Sήμερα όλοι γνωρίζουμε ότι οι ενστάσεις κατά των βουλευτικών εκλογών εκδικάζονται από το Ανώτατο Ειδικό Δικαστήριο του άρθρου 100 του Συντάγματος. Δεν ήταν όμως πάντοτε έτσι τα πράγματα: Μέχρι το 1911 οι ενστάσεις αυτές κρίνονταν από την ίδια τη Βουλή και έπρεπε να έρθει το εκσυγχρονιστικό Σύνταγμα του 1911 του Ελευθερίου Βενιζέλου για να προβλεφθεί το «Εκλογοδικείο», αποτελούμενο από αρεοπαγίτες και εφέτες.
Οπως εύκολα καταλαβαίνει κανείς, η Βουλή έκρινε μέχρι το 1911 τις ενστάσεις κατά της εκλογής βουλευτών με προεχόντως πολιτικά κριτήρια. Εξάλλου, οι εκλογές τότε δεν παρείχαν τα εχέγγυα της ανόθευτης εκδήλωσης της λαϊκής βούλησης που υπάρχουν σήμερα. Πέρα από τις περιπτώσεις νοθείας, σημαντικό ρόλο διαδραμάτιζαν το πελατειακό κράτος, οι διορισμοί, οι ψήφοι των στρατιωτικών και διάφοροι άλλοι τρόποι επηρεασμού του εκλογικού σώματος.
Οι εκλογές του 1881 και ο Βλάσιος Βαλτινός
«Το Βήμα» φέρνει σήμερα στη δημοσιότητα τα πρακτικά της Βουλής επί των ενστάσεων που αφορούσαν τις βουλευτικές εκλογές του 1881. Τα στιγμιότυπα που αποτυπώνονται στα πρακτικά αυτά δεν είναι μόνο χαρακτηριστικά του πολιτικού κλίματος της εποχής εκείνης και του τρόπου με τον οποίο διεξάγονταν τότε οι εκλογές, αλλά προκαλούν πολλές φορές και τη θυμηδία του αναγνώστη. Αλλά ας πάρουμε τα πράγματα από την αρχή:
Οι εκλογές του Δεκεμβρίου του 1881 θεωρούνται από τις πιο ιστορικές, γιατί σε αυτές ψήφισαν για πρώτη φορά οι κάτοικοι της Θεσσαλίας και της Αρτας μετά την απελευθέρωσή τους. Θριαμβευτής υπήρξε ο Χαρίλαος Τρικούπης με το «Νεωτεριστικό Κόμμα» και 129 έδρες. Ο Αλέξανδρος Κουμουνδούρος υπήρξε ο μεγάλος χαμένος με 90 έδρες, με αποτέλεσμα να αποχωρήσει οριστικά από την πολιτική και να αφήσει την τελευταία του πνοή το 1883.
Τσιγκογραφία που απεικονίζει τον Βλάσιο Βαλτινό. Οι προεκλογικές του πρακτικές δεν ακούγονται οι καλύτερες, όμως αυτό δεν θα έπρεπε να το κρίνει η Βουλή, αλλά κάποιο ανεξάρτητο δικαστήριο
Στις εκλογές του 1881 εκλέγεται βουλευτής της επαρχίας Βάλτου Αιτωλοακαρνανίας ο Βλάσιος Βαλτινός. Αξιωματικός με σπουδές στη Σχολή Ευελπίδων και στο Παρίσι, υπήρξε μεταξύ άλλων στρατιωτικός ακόλουθος του τότε πρέσβη της Ελλάδας στη Γαλλία, Αλέξανδρου Μαυροκορδάτου, ενώ με την επιστροφή του στην Ελλάδα δραστηριοποιήθηκε στην καταδίωξη των ληστών.
Συμμετείχε στο κίνημα κατά του βασιλιά Οθωνα και έκτοτε ασχολήθηκε με την πολιτική με το κόμμα του Κουμουνδούρου, διετέλεσε δε και δύο φορές υπουργός Στρατιωτικών. Το υπουργικό αυτό αξίωμα το κατείχε και στις εκλογές του 1881. Μάλιστα και όπως προκύπτει από τα όσα αναφέρονται στη συνέχεια (με βάση το πόρισμα της Βουλής), φαίνεται να εκμεταλλεύθηκε το υπουργικό αξίωμα δεόντως, με αποτέλεσμα να χάσει τη βουλευτική ιδιότητα ύστερα από ένσταση των επιλαχόντων, Ανδρέα και Κωνσταντίνου Στράτου.
Εγκατάσταση Τάγματος Ευζώνων στον Βάλτο
Η μέθοδος που ακολούθησε ο υπουργός Στρατιωτικών για να επιτύχει την εκλογή του ως βουλευτή Βάλτου ήταν «απλή» και «χειρουργική». Εγκατέστησε στην εκλογική του περιφέρεια Τάγμα Ευζώνων με ψηφοφόρους του!
Αναφέρεται στο πόρισμα της πλειοψηφίας του αρμόδιου Τμήματος της Βουλής: Η «τοποθέτησις του ειρημένου τάγματος εν Βάλτω υπό του υποψηφίου βουλευτού και υπουργού των Στρατιωτικών εγένετο επί σκοπώ επηρεασμού της εκλογής, καθόσον εκ των πρακτικών όλων των περιόδων της Βουλής, καταφαίνεται, ότι οσάκις ο υποψήφιος Βαλτινός Βλάσιος δεν διηύθυνε το υπουργείον των Στρατιωτικών, δεν ηξιώθη της τιμής να αντιπροσωπεύση την Επαρχίαν του».
Το «μέτρον της μετασταθμεύσεως του Τάγματος, τοσούτων αξιωματικών, υπαξιωματικών και στρατιωτών εντοπίων, ληφθέν κατά τας παραμονάς των εκλογών, σχετίζεται προς την εκλογήν και ήκιστα συμβιβάζεται με την ελευθέραν και ανεπηρέαστον ενέργειαν των εκλογών, υπέρ ης και η στρατιωτική αρχή διά της τελείας ουδετερότητός της από της πάλης των ανταγωνιζομένων μερίδων οφείλει να συντρέχη».
Στρατιωτικοί σταθμοί με πρόσχημα τη ζωοκλοπή
Οι παρεμβάσεις του υπουργού Στρατιωτικών για τον επηρεασμό του εκλογικού αποτελέσματος δεν σταματούν όμως εδώ. Συστήνει και στρατιωτικούς σταθμούς στην εκλογική του περιφέρεια με το πρόσχημα της αντιμετώπισης της ζωοκλοπής. Ετσι, διαπιστώνεται «κατά τας παραμονάς της εκλογής, η σύστασις σταθμών λόγω δήθεν της ζωοκλοπής», ενώ «αύτη από έτους ήδη λυμαίνεται ολόκληρον την Ελλάδα και ουδέν μέτρον ελήφθη προς περιστολήν της».
Μάλιστα, η εγκατάσταση ενός τέτοιου σταθμού στο χωριό της Κεχρινιάς, δηλαδή «εν χωρίω έχοντι εκατόν εκλογείς, μαρτυρεί τον αληθή σκοπόν της συστάσεώς του, όστις είναι η κατά τας εκλογάς επέμβασις της στρατιωτικής δυνάμεως υπέρ του Υπουργού των Στρατιωτικών εις όλα τα σημεία της εκλογικής περιφέρειας».
Τους φύλαγαν τα πρόβατα για να ψηφίσουν
Οι διαπιστώσεις της πλειοψηφίας της Βουλής συνεχίζονται, προκαλώντας θυμηδία και θυμίζοντάς μας σκηνές από την ελληνική επαρχία του 19ου αιώνα. Ούτε λίγο ούτε πολύ, αναφέρεται ότι οι στρατιωτικοί φύλαγαν τα πρόβατα των βοσκών για να πάνε αυτοί να ψηφίσουν: «Οτι ο ανθυπολοχαγός Γ. Τουρλίδας εξ Ιδομένης, είχε διορισθή διοικητής μεταβατικού εν τη επαρχία Βονίτσης και Ξηρομέρου (…). Του αξιωματικού δε τούτου καταγγελθέντος, η διοίκησις του τάγματος (…) εζήτησε την απολογίαν του επί τη διά στρατιωτών φυλάξει των ποιμνίων των δημοτών Ιδομένης και Θυάμου, παραχειμαζόντων εις Ξηρόμερον, όπως μεταβώσιν εις τους δήμους των και ψηφοφορήσωσιν». Σύμφωνα με το πόρισμα «καταφαίνεται αληθής ο ισχυρισμός των ενισταμένων, ότι στρατιώται εφύλαττον τα ποίμνια των παραχειμαζόντων εις Ξηρόμερον, όπως ούτοι μεταβώσιν εις Βάλτον και ψηφοφορήσωσιν».
Οι αναφορές των μεθόδων που χρησιμοποίησε ο Βλάσιος Βαλτινός για την εκλογή του προκαλούν θυμηδία και όχι μόνο
Δεν λείπει και το φαινόμενο της «υπουργικής αλληλεγγύης»: Ο υπουργός Εσωτερικών διορίζει επιστάτες δημοσίων έργων για να βοηθήσει τον υπουργό Στρατιωτικών. Κι εδώ το πόρισμα της Επιτροπής της Βουλής «μιλάει από μόνο του»: «Οτι κατά τους ενισταμένους, ο Υπουργός των Εσωτερικών, τη συστάσει του συναδέλφου του Υπουργού των Στρατιωτικών, χάριν ψηφοθηρίας, διώρισε κατά τας παραμονάς των εκλογών τριάκοντα επιστάτας εκ Βάλτου, αγραμμάτους και ανικάνους, επί της οδού από Αγρινίου δια Καρβασαρά εις Αννινον. Οτι ούτοι είναι εντελώς αγράμματοι και ανίκανοι προς επιτήρησιν των εκτελουμένων έργων και προς πάσαν άλλην εργασίαν. Οτι ούτοι δεν επιστατούσιν, αλλά καθήμενοι εις τα χωρία των, φέρονται εις τας μισθοδοτικάς καταστάσεις και πληρώνονται. Οτι ο αριθμός των διορισθέντων επιστατών είναι μέγιστος απέναντι των ολίγων χιλιομέτρων της κατασκευαζομένης οδού. Οτι πριν διορισθώσιν ούτοι ανήκον εις την μερίδα των Στράτων και άμα διορισθέντες απεσκίρτησαν. Ο Υπουργός των Εσωτερικών παρ’ ου κατ’ επανάληψιν εζήτησε το Τμήμα πληροφορίας, επιμελώς απέφυγε να τας δώση, και επομένως μορφώνει γνώμην, ότι θα έχωνται αληθείας τα εν τη ενστάσει ταύτη αναφερόμενα, τοσούτω μάλλον καθόσον, γενομένη ερεύνης υπό του Τμήματος εν τοις εκλογικοίς καταλόγοις και τις πρωτοκόλλοις της ψηφοφορίας ευρίσκονται πάντες ούτοι ψηφοφορήσαντες».
Το συμπέρασμα του πορίσματος
Υστερα απ’ όλα αυτά, το αρμόδιο Τμήμα της Βουλής «πείθεται, ότι η εκλογή της Επαρχίας Βάλτου ενηργήθη υπό το Κράτος κυβερνητικών επεμβάσεων και στρατιωτικής πιέσεως, μεταβληθέντων των αυτόθι τοποθετηθέντων επίτηδες στρατιωτικών εις εκλογικούς πράκτορας, προς βλάβην της αξιοπρεπείας του στρατού και του συμφέροντος της πολιτείας. Οτι η τοιαύτη νοθεία είναι η χειρίστη, αναμιμνήσκουσα θλιβερά προηγούμενα, των οποίων την επανάληψιν δεν ανέμενεν ο τόπος, και ότι εκ της νοθείας ταύτης μετεβλήθη το αποτέλεσμα της εκλογής υπέρ των επιτυχόντων Βαλτινού και Ισκου. Προτείνει δε εις την Βουλήν την ακύρωσιν της εκλογής ταύτης υπέρ του παραβιασθέντος εκλογικού νόμου, υπέρ της ελευθερίας των εκλογών και προς πρόληψιν εν τω μέλλοντι ασχημιών, αίτινες εκμηδενίζουσι το συνταγματικόν πολίτευμα και διαφθείρουσι τον στρατόν».
Τα αποτελέσματα στην περιφέρεια Βάλτου. Παρά την πρωτιά του στις ψήφους, η εκλογή του Βαλτινού ακυρώθηκε
Η «αθώωση» του Τρικούπη
Οσα ακολουθούν δείχνουν γιατί η Βουλή δεν πρέπει να αναμειγνύεται σε δικαστικές διενέξεις τέτοιου τύπου.
Οπως ήδη σημειώθηκε, από το 1911 η Βουλή δεν εκδικάζει τις βουλευτικές ενστάσεις. Πρόκειται για μια αναμφισβήτητη πρόοδο, αφού η Βουλή κρίνει και αποφασίζει προεχόντως με πολιτικά κριτήρια και χωρίς τις ουσιαστικές και διαδικαστικές εγγυήσεις της ανεξάρτητης Δικαιοσύνης. Αυτό προκύπτει και από το λεκτικό, με το οποίο το αρμόδιο Τμήμα της Βουλής απέρριψε την καταγγελία κατά της εκλογής βουλευτών της επαρχίας Τριχωνίας Αιτωλοακαρνανίας. Η καταγγελία που ενέπλεκε τον Χαρίλαιο Τρικούπη ήταν προφανώς αβάσιμη και έπρεπε να απορριφθεί. Τα αναφερόμενα όμως στο πόρισμα της Βουλής θυμίζουν περισσότερο Διακήρυξη του Τρικουπικού Κόμματος και λιγότερο εκδίκαση βουλευτικής ένστασης.
Η σελίδα από τα πρακτικά της Βουλής με τα αποσπάσματα που «αθώωναν» τον Χαρίλαο Τρικούπη για την εκλογή του
Ειδικότερα, στην ένσταση υποστηρίχθηκε ότι «δεν υπήρξεν ελευθερία εκλογής (…) διότι ανεμίχθη ο αρχηγός της αντιπολιτεύσεως κ. Χαρίλαος Τρικούπης, όστις απεπλάνησε την συνείδησιν των εκλογέων, γράψας διαφόρους επιστολάς και ελθών αυτοπροσώπως εις Αγρίνιον και αγορεύσας ενώπιον του λαού δημόσια, ούτω δε η επιρροή, ην οι λόγοι του κ. Τρικούπη εξήσκησαν ως εκ της φύσεως αυτών και της σπουδαιότητος του κ. Τρικούπη, υπήρξε μεγίστη, και εις αυτήν ιδίως οφείλεται η απροσδόκητος αποτυχία των ενισταμένων αποτυχόντων υποψηφίων βουλευτών». Η ένσταση αυτή απορρίφθηκε με το ακόλουθο σκεπτικό: «Ουδείς των κειμένων νόμων απαγορεύει τον πολιτευόμενον, και μάλιστα τον αρχηγόν της αντιπολιτεύσεως, ν’ αναπτύσση τας αρχάς, ας πρεσβεύει, και εγγράφως και εν δημοσίαις συναθροίσεσι διά λόγου, και να συνιστά τοις εκλογεύσι τους υποψηφίους εκείνους οίτινες έσονται οπαδοί των αρχών αυτού επ’ αγαθώ της πατρίδος. Αλλως τε δε, ο διισχυρισμός των ενισταμένων αποτυχόντων υποψηφίων, ότι οι λόγοι του κ. Τρικούπη, ως αρχηγού της αντιπολιτεύσεως, εξήσκησαν σπουδαίαν επιρροήν επί τους εκλογείς και εις αυτήν ιδίως οφείλεται η απροσδόκητος αποτυχία αυτών, ο δε ισχυρισμός, λέγομεν, ούτος αποδεικνύει ότι ουδεμίαν οι ενιστάμενοι ούτοι αποτυχόντες πολιτικήν ισχύν κέκτηνται εν τω τόπω, αφού οι εκλογείς της επαρχίας Τριχωνίας μετά τους λόγους του κ. Τρικούπη επείσθησαν περί του υγιούς των αρχών αυτού ως αρχηγού της αντιπολιτεύσεως και επομένως εψηφοφόρησαν υπέρ των επιτυχόντων βουλευτών ως μελλόντων ν’ ακολουθήσωσι τας υπό του αρχηγού της αντιπολιτεύσεως πρεσβευομένας υγιείς αρχάς».
Ενα παράδειγμα για το μέλλον
Επειδή λοιπόν έχει εξαγγελθεί η επόμενη συνταγματική αναθεώρηση, μήπως θα πρέπει να ακολουθήσουμε το παράδειγμα της αναθεώρησης του 1911 και να απεμπλέξουμε τη Βουλή και από άλλες δικαστικές διαδικασίες, όπως από την αναζήτηση των ποινικών ευθυνών των υπουργών;
Ο κ. Σπύρος Βλαχόπουλος είναι καθηγητής Νομικής Σχολής ΕΚΠΑ.
