«Ξεκίνησα από τα φοιτητικά μου χρόνια να αισθάνομαι ότι δεν έχει τίποτα νόημα, δεν έπαιρνα από πουθενά χαρά. Άρχισα να σκέφτομαι πως θα ήταν καλύτερα να μην υπάρχω. Και το ευχόμουν. Τέτοιου είδους σκέψεις έρχονταν κατά καιρούς και έφευγαν. Ώσπου μια μέρα πριν από έξι χρόνια, η απόγνωση έφτασε σε τέτοιο σημείο που δεν ένιωθα καμία απολύτως ελπίδα κι αποπειράθηκα να αφαιρέσω τη ζωή μου», λέει στο ΒΗΜΑ ο 40χρονος Κωνσταντίνος, επιζών απόπειρας αυτοκτονίας.
Προτού φτάσει σε αυτό το σημείο, ζήτησε βοήθεια από το κοντινό του περιβάλλον, αλλά, όπως λέει, κανείς δεν ήθελε να καταλάβει. «Οι περισσότεροι άνθρωποι δε θέλουν να ακούσουν για τέτοιου είδους προβλήματα. Αυτό σε κάνει να αισθάνεσαι πως δεν ανήκεις κάπου, πως είσαι αφόρητα μόνος κι αυτό εντείνει ακόμη περισσότερο το συναίσθημα κενού μέσα σου».
Πλέον, ο Κωνσταντίνος αντιμετωπίζει διαφορετικά τη ζωή. Μέσα από τη θεραπεία, όπως λέει, κατάφερε να χτίσει ψυχική ανθεκτικότητα, να διαχειρίζεται, δηλαδή, αποτελεσματικά καταστάσεις που στο παρελθόν τον καθιστούσαν ευάλωτο, να δίνει μεγαλύτερη σημασία στην αυτοφροντίδα και στην ποιότητα των σχέσεών του με τους άλλους.
Παράλληλα, το γεγονός ότι συνειδητοποίησε πως η δυσκολία του είχε και γενετικό υπόβαθρο, καθώς υπήρχε άτομο στην οικογένεια που είχε αποπειραθεί να αυτοκτονήσει, τον βοήθησε να κατανοήσει βαθύτερα την κατάστασή του.
Σήμερα, ανήμερα της Παγκόσμιας Ημέρας για την Πρόληψη της Αυτοκτονίας, περνά το δικό του μήνυμα, καλώντας όσους παλεύουν με παρόμοιες σκέψεις, να ζητήσουν αμέσως βοήθεια.
«Όσο απελπιστικά κι αν μοιάζουν τα πράγματα, στην πραγματικότητα σπάνια είναι τόσο σκοτεινά όσο φαίνονται εκείνη τη στιγμή. Οποιοδήποτε πρόβλημα ψυχικής υγείας μπορεί να ξεπεραστεί με βοήθεια και το να τη ζητήσει κανείς είναι το πιο καθοριστικό βήμα. Μόνος του δεν μπορεί κανείς να τα καταφέρει».
1 στις 5 αυτοκτονίες δεν καταγράφεται
Οι αριθμοί αφορούν ανθρώπινες ζωές. Και η φωνή του Κωνσταντίνου θυμίζει ότι πίσω από τα στατιστικά υπάρχει πάντα ένα βίωμα. Ως τώρα, μέσα στο 2025, έχουν καταγραφεί 356 αυτοκτονίες σε όλη τη χώρα, σύμφωνα με το Παρατηρητήριο Αυτοκτονιών της ΚΛΙΜΑΚΑ. Κατά την ίδια πηγή, το 2024 σημειώθηκαν 469 αυτοκτονίες και 451 το 2023.
«Πίσω από τις μικρές μεταβολές, η πορεία είναι σταθερά αυξητική, με αποτέλεσμα το πρόβλημα να παραμένει έντονο και απαιτητικό. Είναι σημαντικό να σημειώσουμε ότι στην ΕΛΣΤΑΤ πολλές αυτοκτονίες καταχωρούνται ως «ατύχημα», «αδιευκρίνιστη αιτία» ή «απροσδιόριστη πρόθεση», «παθολογικά αίτια» σε περιπτώσεις όπου η διάγνωση είναι δυσδιάκριτη. Αυτό σημαίνει ότι η επίσημη στατιστική εικόνα είναι αποσπασματική και συχνά υποεκτιμά την πραγματική διάσταση του φαινομένου.
Το Παρατηρητήριο, αντίθετα, αντλεί στοιχεία από πολλαπλές πηγές όπως η Γραμμή Παρέμβασης 1018 που εδώ και 20 χρόνια δέχεται τηλεφωνήματα από ανθρώπους σε κρίση, τα γραφεία κηδειών, οι ιατροδικαστικές υπηρεσίες, τα ΜΜΕ και οι μαρτυρίες πολιτών και καταγράφει με μεγαλύτερη ευελιξία και εγγύτητα στην πραγματικότητα, προσφέροντας μια πιο ρεαλιστική χαρτογράφηση», αναφέρει ο Κυριάκος Κατσαδώρος, Ψυχίατρος, Επιστημονικός Διευθυντής ΚΛΙΜΑΚΑ, Πρόεδρος του Κλάδου Τηλεψυχιατρικής ΕΨΕ και Εθνικός Αντιπρόσωπος στη Διεθνή Ένωση για την Πρόληψη της Αυτοκτονίας (IASP).
Η υποκαταγραφή των αυτοκτονιών στη χώρα μας αποτελεί, όπως σημειώνει, ένα από τα πιο σοβαρά εμπόδια για την κατανόηση και την πρόληψη του φαινομένου.
Εκτιμάται ότι περίπου μία στις πέντε αυτοκτονίες δεν εμφανίζεται στις επίσημες στατιστικές. Αυτό σημαίνει ότι κάθε χρόνο δεκάδες θάνατοι «χάνονται» από την επίσημη καταγραφή, αφήνοντας την πραγματική διάσταση του προβλήματος αόρατη.
«Η υποκαταγραφή δεν είναι στατιστικό λάθος. Είναι ανθρώπινες ζωές που σβήνονται δύο φορές», τονίζει.
«Η κρίση δεν αρκεί από μόνη της»
Όσον αφορά στις αιτίες, αυτές δεν μπορούν να αποδοθούν αποκλειστικά σε κοινωνικές ή οικονομικές κρίσεις. Η ανεργία, το στεγαστικό ή οι ανισότητες μπορεί να εντείνουν την πίεση, αλλά δεν αποτελούν από μόνα τους την αιτία. «Οι παράγοντες αυτοί λειτουργούν κυρίως ως εκλυτικοί μηχανισμοί πάνω σε ήδη υπάρχουσες ευαλωτότητες», εξηγεί ο επιστημονικός διευθυντής της ΚΛΙΜΑΚΑ.
Η ευαλωτότητα, όπως σημειώνει, δεν είναι απλή «ψυχολογική αδυναμία», αλλά το αποτέλεσμα μιας πολυπαραγοντικής πορείας που περιλαμβάνει γενετική προδιάθεση, βιολογικές ιδιαιτερότητες, ψυχιατρικές διαταραχές και τις επιρροές του οικογενειακού και κοινωνικού περιβάλλοντος.
«Η εμπειρία της πανδημίας COVID-19 το απέδειξε. Παρά τους περιορισμούς, τον φόβο και την οικονομική πίεση, οι αυτοκτονίες δεν αυξήθηκαν σημαντικά. Αυτό επιβεβαιώνει ότι η κρίση από μόνη της δεν αρκεί αλλά χρειάζεται να υπάρχει το υπόστρωμα της ατομικής ευαλωτότητας για να μετατραπεί η εξωτερική πίεση σε τραγική κατάληξη».
Η πρωτιά της Κρήτης
Η συζήτηση για τις αιτίες αποκτά ιδιαίτερη βαρύτητα όταν μεταφράζεται σε τοπικά δεδομένα. Στην Κρήτη οι δείκτες αυτοκτονιών είναι υψηλοί εδώ και πολλά χρόνια. Το 2024 η εικόνα αυτή επιβεβαιώθηκε ξανά, με την περιοχή να καταλαμβάνει την πρώτη θέση στη χώρα με ποσοστό 17%.
«Οι λόγοι για τους οποίους αυτό συμβαίνει εδώ και πολλά χρόνια, ποικίλλουν. Σημαντικό ρόλο παίζει η οπλοκατοχή που είναι πιο έντονη στο νησί και ιδιαίτερα στις ορεινές περιοχές. Υπάρχει πολύ εύκολη πρόσβαση σε όπλα και όταν το μέσο είναι πυροβόλο, οι πιθανότητες επιβίωσης είναι ελάχιστες», σημειώνει η Αναπληρώτρια Καθηγήτρια Ψυχιατρικής στην Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου Κρήτης, Μαρία Μπάστα που μελετά επισταμένως το θέμα των αυτοκτονιών στο νησί από το 1999.
Ένας άλλος παράγοντας που, σύμφωνα με την καθηγήτρια, συντελεί στα υψηλά ποσοστά αυτοκτονιών στην Κρήτη, είναι η ευρεία κατανάλωση αλκοόλ, ακόμη και από ανηλίκους. Η ρακή είναι κοινωνικά αποδεκτό ποτό ακόμη και για παιδιά. «Είναι σύνηθες να σερβίρεται στο παιδί ένα ποτηράκι μαζί με τον μπαμπά και τον παππού», λέει χαρακτηριστικά.
Ως διευθύντρια της Παιδοψυχιατρικής Κλινικής του ΠΑΓΝΗ, παρατηρεί ότι τα τελευταία χρόνια έχει αλλάξει το προφίλ των ανηλίκων που χρειάζονται εισαγωγή. «Η συνοσηρότητα με ουσίες, όπως το αλκοόλ και τα ναρκωτικά, έχει αυξηθεί πάρα πολύ», τονίζει, εξηγώντας ότι όταν κάποιος ξεκινά από την ηλικία των 12 να καταναλώνει αλκοόλ, δύσκολα μπορεί αργότερα να το σταματήσει. «Αυτό δημιουργεί ευαλωτότητες καθώς επιβαρύνει την ψυχική υγεία και δυσκολεύει την διαχείριση κρίσεων στην ενήλικη ζωή».
Ένας ακόμη πιθανός λόγος είναι, κατά την κ. Μπάστα, το ταπεραμέντο του κρητικού λαού, που χαρακτηρίζεται από παρορμητικότητα. Αυτή μπορεί να λειτουργήσει ως παράγοντας ευαλωτότητας στην εκδήλωση αυτοκαταστροφικής συμπεριφοράς. «Σαφώς, μπορεί να υπάρχουν κι άλλοι παράγοντες, γενετικοί. Σύμφωνα με τη διεθνή βιβλιογραφία, όταν στο περιβάλλον υπάρχει μια απόπειρα αυτοκτονίας μέσα σε μια οικογένεια, οι απόγονοι εμφανίζουν μεγαλύτερη ευαλωτότητα», σημειώνει.
Τέλος, σημαντικό ρόλο παίζει, όπως λέει, η γενετική ανομοιογένεια του νησιού. «Το γενετικό υλικό του κρητικού πληθυσμού δεν έχει τόση πολλή ανάμειξη με πληθυσμούς εκτός νησιού. Ειδικά στα ορεινά μέρη είναι πιο γενετικά ομοιογενής», εξηγεί, διευκρινίζοντας ότι αυτό ενδέχεται να ενισχύει ορισμένες ευαλωτότητες. Ανάλογη είναι και η παρατήρηση του Κυριάκου Κατσαδώρου, ο οποίος εξηγεί ότι η ενδογαμία στην Κρήτη δεν ήταν απλώς αποτέλεσμα της κλειστότητας μικρών κοινωνιών, αλλά μια «παλαιά επιλογή στρατηγικής ενδυνάμωσης των οικογενειών». Οι γάμοι ανάμεσα σε συγγενείς διασφάλιζαν τη συνοχή, τη διατήρηση της περιουσίας και την ενίσχυση της πολιτικής και κοινωνικής δύναμης. Όμως, όπως τονίζει, «αυτός ο κοινωνικός μηχανισμός είχε βιολογικό τίμημα. Η συχνή ενδογαμία περιόρισε τη γενετική ποικιλότητα, με αποτέλεσμα να μεταφέρονται πιο έντονα και σταθερά από γενιά σε γενιά ψυχιατρικές ευαλωτότητες και άλλες βιολογικές προδιαθέσεις».
Πιο έντονο το πρόβλημα στην ανατολική Κρήτη
Τα αποτελέσματα της έρευνας που πραγματοποίησε η κ. Μπάστα για τις αυτοκτονίες στο νησί την περίοδο 1999 έως 2013, έδειξαν μια μετατόπιση των περιστατικών από τη δυτική στην ανατολική Κρήτη. Το φαινόμενο αυτό σχετίζεται με την ψυχιατρική μεταρρύθμιση του 2005, όταν έκλεισε το Ψυχιατρείο Χανίων και οι τρόφιμοι μεταφέρθηκαν σε κοινοτικές δομές και οικοτροφεία.
«Δυστυχώς, το πρόγραμμα αυτό δεν υλοποιήθηκε με προσεκτικό τρόπο, ανάλογα με τις ανάγκες του πληθυσμού. Η ανατολική Κρήτη, δηλαδή οι νομοί Ηρακλείου και Λασιθίου, συγκεντρώνουν λίγο παραπάνω από τον μισό πληθυσμό του νησιού. Παρ’ όλα αυτά, οι κλίνες που δημιουργήθηκαν σε εξωτερικές δομές ήταν δυσανάλογα λίγες. Αυτό σήμαινε ότι στην ανατολική Κρήτη οι άνθρωποι με ψυχικές διαταραχές είχαν μικρότερη πρόσβαση σε φροντίδα. Όταν λείπουν οι δομές και οι άνθρωποι μένουν χωρίς υποστήριξη, αυξάνεται ο κίνδυνος κρίσεων και καταγράφονται περισσότερες αυτοκτονίες. Δυστυχώς, το έλλειμμα στις κοινοτικές δομές της ανατολικής Κρήτης παραμένει».
Πιο ευάλωτοι οι άνδρες
Ένα ακόμη ενδιαφέρον εύρημα της μελέτης ήταν ότι οι μεσήλικες και ηλικιωμένοι άνδρες καταγράφουν σημαντικά υψηλότερα ποσοστά αυτοκτονιών, με το όπλο να αποτελεί στο μεγαλύτερο μέρος των περιπτώσεων το μέσο που χρησιμοποιήθηκε. Αντιθέτως, στις γυναίκες την ίδια περίοδο (1999-2013) σημειώθηκαν λιγότερες αυτοκτονίες, παρά τα υψηλά επίπεδα ανεργίας. Το γεγονός αυτό, όπως επισημαίνει η καθηγήτρια, δείχνει ότι οι οικονομικές δυσκολίες από μόνες τους δεν επαρκούν για να εξηγήσουν το φαινόμενο.
Η διαφορά ανάμεσα σε άνδρες και γυναίκες παραμένει διαχρονικά σταθερή, σύμφωνα με την κ. Μπάστα, η οποία επισημαίνει ότι «η ίδια τάση ως προς το φύλο εξακολουθεί να υπάρχει, καθώς συλλέγουμε διαρκώς δεδομένα για τις αυτοκτονίες στην Κρήτη». Προσθέτει, ωστόσο, ότι «δεν πρέπει κανείς να παρασύρεται από μια μεμονωμένη χρονιά ή περίοδο, γιατί η μελέτη του φαινομένου των αυτοκτονιών απαιτεί μια πιο μακροχρόνια παρατήρηση».
Πράγματι, οι στατιστικές χρειάζονται χρόνια για να δείξουν την πλήρη εικόνα. Αλλά για τον άνθρωπο που πονά σήμερα, η αλλαγή μπορεί να ξεκινήσει με ένα τηλεφώνημα στην 24ωρη Γραμμή Παρέμβασης για την Αυτοκτονία 1018, με μια επίσκεψη σε γιατρό ή, καμιά φορά, με την εμπιστοσύνη σε ένα κοντινό πρόσωπο.
Γεωγραφικές Εστίες Αυτοκτονικότητας στην Ελλάδα (2024)
Περιοχή Κατάταξη / Ποσοστό
Κρήτη ~17% – Υψηλότερο ποσοστό
Αττική ~16% – Αυξημένα ποσοστά
Θεσσαλία & Πελοπόννησος Πάνω από τον εθνικό μέσο όρο
Βόρειο Αιγαίο Χαμηλή συχνότητα
Δυτική Μακεδονία Χαμηλή συχνότητα
Πηγή: Παρατηρητήριο Αυτοκτονιών, Κέντρο για την Πρόληψη της Αυτοκτονίας της ΚΛΙΜΑΚΑ
