Ο Δρ. Ανδρέας Μ. Παναγόπουλος είναι Ειδικός Σύμβουλος Ψηφιακών Μέσων (in.gr & ot.gr) και μέλος της κριτικής επιτροπής του Διαγωνισμού της Alter Ego Media «News Challenge: Αλήθεια ή Ψέμα;» που δίνει στους συμμετέχοντες την ευκαιρία να διεκδικήσουν υποτροφία για Μεταπτυχιακό Πρόγραμμα Σπουδών ή Πρόγραμμα e-learning του ΕΚΠΑ, αξίας έως 3.000€ ή μια υποτροφία πλήρους φοίτησης αξίας 5.500€ στη σχολή Δημοσιογραφίας NEW MEDIA STUDIES TRAINING HUB..
Τα deepfakes αποτελούν μία από τις πλέον σημαντικές προκλήσεις και συνάμα ανησυχητικές εξελίξεις στο πεδίο της Τεχνητής Νοημοσύνης και στον χώρο της ψηφιακής τεχνολογίας και επικοινωνίας. Πρόκειται για τεχνητά παραγόμενο οπτικοακουστικό περιεχόμενο, το οποίο αξιοποιεί προηγμένα μοντέλα μηχανικής μάθησης και ιδιαίτερα αλγορίθμους τεχνητής νοημοσύνης για να δημιουργήσει τεχνητές, αλλά εξαιρετικά ρεαλιστικές εικόνες, βίντεο ή ηχητικά αρχεία. Συγκεκριμένα, η τεχνολογία των deepfakes χρησιμοποιεί γεννητικά αντιπαραθετικά δίκτυα (GANs) και τεχνικές ανταλλαγής προσώπων (face swap), επιτυγχάνοντας σχεδόν απόλυτη ακρίβεια στον συγχρονισμό της φωνής, των κινήσεων προσώπου και των εκφράσεων. Υπάρχουν και θετικές εκφάνσεις στην αξιοποίηση αυτής της τεχνολογίας σε τομείς όπως η εκπαίδευση, ο τουρισμός, η Ιατρική, η πολιτική επικοινωνία. Όμως, η ικανότητα αυτής της τεχνολογίας να αναπαράγει την ανθρώπινη φωνή και έκφραση με ακρίβεια, καθιστώντας το πλαστό περιεχόμενο πολύ πιο πειστικό από ότι στο παρελθόν. σε συνδυασμό με την ταχύτατη διάδοση μέσω των κοινωνικών δικτύων, διευρύνει τον κίνδυνο παραπληροφόρησης και υπονομεύει την εμπιστοσύνη του κοινού απέναντι στα μέσα ενημέρωσης.
Η εξάπλωση των deepfakes έχει σημαντικές κοινωνικές και πολιτικές συνέπειες. Δημιουργεί σημαντικές απειλές για την ιδιωτικότητα, την ασφάλεια και τη δημοκρατία. Στο πεδίο της πολιτικής επικοινωνίας, για παράδειγμα, η δημιουργία ψευδών βίντεο που εμφανίζουν δημόσια πρόσωπα να λένε ή να πράττουν κάτι που δεν έχει συμβεί, μπορεί να καλλιεργήσει κλίμα δυσπιστίας, να επηρεάσει εκλογικές διαδικασίες ή ακόμη και να πυροδοτήσει κοινωνικές εντάσεις. Παράλληλα, στο προσωπικό επίπεδο, τα deepfakes αξιοποιούνται σε φαινόμενα ψηφιακής παρενόχλησης, εκβιασμού και οικονομικής απάτης με σοβαρές ψυχολογικές και οικονομικές επιπτώσεις για τα θύματα. Ως προς τη δημοσιογραφία, οι νέες αυτές μορφές παραπληροφόρησης επιβάλλουν την ανάγκη ανάπτυξης νέων μεθόδων επαλήθευσης του περιεχομένου ενώ μπορεί να προκαλέσουν σύγχυση στο κοινό για το τι είναι πραγματικό γεγονός αλλά και να επηρεάσουν την άποψη του κοινού για την αξιοπιστία των ειδήσεων.
Μέσα σε αυτό το πλαίσιο, η έννοια της media literacy, και ειδικότερα η ανάπτυξη της κριτικής ικανότητας των νέων απέναντι στην πληροφορία, καθίσταται θεμελιώδης. Η εκπαίδευση στον γραμματισμό των μέσων δεν περιορίζεται πλέον στην κατανόηση της δομής και της λειτουργίας τους, αλλά διευρύνεται προς δεξιότητες αναγνώρισης παραποιημένου περιεχομένου, κατανόησης του τρόπου λειτουργίας των αλγορίθμων, καθώς και αξιολόγησης της αξιοπιστίας των πηγών. Οι νέοι αποτελούν ιδιαίτερα ευαίσθητη κατηγορία κοινού, καθώς αφενός καταναλώνουν μαζικά περιεχόμενο μέσω των Μέσων Κοινωνικής Δικτύωσης (Social Media), αφετέρου βρίσκονται σε διαδικασία διαμόρφωσης της κριτικής τους σκέψης και των αντιλήψεών τους για τον δημόσιο λόγο.
Η εκπαίδευση στην ψηφιακή εγγραμματοσύνη συμβάλλει στην ενδυνάμωση των νέων απέναντι στα deepfakes, όχι με στόχο την πλήρη αποτροπή της έκθεσής τους, αλλά την καλλιέργεια μιας ενεργητικής και κριτικής στάσης απέναντι στην πληροφορία. Συμβάλλει καθοριστικά στην προστασία τους, ενισχύοντας δεξιότητες όπως ο εντοπισμός αλλοιωμένων βίντεο ή φωτογραφιών, η κατανόηση βασικών αρχών της ΤΝ και η αποτελεσματική χρήση εργαλείων ελέγχου πηγών. Ειδικότερα, η εμπέδωση δεξιοτήτων ελέγχου πηγών, η αναγνώριση σημείων αλλοίωσης σε οπτικό υλικό, αλλά και η κατανόηση ότι οι πλατφόρμες δύνανται να χειραγωγήσουν την πληροφόρηση μέσω αλγοριθμικής προώθησης, αποτελούν βασικά στοιχεία μιας σύγχρονης παιδείας στα μέσα.
Τέλος, η συστηματική καλλιέργεια media literacy ενισχύει όχι μόνο την ικανότητα των νέων να αντιστέκονται στην παραπληροφόρηση, αλλά και τη δυνατότητά τους να συμμετέχουν με ουσιαστικό και κριτικό τρόπο στον δημόσιο διάλογο. Η αντιμετώπιση των deepfakes, πέρα από τεχνολογικά ή νομικά εργαλεία, απαιτεί και τη δημιουργία μιας κοινωνίας ψηφιακά εγγράμματων πολιτών, όπου η εμπιστοσύνη προς την πληροφορία δεν θα στηρίζεται στην αφελή αποδοχή, αλλά στην ενεργητική αξιολόγηση και την υπεύθυνη χρήση. Ο ψηφιακός εγγραμματισμός αποτελεί κρίσιμο πυλώνα δημοκρατικής ανθεκτικότητας απέναντι στις νέες μορφές χειραγώγησης. Η καλλιέργεια κριτικής στάσης και ενεργητικής συμμετοχής στον δημόσιο διάλογο είναι ουσιαστική σε έναν κόσμο όπου τα όρια μεταξύ αλήθειας και ψεύδους θολώνουν διαρκώς.
