«Εφτασα στο Μπαλί στα μέσα Δεκεμβρίου του 1996 έπειτα από πολύωρη και κουραστική πτήση κι αφού είχα ακούσει πολλές και αντιφατικές ιστορίες από φίλους και γνωστούς…». Αρχίζω ανορθόδοξα την ανάγνωση των περιηγήσεων ανά τον κόσμο του Αναστάση Βιστωνίτη που κυκλοφορούν τώρα στον τόμο Τα παράθυρα του αγνώστου. Τόποι, πόλεις, άνθρωποι (εκδ. Καστανιώτη).
Αναστάσης Βιστωνίτης,
Τα παράθυρα του αγνώστου. Τόποι, πόλεις, άνθρωποι
Εκδόσεις Καστανιώτη,
2025, σελ. 368, τιμή 18 ευρώ
Οχι από το ταξίδι που προτάσσεται στον τόμο, το ταξίδι στο Χονγκ Κονγκ τον Οκτώβριο του 2007 οργανώνοντας τις περιηγήσεις του σε θεματικούς κύκλους, αλλά από το πρώτο χρονολογικά: Δεκαετία του 1990, ένας άλλος αιώνας. Ενα ταξίδι στο Μπαλί που τότε αναδυόταν σε τουριστικό προορισμό. Ο Βιστωνίτης μένει σε ένα μικρό ξενοδοχείο της παραλιακής πόλης Κούτα, που ήταν ένα γαλήνιο ψαροχώρι προτού αρχίσουν να καταφθάνουν νεαροί σέρφερ από την Αυστραλία και να «αποικίζουν» το νησί. Δεν φτάνει εκεί με οργανωμένη εκδρομή δυτικού τουριστικού γραφείου. Το επισκέπτεται με την περιέργεια του ταξιδευτή, του εξερευνητή.
Ο χρόνος τον προηγούμενο αιώνα κυλάει – για τα σημερινά δεδομένα – ακόμη αργά… Τα κινητά τηλέφωνα είναι πρόσφατη ανακάλυψη, και το Διαδίκτυο δεν έχει κάνει ακόμη την ευρεία εμφάνισή του. Ο ταξιδιώτης της ιστορίας μας ανεβαίνει με λεωφορείο στο Ουμπούντ, το χωριό των ζωγράφων στην καρδιά του Μπαλί, ακούει θρησκευτική μουσική που παίζεται στο τοπικό όργανο γκαμελάν, παρατηρεί τα έθιμα ταφής πλουσίων και φτωχών, παρακολουθεί τις δημοφιλείς στους ντόπιους κοκορομαχίες και πιάνει κουβέντα με τους σέρφερ. Από το Μπαλί τον ακολουθούμε στο Κι Γουέστ, το νησί του Χέμινγκγουεϊ κοντά στην Αβάνα, και πάνω στην αλλαγή της χιλιετίας σ’ ένα ταξίδι λογοτεχνών που διασχίζουν με τρένο την Ευρώπη, τον παρακολουθούμε σε μια διαδικασία γεωγραφικής περιπλάνησης, αλλά και περιήγησης στη μεγάλη τέχνη και στη λογοτεχνία.
Αναζητώντας τον συγγραφέα
Κάθε ταξίδι του Αναστάση Βιστωνίτη έχει στην καρδιά του ένα κυνήγι, το chercher l’écrivain, την αναζήτηση του συγγραφέα. Στην Τεργέστη ακολουθεί τα ίχνη του Τζέιμς Τζόις. Αναζητεί το κτίριο της σχολής στην οποία δίδασκε αγγλικά, το βιβλιοπωλείο του φίλου του Ουμπέρτο Σάμπα, το καφενείο στο οποίο ο Ιρλανδός συναντιόταν με τον Ιταλο Σβέβο. Στο σημερινό Κομπαρίντ της Σλοβενίας, το Καπορέτο του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου, όπου έγινε μια από τις φονικότερες μάχες, αναζητεί στην πόλη, και στο μουσείο με τις ανατριχιαστικές φωτογραφίες των σκοτωμένων, τους τσιμεντένιους σταυρούς από τα κατεστραμμένα νεκροταφεία, τα όπλα και τις οβίδες, τον νεαρό Ερνεστ Χέμινγκγουεϊ και προσπαθεί να φανταστεί τις μέρες του εκεί ως οδηγού ασθενοφόρου, μια εμπειρία που θα γινόταν αργότερα μυθοπλασία στο εμβληματικό μυθιστόρημα Αποχαιρετισμός στα όπλα. Πίσω στην Ιταλία, στον πυργίσκο του κάστρου του Ντουίνο, ατενίζοντας τα γαλανά νερά της Αδριατικής, σκέφτεται τον Ρίλκε, που συνέλαβε την πρώτη από τις Ελεγείες του Ντουίνο ανάμεσα στις πολεμίστρες αυτού του ίδιου κάστρου.
Ενας Ελληνας στα ξένα
Για τον περιηγητή Βιστωνίτη, το ταξίδι δεν είναι τουρισμός. Είναι γνωριμία του Αλλου αλλά και αναψηλάφηση του εαυτού, αναζήτηση του ελληνικού στοιχείου εκτός συνόρων αλλά και συνομιλία με άλλους λαούς μέσα από κοινές ιστορικές αναφορές και καθημερινές πρακτικές. Στην Κίνα ψάχνει από πόλη σε πόλη μια μετάφραση στα κινεζικά του Καβάφη, μέχρι να φτάσει στα χέρια του στη Γιανγκτσό η δίγλωσση πολυσέλιδη έκδοση με όλα τα ποιήματα του Αλεξανδρινού μεταφρασμένα από τον ποιητή και ακαταπόνητο μεταφραστή Χανράν Χουάνγκ. Στο Κόπερ της Σλοβενίας επισκέπτεται την Πλατεία Ιωάννη Καποδίστρια, με το άγαλμα του πρώτου κυβερνήτη του νεοελληνικού κράτους του οποίου οι πρόγονοι κατάγονταν από τα μέρη αυτά, και στο βιβλιοπωλείο της πόλης, χαζεύοντας στην έκθεση με τα βιβλία του Αντρέας Ντίβους, τον οποίο αναφέρει ο Εζρα Πάουντ στο πρώτο από τα Cantos του, θα θυμηθεί τη σεφερική του μετάφραση.
Σ’ ένα ξενοδοχείο στο Χονγκ Κονγκ, την ώρα που περιμένει τον θρυλικό αμερικανό δημοσιογράφο Πίτερ Αρνέτ, βετεράνο πολεμικό ανταποκριτή του Associated Press στον πόλεμο του Βιετνάμ, ακούει από το ραδιόφωνο τα «Παιδιά του Πειραιά». Εκεί, κοιτώντας τις νεαρές υπηρέτριες από τις Φιλιππίνες, τη Μαλαισία και την Ινδονησία, που κατακλύζουν το Πάρκο Βικτώρια στο ρεπό τους κάθε Κυριακή με πολύχρωμα φορέματα, θα ταξιδέψει νοερά στα παιδικά του χρόνια, στα τέλη της δεκαετίας του 1950 – αρχές της δεκαετίας του 1960, στα πανηγύρια των χωριών όπου η ελληνική φτωχολογιά διασκέδαζε όπως ακριβώς οι βιοπαλαίστριες νεαρές Ασιάτισσες, οι «πριμπούμι», ενώ το σιδηροδρομικό ταξίδι με το «Literature Express» από τη Λισαβώνα προς το Βερολίνο θα τον ταξιδέψει στους πίνακες του Τέρνερ, του Μονέ και των εξπρεσιονιστών, στη λογοτεχνική παράδοση της Ευρώπης, αλλά και στα χρόνια του ναζισμού και στα τρένα που μετέφεραν Εβραίους στα στρατόπεδα συγκέντρωσης.
Ταξίδι, λογοτεχνία και Τύπος
Δεν κρατάω σημειώσεις, η «βαλίτσα του ταξιδιώτη» είναι άδεια, γράφει ο Βιστωνίτης στο εισαγωγικό του σημείωμα στον τόμο, ωστόσο τα χρώματα των εντυπώσεών του από αυτά τα ταξίδια που εκτείνονται από την Ινδία ως την Πορτογαλία, κι από το Πεκίνο που τον ξαφνιάζει σε κάθε νέο ταξίδι ως τη Λιουμπλιάνα, τη Λίλλη και τη Μόσχα είναι φρέσκα. Βιώματα και μικροϊστορίες, κοινωνιολογικού χαρακτήρα παρατηρήσεις, η συναισθηματική ανταπόκριση του επισκέπτη και η ανάκληση επεισοδίων από τη λογοτεχνική και πολιτισμική ιστορία των τόπων αυτών συνδέονται συνειρμικά και δεξιοτεχνικά. Ταξιδιωτικές εντυπώσεις, προσωπικές αναμνήσεις, λογοτεχνικά δοκίμια, αυτά τα υβριδικά κείμενα πρωτοδημοσιεύθηκαν στο «Βήμα», από το 1997 ως το 2019, και εντάσσονται σε μια μεγάλη παράδοση η οποία χρησιμοποιώντας το ταξίδι ως αφορμή και τη δημοσιογραφία ως μέσο εκβάλλει στη λογοτεχνία.
Κοσμοπολίτης ταξιδευτής
Ο Κώστας Ουράνης από τη Λισαβόνα, ο Ζαχαρίας Παπαντωνίου από το Παρίσι, ο Ηλίας Βενέζης από τις ΗΠΑ, ο Στράτης Μυριβήλης από την ΕΣΣΔ και πολλοί συγγραφείς του Μεσοπολέμου καλλιέργησαν συστηματικά αυτό το υβριδικό αφηγηματικό είδος. Τα βήματα αυτών, αλλά και του Νίκου Καζαντζάκη και των Βρετανών Μπρους Τσάτουιν και Πάτρικ Λι Φέρμορ, ακολουθεί με τον τρόπο του ο κοσμοπολίτης ταξιδευτής Βιστωνίτης. Τα ταξιδιωτικά-λογοτεχνικά δοκίμιά του, που έχουν κυκλοφορήσει σε αρκετούς τόμους – το οδοιπορικό στο Πεκίνο Το ρόδο κι ο λωτός (εκδ. Πατάκη, 1995), το Τρένο της λογοτεχνίας (εκδ. Κέδρος, 2004), η Λογοτεχνική γεωγραφία (εκδ. Μεταίχμιο, 2007), η Κοίτη του χρόνου (πρόσφατη έκδοση, Καστανιώτης, 2021), με ταξίδια που τον φέρνουν από την Οδησσό ως το Κάιρο, από την Κωνσταντινούπολη ως τη Νέα Υόρκη και από τη Νέα Ορλεάνη ως τη Λαπωνία – αποτυπώνουν με ενάργεια τις περιηγήσεις του, το υπαρξιακό ταξίδι αυτογνωσίας αλλά και τις κοινωνίες του 20ού και του 21ου αιώνα πριν και μετά από σημαντικά ορόσημα: την Αμερική τη δεκαετία του 1980, την Κεντρική Ευρώπη μετά την πτώση του Τείχους του Βερολίνου, την Κίνα μετά την παγκοσμιοποίηση. Το τελευταίο, χρονολογικά, κείμενο στα Παράθυρα του αγνώστου, με τίτλο «Ο Καβάφης στην Κίνα», είναι η σημαδούρα μιας νέας αλλαγής. Πρωτοδημοσιεύθηκε στο «Βήμα» τον Δεκέμβριο του 2019, λίγο προτού ξεσπάσει η πανδημία που επανασημασιοδότησε την έννοια της μετακίνησης. Τι κι αν οι ταξιδιώτες καθηλώθηκαν για κάποιο διάστημα; Το ταξίδι δεν περιορίζεται στην οριζόντια μετακίνηση στον χώρο, υπογραμμίζει ετούτος ο τόμος, είναι πρωτίστως καταβύθιση στον χρόνο, σε τοπία εσωτερικά, στον ανθρώπινο πολιτισμό.
