Μέρω Κεσεσίογλου: Η περίπλοκη ιστορία της μοναδικής γυναίκας φύλαρχου στην Αφρική

Όταν αποφάσισε να πάει στην Αφρική το 1978, τίποτα δεν την είχε προετοιμάσει για αυτό που θα αντίκριζε. «Με το που άνοιξε η πόρτα του αεροπλάνου ένιωσα τη ζέστη, την υγρασία και την κακοσμία», θυμάται η ίδια, μιλώντας για την πρώτη της εμπειρία στην ήπειρο. Και, φυσικά, δεν ήταν μόνο η απότομη αλλαγή του περιβάλλοντος που την σόκαρε. «Ήταν σαν να προσγειώθηκα σε άλλο πλανήτη». Αυτή η συναισθηματική σύγκρουση μεταξύ της «κοσμικής» και της «αυθεντικής» ζωής της δεν θα την εγκατέλειπε ποτέ. Αλλά αντί να αποσυρθεί, συνέχισε, δημιουργώντας την «Ελληνική Δράση της Αφρικής» το 1980, λίγο μετά την απόκτηση των δύο παιδιών της. Ένα φιλανθρωπικό έργο που ανέδειξε την Ελλάδα ως μια χώρα που δεν προσφέρει μόνο φιλοξενία, αλλά και λύσεις για τις ζωές των πιο φτωχών κι αποκομμένων ανθρώπων στον κόσμο.

Η Μέρω Κεσεσίογλου κατάφερε να κερδίσει την αποδοχή των τοπικών κοινοτήτων και να αναδειχθεί σε μια αδιαμφισβήτητη φυσική ηγέτιδα. Το έργο της αποτιμάται σε εννέα κέντρα υγείας στην Ακτή Ελεφαντοστού, μία μαιευτική κλινική, ένα νοσοκομείο στην Αίγυπτο, τέσσερα οδοντιατρεία στη Δυτική Αφρική και ένα ορφανοτροφείο στην Κεντρική Αφρική. Το έργο της δεν αμφισβητείται, αλλά η ίδια πορεία της αφήνει ένα κενό, μια ερώτηση που πάντα επιμένει: Πώς και γιατί μια λευκή γυναίκα κατάφερε να γίνει φύλαρχος;

Η μεταμόρφωσή της από μια Ελληνίδα φιλάνθρωπο σε αρχηγό της φυλής Ανι Μπινί έλαβε χώρα μέσα από μια διαδικασία που μοιάζει με πολιτιστική ιεροτελεστία, μια παραδοχή που συχνά αναρωτιέται κανείς αν είναι αποτέλεσμα πραγματικής αποδοχής ή απλώς του εκτοπισμού των τοπικών ηγετών που δεν μπορούν να επιβληθούν απέναντι στην αυξανόμενη ισχύ των διεθνών οργανισμών και των «ειδικών» που φέρνουν το ξένο κεφάλαιο και την εξωτερική επιρροή.

Στην περιοχή Κουασίντα Ντα Ντε Κρο, η Μέρω είχε ήδη ξεκινήσει να προσφέρει έργο—σχολεία, γεωτρήσεις, ασθενοφόρα—και με την απροθυμία της να φοβηθεί τους αντάρτες, της έδωσαν το χαρακτηρισμό της «Ζαν Νταρκ» και την κάλεσαν σε μια γιορτή. Όταν έφτασε, την τοποθέτησαν σε μια πολυθρόνα φτιαγμένη από κλαδιά, της έδωσαν ένα σκήπτρο και γύρισαν γύρω από τα σπίτια της φυλής, αναγγέλλοντας ότι η ίδια ήταν η νέα φύλαρχος. Από εκείνη τη στιγμή και μετά, ήταν η ηγέτιδα της φυλής, χωρίς αμφιβολία, αλλά και χωρίς να τίθεται ποτέ το ερώτημα για την ίδια την έννοια της εξουσίας.

Αυτή η πολιτική ανάλυση αναγνώρισης και αποδοχής, παρά το έργο και τις προσφορές της, αναδύει την σκιά μιας αποικιοκρατικής λογικής: μία λευκή γυναίκα από έναν «πολιτισμένο» κόσμο αναλαμβάνει την ηγεσία σε έναν κόσμο «ακαλλιέργητο» και «απροστάτευτο». Η προσφορά της, παρά την καλή πρόθεση, μπορεί να διαβαστεί ως σύμπτωμα του εσωτερικευμένου αποικιοκρατικού υποκειμένου, του ευρωπαϊκού πολιτισμού που εξακολουθεί να θεωρεί ότι μπορεί να καθοδηγήσει και να αποκαταστήσει τις κοινότητες που βρίσκονται «απροστάτευτες» στον κόσμο.

Η προσπάθεια της Μέρω να αναβιώσει τη σημαία της Ελλάδας και να εντάξει την ελληνική γλώσσα στην εκπαίδευση των παιδιών της Αφρικής είναι ενδεικτική ενός «εκπολιτιστικού» αφηγήματος, όπου η «εξέλιξη» και η «πρόοδος» έρχονται με την επιβολή ενός ξένου πολιτισμού. Τα παιδιά που μαθαίνουν τα ελληνικά ως επίσημο μάθημα, παρά το όφελος των γλωσσικών δεξιοτήτων που προσφέρουν, αποκτούν και την υποχρέωση να αποδεχτούν και την πολιτιστική κληρονομιά ενός άλλου λαού. Είναι αυτή η υπενθύμιση της διαρκούς εξάρτησης που τοποθετεί τη Μέρω σε μια θέση αμφιλεγόμενη, αν δεν αναρωτιόμαστε για την πραγματική φύση της «υποστήριξής» της και για τη θέση του Δυτικού πολιτισμού στην καθοδήγηση του άλλου κόσμου.

Η ιστορία της Μέρω Κεσεσίογλου δεν είναι μόνο αυτή μιας «καλής» φιλάνθρωπης γυναίκας. Είναι και η ιστορία ενός ατόμου που, μέσα από την ατομική του προσφορά και το έργο του, αναπαράγει την έννοια της «εξωτερικής» διάσωσης, της πολιτιστικής και κοινωνικής «ευημερίας» που τελικά δεν αφήνει τον τόπο να ζήσει χωρίς την επιρροή του «πολιτισμένου» κόσμου.