι, διαιωνίζοντας την τραγωδία της ήττας μέσα από τραύματα και ατομικά βιώματα. Δανείστηκα τη φράση στα εισαγωγικά από τον τίτλο του ιστορικού μυθιστορήματος του Ξενοφώντα Κοντιάδη που εκδόθηκε πρόσφατα για να πω πως στην εποχή μιας ασθμαίνουσας και θριαμβευτικής αισιοδοξίας οποιαδήποτε αναμόχλευση αλλοτινών ιστορικών στιγμών αντιμετωπίζεται είτε με καχυποψία είτε με αδιαφορία. Ο χρόνος τρέχει αλόγιστα και ερήμην μας. Time was, time is, time is not, θυμίζει ο ποιητής. Η «τρέλα να αλλάξουν τον κόσμο» σηματοδοτεί μια σημαντική και σημαίνουσα στιγμή παύσης, στοχασμού και αναστοχασμού σε αυτή την ακατάσχετη και εν πολλοίς ανάλγητη ροή. Η μετεμφυλιακή Ελλάδα ζωντανεύει και πάλι με έναν ξεχωριστό τρόπο. Θα εστιασθώ σε δύο διακριτές αρχετυπικές μορφές ανθρώπινης ύπαρξης που αναδύονται μέσα από τις σελίδες του. Ο «επικός» Μπελογιάννης και ο «τραγικός» Μπάτσης. Εκτελέστηκαν και οι δύο τα χαράματα της 30 Μαρτίου 1952. Από τη μια μεριά ο Μπελογιάννης. Η μορφή ενός πεπεισμένου και αδιάφθορου επαναστάτη, που κινείται μέσα σε μια αισιόδοξη αδιαλλαξία. Δεν υπάρχουν ερωτηματικά, όλα ξεκάθαρα και διαυγή ως προς το δέον γενέσθαι. Ακόμα και αν διατηρεί αμφιβολίες για την ορθότητα των κομματικών αποφάσεων η επαναστατική του ηθική παραμένει ευθύγραμμη και αδιατάρακτη. Ομολογεί δίχως περιστροφές τις πράξεις του και αρνείται να απαντήσει σε οτιδήποτε άλλο. Από την άλλη μεριά ο Μπάτσης που του ζητάνε να γίνει καταδότης, προκειμένου να κερδίσει τη ζωή του. «Δυο λύσεις υπάρχουν, ή να ξεφτιλιστώ ή να πεθάνω» μονολογεί. Η γυναίκα του, ο ναύαρχος πατέρας του, προσωπικός φίλος του βασιλιά, τον πιέζουν. Ο Μπάτσης ενδίδει. Κάνει δήλωση μετανοίας αλλά μέχρις εκεί. Του ζητάνε να γίνει καταδότης. Αρνείται. Είναι εκείνος που συνεχώς λοιπόν παλεύει με τα όριά του. Ξεφτιλίζεται και πεθαίνει κάθε μέρα. Η ευαλωτότητά του δεν τον προφυλάσσει από την εσωτερική οδύνη. Ο Μπελογιάννης θα εκτελεστεί περιβεβλημένος από το οπλοστάσιο των ιδεών του. Ο Μπάτσης θα πεθάνει γυμνός. Δίχως το ηρωικό προνόμιο του «ηρωικώς πεσόντος» για τις ιδέες του. Οι δύο αυτές μορφές ξανάρχονται απρόσμενα στο προσκήνιο. Σε μια εποχή ρευστής αβεβαιότητας και μέσα σε έναν κόσμο που αν μη τι άλλο δεν αφήνει περιθώρια αναπνοής για αρχετυπικούς ήρωες απ’ όπου κι αν αυτοί προέρχονται. Και γι’ αυτό ακριβώς στη συγκυρία αυτή συγκινήθηκα τόσο πολύ διαβάζοντας το βιβλίο του Κοντιάδη. Υπάρχει όμως κι ένας άλλος λόγος. Εντελώς προσωπικός. Στις σελίδες του βιβλίου υπάρχω κι εγώ. Είμαι 13 χρονών όταν ο πατέρας μου, ο Αγγελος Τσουκαλάς, ως δικηγόρος του Μπελογιάννη, με παίρνει μαζί του σε μια συνεδρίαση του εκτάκτου στρατοδικείου. Μάρτιος του 1951. Παρακολουθώ αποσβολωμένος μια διαδικασία που με ξεπερνά. Αχνά μόνο νιώθω ότι κάτι αλήθεια συμβαίνει εδώ, κάτι παράξενο και διαταρακτικό που δυσκολεύομαι να κατανοήσω. Το μεσημέρι εκείνης τη μέρας βρισκόμαστε στο εστιατόριο «Αβέρωφ» στην οδό Σταδίου. Ζωντανή ορχήστρα έπαιζε, θαρρώ, Λεχάρ ή Κάλμαν. Είμαι σκεφτικός και αμίλητος. «Εξήγησέ μου τι συμβαίνει, πατέρα». «Παιδί μου, ο άνθρωπος αυτός θα εκτελεστεί για τις ιδέες του». Εμεινα αποσβολωμένος. Yπάρχουν κάποιες φράσεις που σημαδεύουν παντοτινά το μυαλό και την ψυχή σου. Οτιδήποτε μπορούσα να πω έμεινε μέσα μου βουβό. Η ιστορία είναι γνωστή τόσο για τον Μπελογιάννη όσο και για τον ίδιο τον πατέρα μου. Για πρώτη φορά ερχόμουν σε επαφή με έναν κόσμο ακατανόητο. Λίγους μήνες αργότερα η πρόβλεψη επαληθεύτηκε. Ο Μπελογιάννης, ο Μπάτσης, ο Καλούμενος, ο Αργυριάδης εκτελέστηκαν. Μια Κυριακή πρωί. Λίγους μήνες αργότερα έτυχε να κάνω διακοπές στη Ρόδο με την κόρη του εκτελεσθέντος Μπάτση, με την οικογένεια του οποίου συνδεόταν φιλικά ο πατέρας μου. Ισως περισσότερο ακόμα και από την απόμακρη εικόνα του Μπελογιάννη με συγκλόνισε η συνάντησή μου με ένα πανέμορφο κοριτσάκι του οποίου ο πατέρας είχε μόλις εκτελεστεί «για τις ιδέες του». Στα μάτια μου το μετεμφυλιακό κράτος φάνταζε σκοτεινό και απροσπέλαστο. Εχω την αίσθηση ότι η πολιτική μου συνείδηση άρχισε τότε δειλά-δειλά να διαμορφώνεται. Λίγους μήνες αργότερα ο πατέρας μου ανέλαβε την υπεράσπιση στην περίφημη δίκη των αεροπόρων. Μια προσπάθεια εκ του μηδενός κατασκευής μιας ανύπαρκτης συνωμοσίας και κάθαρσης της αεροπορίας από κάθε λογής αντιφρονούντες, Αθελά μου, έτσι, ερχόμουν και πάλι σε επαφή με τους σκοτεινούς διαύλους του μετεμφυλιακού παρακράτους. Ομως η ιστορία δεν σταματά εδώ. Θυμάμαι αρκετά χρόνια αργότερα όταν θέλησα να κοιτάξω τους φακέλους για τη δίκη του Μπελογιάννη και τη δίκη των αεροπόρων οι φάκελοι είχαν εξαφανιστεί από το γραφείο του πατέρα μου. Ακόμα και όταν είχε αποκατασταθεί η δημοκρατία τα μακριά χέρια της μετεμφυλιακής Ελλάδας δεν είχαν πάψει να συνωμοτούν. Οι πορείες της ιστορίας όπως των ανθρώπων, των συνωμοσιών, ίσως και των φακέλων, είναι απρόβλεπτες, ανοιχτές στην έκπληξη και το μη αναμενόμενο. Δεν θα φανταζόμουν ποτέ ότι ο πατέρας μου, ο πρώτος άνθρωπος που μου υπαινίχθηκε την αξία της Αριστεράς, από συνήγορος υπεράσπισης του Μπελογιάννη, θα γινόταν δήμαρχος Αθηναίων με τις ψήφους της Αριστεράς και λίγα χρόνια μετά υπουργός Δικαιοσύνης στη χούντα. Χάριν του θολού και σχεδόν τυφλού βλέμματός του στο τέλος της ζωής του, να εικάσω μόνο μπορούσα το «τίποτα το ανθρώπινο δεν μου είναι ξένο». Οταν πρόκειται για δικούς σου ανθρώπους η φράση αυτή του Τερέντιου παίρνει μια άλλη διάσταση. Οσοι λησμονούν ή αγνοούν το παρελθόν είτε της οικογένειας είτε του τόπου τους μένουν ανοχύρωτοι μπροστά στην επομένη μέρα. Ο κ. Κωνσταντίνος Τσουκαλάς είναι ομότιμος καθηγητής Κοινωνιολογίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών.

Στις Σκιές της Ιστορίας

Περιεχόμενο για συνδρομητές

Τελευταίες Ειδήσεις

Μακελειό στη Νότια Αφρική: Επίθεση σε ξενοδοχείο, 11 νεκροί ανάμεσά τους και ένα 3χρονο

Διαβάστε στο Βήμα: Ο Χωροφύλαξ, ο αστυφύλαξ και η εξωτερική μας πολιτική

Θα είναι το «Ριφιφί» η καλύτερη σειρά του Σωτήρη Τσαφούλια - Όσα είδαμε ατα 2 πρώτα επεισόδια

Υπερχείλησε ο Ενιπέας: Πλημμύρες στον Δομοκό, διακοπή σιδηροδρομικής συγκοινωνίας Αθηνας-Θεσσαλονίκης

Τα απομνημονεύματα Τσίπρα δεν ανέφεραν τις κακές ομοιότητες με Μητσοτάκη

Ο Κρόνος

Η στρατηγική μοναξιά της Ευρώπης

Μην ξεχνάς το κόστος...

Η Γη της ελιάς: Τι θα δούμε στα επόμενα επεισόδια - Κυριακή 7 με Πέμπτη 11/12

Αγροτικά μπλόκα: Ποιοι δρόμοι είναι κλειστοί σε όλη τη χώρα

Καλώδιο Ελλάδας - Κύπρου: Ανατροπή από τις Βρυξέλλες

ΕΦΕΤ: Ανακαλεί σοκολάτες kinder - Ο λόγος

250.000 για σίτιση σε μια άδεια Φοιτητική Εστία

Ρεάλ Μαδρίτης-Μάντσεστερ Σίτι: Το κορυφαίο ευρωπαϊκό ντέρμπι ζωντανά στο MEGA

Τα απομνημονεύματα Τσίπρα δεν ανέφεραν τις κακές ομοιότητες με Μητσοτάκη

«Orthobros»- Γιατί ο νέοι Αμερικανοί στρέφονται στην Ορθοδοξία;

Σαλαμίνα: Οι τελευταίες κραυγές της 75χρονης πριν την δολοφονία - Νέο ηχητικό

Goodreads: Τα καλύτερα βιβλία του 2025, σύμφωνα με τα μέλη της πλατφόρμας - Η λίστα με τους νικητές

Οι μπίζνες του Ντε Νίρο στην Καραϊβική - Το πολυτελές resort και ο σεφ Νοbu

Τι συμβαίνει στο 24ωρο ενός ελαφιού και μίας αγελάδας;

Αλκηστις Πρωτοψάλτη: «Αληθινός πλούτος δεν είναι να προσθέτεις, αλλά να μάθεις να αφαιρείς»

Νίκη Παπαθεοχάρη: «Η τέχνη δεν είναι πολυτέλεια»

Ειδήσεις

Γνώμες

Νέες Εποχές

ΒΗΜΑgazino

Έντυπη Έκδοση

English Version