Maya Angelou: Από τα πορνεία και τη σιωπή, στην αθανασία της λογοτεχνίας

Όταν ήταν τριών, οι γονείς της αποφάσισαν να χωρίσουν αλλά κανείς από τους δύο δεν ήθελε να κρατήσει τα παιδιά. Έτσι, ο πατέρας τους τούς έστειλε στο Αρκάνσας, μόνους τους με το τρένο, ώστε να ζήσουν με τη γιαγιά από την πλευρά του πατέρα τους, Annie Henderson. Η κίνηση αυτή την έκανε να νιώσει μια βαθιά απόρριψη, την οποία κουβαλούσε για πάντα. «Κανείς από τους δυο δεν ήθελε τα προβλήματα που έρχονταν με δύο βρέφη στο σπίτι. Ανακήρυξα τη μητέρα μου νεκρή, για να μην την αποζητώ».  

Αργότερα, μετακόμισε στο σπίτι της μητέρας της, η οποία συζούσε με τον νέο της σύντροφο. Στα 7μιση, η Angelou βιάστηκε από τον πατριό της, ο οποίος την απείλησε ότι θα τη σκότωνε αν μιλούσε σε κανέναν. Η μικρή Maya κράτησε το μυστικό για αρκετούς μήνες, μέχρι που το αποκάλυψε στον 9χρονο αδερφό της. Εκείνος, με τη σειρά του, μίλησε στην υπόλοιπη οικογένεια κι ο πατριός της καταδικάστηκε για τον βιασμό. Ωστόσο, έμεινε στη φυλακή μόλις μία ημέρα! Μόλις τέσσερις ημέρες μετά την αποφυλάκισή του, οι θείοι της Maya τον δολοφόνησαν για αντίποινα. 

Ανακαλύπτοντας το ταλέντο της

Το τραύμα αυτής της εμπειρίας, έκανε τη Maya να κλειστεί στον εαυτό της και να μην ξαναμιλήσει σε κανέναν για χρόνια. «Με την παιδική μου λογική, πίστεψα ότι η φωνή μου είχε σκοτώσει έναν άνδρα. Οπότε σταμάτησα να μιλάω. Έσφιξα τα δόντια μου. Αν μιλούσα σε κάποιο άτομο, θα πέθαινε κι αυτός. Έπρεπε να σταματήσω να μιλάω», θα εξηγούσε η ίδια αργότερα. Ο πόνος της σιωπής ήταν βαρύτερος από το ίδιο το τραύμα, μια σιωπή που τη διαμόρφωσε, την έκανε πιο εσωστρεφή, αλλά και πιο παρατηρητική. Η άρνησή της να μιλήσει εκνεύρισε την μητέρα της, μέχρι που αποφάσισε να την στείλει και πάλι στη γιαγιά της. Στη σιωπή, βρήκε το μοναδικό τρόπο να επιβιώσει και να ανακαλύψει τη δύναμη να εκφραστεί αργότερα, όταν η φωνή της θα δυνάμωνε από τη σοφία των χρόνων. «Ήμουν σιωπηλή για χρόνια. Και τότε άρχισα να μιλάω, και ανακάλυψα πως οι λέξεις μπορούν να θεραπεύσουν».

Η γιαγιά της ήταν η άγκυρά της. Ήταν αυτή που πάντα της έλεγε ότι με το λαμπρό μυαλό της θα αγγίξει τα αστέρια. Έτσι, σταδιακά η Maya ξαναβρήκε τη φωνή της, ενώ επίσης ανακάλυψε τον κόσμο της λογοτεχνίας. Ανέπτυξε την εξαιρετική μνήμη της, την αγάπη της για τα βιβλία και την ικανότητά της να ακούει και να παρατηρεί τον κόσμο γύρω της. Η δασκάλα της στο σχολείο ήταν άλλη μια γυναικεία φιγούρα που την ενέπνευσε να βρει την αυτοπεποίθησή της. Την έφερε σε επαφή με έργα σπουδαίων λογοτεχνών όπως ο Κάρολος Ντίκενς, ο Γουίλιαμ Σαίξπηρ, ο Edgar Allan Poe, ο Douglas Johnson και ο James Weldon Johnson - συγγραφείς που επηρέασαν τη ζωή και την καριέρα της, αλλά και με μαύρες γυναίκες καλλιτέχνιδες όπως οι Frances Harper, Anne Spencer και Jessie Fauset.

Στα 16 της έγινε η πρώτη μαύρη γυναίκα οδηγός τρόλεϊ, ενώ στα 17 της επίσης έφερε στον κόσμο τον γιο της, Clyde (ο οποίος αργότερα άλλαξε το όνομά του σε Guy Johnson). Όπως αποκαλύπτει στη βιογραφία της, υπήρχε ένας άνδρας που την πολιορκούσε για καιρό, θέλοντας να κοιμηθεί μαζί της. Εν τέλει, η Maya ενέδωσε, αλλά έμεινε έγκυος. Όταν αποκάλυψε στη μητέρα της την εγκυμοσύνη, εκείνη την ρώτησε αν ήταν ερωτευμένη. Όταν η κόρη της της εξήγησε ότι ήταν μια περιστασιακή σχέση και δεν ένιωθε ότι τον αγαπούσε, η μητέρα της της είπε «Τότε ας μη διαλύσουμε τρεις ζωές. Μπορείς να κρατήσεις το παιδί, αλλά δεν χρειάζεται να τον παντρευτείς». 

Νύχτα και σεξεργασία

Στα 18 της μετακόμισε στην Καλιφόρνια, αλλά βρήκε την επιβίωση πολύ δύσκολη. Δούλευε νύχτα ως σερβιτόρα και μαγείρισσα, μέχρι που γνώρισε ένα γκέι ζευγάρι, ιδιοκτήτες πορνείου. Η Maya έγινε «μαντάμ» στο πορνείο για λίγο καιρό, μέχρι που μάλωσε με το ζευγάρι. Από φόβο μην συλληφθεί και χάσει την κηδεμονία του γιου της, εγκατέλειψε τη συγκεκριμένη δουλειά. Λίγο αργότερα, όμως, έγινε και η ίδια σεξεργάτρια. «Δούλευα σε στριπτιτζάδικα. Δεν έκανα στριπτίζ, δε χρειαζόταν». Ποτέ δεν έκρυψε το παρελθόν της, γιατί δεν την ενδιέφερε καθόλου να προωθήσει την εικόνα της τέλειας γυναίκας. 

«Δεν ήθελα να είμαι από αυτούς τους ανθρώπους που λένε στα νεαρά κορίτσια και στους νέους ανθρώπους γενικότερα “Δεν έκανα τίποτα κακό στη ζωή μου. Ποια; Εγώ;! Δεν υπάρχουν ράμματα για τη γούνα μου, για την ακρίβεια, δεν έχω καν γούνα”. Λένε ψέματα και μετά οι νέοι μπλέκουν σε άσχημες καταστάσεις και σκέφτονται “Πρέπει να είμαι πολύ κακός άνθρωπος. Η μαμά μου κι ο μπαμπάς μου δεν έκαναν ποτέ τίποτα κακό”. Δεν μπορούν να συγχωρήσουν τον εαυτό τους και να συνεχίσουν τις ζωές τους. Γι’αυτό έγραψε το βιβλίο μου κι αναφέρθηκα στις εμπειρίες μου», δήλωσε η Maya Angelou.   

Η ίδια περιέγραψε την εμπειρία της ως σεξεργάτρια, με έναν τρόπο που εξηγούσε το ψυχικό της κόστος: «Περνούσα από τις νύχτες του κόσμου που αναστενάζει, εκεί όπου η φωνή σου χάνεται και η σιωπή γίνεται εχθρός». Αλλά η εμπειρία αυτή ήταν μόνο μία από τις πολλές που την ώθησαν να αναπτύξει ένα ισχυρό αίσθημα αυτοεκτίμησης και να κατανοήσει δυνατή ήταν η θέλησή της για ανεξαρτησία. Ο αγώνας της να βρει το δικό της δρόμο, παρά τις εξωτερικές πιέσεις και την εσωτερική της σύγκρουση, αντικατοπτρίζει την ίδια της την έννοια της ελευθερίας: «Μπορείς να με κλείσεις σε μια γυάλα, αλλά το φως μου θα βρει τρόπο να τη διαπεράσει».

Χορός, όπερα και ο γάμος της με έναν Έλληνα της διασποράς

Στα 26 της, παντρεύεται τον Έλληνα ηλεκτρολόγο, πρώην ναυτικό και μουσικό Tosh Angelos. Ήταν αρχές της δεκαετίας του ‘50, όταν τα διαφυλετικά ζευγάρια δέχονταν την αποδοκιμασία του κοινωνικού περίγυρου. Η μητέρα της δε συμφώνησε με την επιλογή της, η Maya όμως ήταν ερωτευμένη. Την ίδια περίοδο υιοθέτησε το ψευδώνυμο «Maya Angelou», ξεκίνησε να δουλεύει ως χορεύτρια σε κλαμπ, ενώ σπούδασε για λίγο και παραδοσιακούς, αφρικανικούς χορούς. Ο γάμος της δεν κράτησε πάνω από έναν χρόνο, αλλά την ίδια χρονιά η Maya έφυγε για περιοδεία στην Ευρώπη με την παραγωγή της όπερας Porgy and Bess. Ξεκίνησε να μαθαίνει τη γλώσσα της κάθε χώρας που επισκεπτόταν και μέσα σε ελάχιστα χρόνια απέκτησε άριστη γνώση σε αρκετές γλώσσες.

Το 1957 εξέδωσε το πρώτο της άλμπουμ, Miss Calypso, ενώ ακολούθησαν κι άλλες επιτυχημένες παραστάσεις, πριν αποφασίσει να επικεντρωθεί στο γράψιμο. Μαζί με τη συγγραφική της καριέρα, η Angelou αφιερώθηκε στον ακτιβισμό για τα δικαιώματα των μαύρων και των γυναικών. Έγινε μέλος του Harlem Writers Guild, όπου συνάντησε αρκετούς σημαντικούς αφροαμερικανούς συγγραφείς, συμπεριλαμβανομένων των John Henrik Clarke, Rosa Guy, Paule Marshall και Julian Mayfield και εξέδωσε το πρώτο της μυθιστόρημα. Το 1960, αφού συνάντησε τον Martin Luther King και άκουσε μια ομιλία του, η ίδια και ο Killens οργάνωσαν το "θρυλικό" Cabaret for Freedom προκειμένου να ενισχύσουν το Southern Christian Leadership Conference (SCLC), του οποίου ορίστηκε συντονίστρια.

Pearl Bailey: «Δε θέλω μια χοντρή κι άσχημη να με αντικαταστήσει»

Ο γιος της αποκαλύπτει άλλη μια στενάχωρη ιστορία, πριν η Maya Angelou γίνει μεγάλη συγγραφέας. Το 1967, όταν αγωνιζόταν να βρει σταθερή δουλειά ως ηθοποιός και τραγουδίστρια, πέρασε από οντισιόν για να γίνει η αντικαταστάτρια της Pearl Bailey στο μιούζικαλ Hello, Dolly! στο Μπρόντγουεϊ. Παρόλο που ο σκηνοθέτης και ο παραγωγός την ήθελαν για τον ρόλο, η ίδια η Bailey την απέρριψε με σκληρά λόγια, λέγοντας πως δεν ήθελε μια «χοντρή κι άσχημη» γυναίκα ως αντικαταστάτριά της.

Η απόρριψη αυτή συγκλόνισε την Angelou, γιατί σήμαινε ότι έπρεπε να συνεχίσει να ταξιδεύει και να ψάχνει για δουλειά, αντί να έχει σταθερό εισόδημα για να στηρίξει τον γιο της, Guy Johnson. Εκείνος θυμάται ότι τη σπάνια είδε να κλαίει, αλλά αυτή ήταν μία από τις λίγες φορές.

Χρόνια αργότερα, όταν η Bailey έλαβε το Όσκαρ για τη συνολική της προσφορά, ζήτησε η ίδια να της το απονείμει η Maya Angelou. Παρά τα όσα είχαν συμβεί, η Angelou στάθηκε στο ύψος της και το έκανε χωρίς να αναφέρει τίποτα.

Αφρική, Malcolm X και Martin Luther King

Το 1961 ήταν μια καθοριστική χρονιά για την Angelou. Εκείνη την περίοδο πρωταγωνιστούσε στην παράσταση The Blacks, όταν γνώρισε τον τον βορειοαφρικανό ακτιβιστή Vusumzi Make. Οι δυο τους ερωτεύτηκαν αλλά δεν παντρεύτηκαν ποτέ. Η Maya Angelou, ο γιος της Guy και ο σύντροφός της Vusumzi Make μετακόμισαν στο Κάιρο, όπου εργάστηκε ως εκδότρια στην αγγλική εφημερίδα The Arab Observer. Το 1962, μετά τον χωρισμό της από τον Make, μετακόμισε με τον γιο της στην Γκάνα, όπου ο τελευταίος είχε ένα σοβαρό ατύχημα με μηχανάκι. Κατά την ανάρρωσή του, η Angelou παρέμεινε στη χώρα και τελικά έμεινε έως το 1965. Κατά τη διαμονή της, έγινε διευθύντρια στο Πανεπιστήμιο της Γκάνα και ενεργό μέλος της αφροαμερικανικής κοινότητας, ενώ εργάστηκε ως συντάκτρια και συγγραφέας σε εφημερίδες και ραδιοφωνικούς σταθμούς.

Στην Γκάνα συνδέθηκε φιλικά με τον Malcolm X. Το 1965 επέστρεψε στις ΗΠΑ για να τον βοηθήσει στη δημιουργία της Organization of Afro-American Unity, αλλά ο Malcolm X δολοφονήθηκε λίγο αργότερα. Συντετριμμένη, επισκέφτηκε τον αδερφό της στη Χαβάη και μετά στο Λος Άντζελες, όπου επικεντρώθηκε στη συγγραφή. Το 1968, ο Martin Luther King Jr. της ζήτησε να διοργανώσει μια πορεία, αλλά πριν πραγματοποιηθεί, δολοφονήθηκε στις 4 Απριλίου – την ημέρα των γενεθλίων της Angelou. Ξανά καταρρακωμένη, με την ενθάρρυνση του φίλου της και κορυφαίου συγγραφέα James Baldwin, ξεκίνησε να γράφει την αυτοβιογραφία της I Know Why the Caged Bird Sings, που εκδόθηκε το 1969 και την έκανε διάσημη.

Η Angelou έγινε η πρώτη μαύρη γυναίκα που έγραψε σενάριο για κινηματογραφική ταινία (Georgia, Georgia, 1972). Στη συνέχεια ακολούθησε πολυδιάστατη καριέρα ως συνθέτρια, θεατρική παραγωγός, καθηγήτρια και ηθοποιός. Το 1973 παντρεύτηκε τον Paul du Feu - για την ακρίβεια, θα τον παντρευόταν τρεις φορές, γιατί όπως δήλωσε «Ο έρωτάς μας ήταν τόσο μεγάλος, που να ανέβω τα σκαλιά της εκκλησίας μία μόνο φορά, δεν ήταν αρκετό». Ωστόσο, θα χώριζαν το 1981. Την ίδια χρονιά διορίστηκε καθηγήτρια στο Πανεπιστήμιο Wake Forest. Συνεργάστηκε με την Oprah Winfrey και έγινε μέντοράς της. Το 1993 αφηγήθηκε το ποίημα On the Pulse of Morning στην ορκωμοσία του Bill Clinton, γεγονός που την έκανε ακόμα πιο γνωστή κι εκτός των αμερικανικών συνόρων. Για την ηχογράφηση του συγκεκριμένου ποιήματος κέρδισε ένα βραβείο Grammy.

Ένα σύμβολο γυναικείας χειραφέτησης μέχρι τέλους

Το 2010 τιμήθηκε από τον Barack Obama με το Προεδρικό Μετάλλιο της Ελευθερίας, την ύψιστη διάκριση για πολίτη στις ΗΠΑ. Πέθανε στις 28 Μαΐου 2014, ενώ εργαζόταν πάνω σε μια ακόμα αυτοβιογραφία. Η κληρονομιά της Angelou συνεχίζει να εμπνέει μέσω των βιβλίων, της ποίησης και της πολιτιστικής της επιρροής.

«Όταν γράφω, είναι σαν να συναντώ τη δική μου αλήθεια», έλεγε η Angelou. «Το δωμάτιό μου είναι ο κόσμος μου. Όταν κλείνω την πόρτα, κλείνω και το παρελθόν. Εκεί, βρίσκω τη δύναμη να εξετάσω το παρόν». Στις μοναχικές της ώρες σε δωμάτια ξενοδοχείων (απεχθανόταν να γράφει σπίτι της), η Angelou δημιούργησε μερικά από τα πιο εμβληματικά έργα της, όπως το I Know Why the Caged Bird Sings, που αποτυπώνουν με εξαιρετική λεπτότητα τις αντιφάσεις και τις αντιπαραθέσεις του ψυχισμού της.

Παρά τις δυσκολίες, η δημόσια εικόνα της αποτέλεσε σύμβολο μιας σθεναρής, ανεξάρτητης γυναίκας που ήταν ταυτόχρονα ευάλωτη και ακλόνητη. Η ίδια η κοινωνία την αποδέχτηκε και την αγάπησε για την αλήθεια της και για την ικανότητά της να αναδεικνύει τις πιο σκοτεινές γωνιές της ανθρώπινης ψυχής.

«Η ζωή δεν με τσάκισε ποτέ. Με έκανε να καταλάβω ότι η πραγματική δύναμη προέρχεται από το να μην παραδίδεσαι ποτέ», έλεγε η Angelou. Κάθε μελανό σημείο, κάθε τραγωδία, κάθε αντιφατική στιγμή, ήταν απλώς άλλη μια ευκαιρία να δείξει στον κόσμο ότι η δύναμη της είναι αμετάβλητη.