Όταν πριν από 51 χρόνια, στις 3 του Σεπτέμβρη του 1974, ο Ανδρέας Παπανδρέου, πλαισιωμένος από στελέχη του ΠΑΚ, της Δημοκρατικής Αμυνας και προσωπικότητες του αντιδικτατορικού αγώνα όπως ο Σάκης Καράγιωργας, ο Κώστας Σημίτης, ο Γιάννης Χαραλαμπόπουλος και άλλοι, παρουσίασε την ιδρυτική πράξη του Πανελλήνιου Σοσιαλιστικού Κινήματος στο ξενοδοχείο Kings Palace, στη συμβολή των οδών Πανεπιστημίου και Κριεζώτου, ελάχιστοι πίστεψαν ότι εκείνο το ριζοσπαστικό κείμενο θα προσέφερε τη βάση μιας ιστορικών διαστάσεων πολιτικής και κοινωνικής αλλαγής για την Ελλάδα.
Το κείμενο που παρουσίασε τότε ο ιστορικός ηγέτης του ΠαΣοΚ φάνταζε ανατρεπτικό, ήταν επιθετικό απέναντι στη μακρά υπερσυντηρητική δεξιά διακυβέρνηση, ένα ατέλειωτο κατηγορητήριο για τις εξαρτημένες από τον διεθνή παράγοντα εγχώριες εξουσιαστικές και απόλυτα διχαστικές μεταπολεμικές δυνάμεις. Ταυτόχρονα όμως ενσωμάτωνε λαϊκούς πόθους και εθνικούς καημούς, καλλιεργούσε ελπίδες και προσδοκίες και υπόσχονταν αγώνες κοινωνικής αλλαγής και εθνικής ανεξαρτησίας.
Ο λόγος ήταν οξύς, τα συνθήματα διεγερτικά και η διεκδίκηση πρωτοφανής για τα δεδομένα της εποχής, που σίγουρα δεν θα άντεχε στις σημερινές συνθήκες της υπερσυντηρητικής Ελλάδας. Ενδεικτικοί ήταν οι βασικοί στόχοι και σκοποί , που έθεταν ζητήματα εθνικής ανεξαρτησίας, λαϊκής κυριαρχίας, κοινωνικής απελευθέρωσης και δημοκρατικής ανασύνταξης.
Αρχικώς η ιδρυτική διακήρυξη της 3ης του Σεπτέμβρη χαρακτηρίστηκε υπερφίαλη και ανεδαφική από τις παλαιότερες των δυνάμεων, παρουσιάστηκε από τους συντηρητικούς της εποχής ως ένα κράμα λαϊκισμού και εθνικισμού μαζί, ως μια ριζοσπαστική εκδοχή που ξεπερνούσε και αυτούς ακόμη τους μόλις επανακάμψαντες τότε στην πολιτική σκηνή κομμουνιστές.
Οι συντηρητικοί νεοδημοκρατικοί και κεντρώοι πολιτικοί κύκλοι παρουσίαζαν τότε τον Ανδρέα Παπανδρέου σχεδόν ως ένα εξτρεμιστή πολιτικό, που ταίριαζε περισσότερο με τους άραβες μπααθιστές παρά με τους ευρωπαίους σοσιαλιστές. Υποτιμήθηκαν προφανώς τότε τα σήματα και τα μηνύματα των καιρών, η μεγάλη στροφή της μεταπολιτευτικής Ελλάδας και βεβαίως τα προτάγματα και οι ανάγκες του ελληνικού λαού, που διεκδικούσε καλύτερη και ελεύθερη ζωή, χωρίς πολιτικούς διαχωρισμούς και αποκλεισμούς.
Η συνέχεια ήταν καταιγιστική. Το ΠαΣοΚ του Ανδρέα Παπανδρέου με οδηγό εκείνη τη ριζοσπαστική διακήρυξη της 3ης του Σεπτέμβρη κέρδισε στις πρώτες εθνικές εκλογές του 1974 μόλις το 13% του εκλογικού σώματος, πετάχθηκε στο 25% στις δεύτερες του 1977 και κατέκτησε, με το σαρωτικό 48%, την εξουσία τον Οκτώβριο του 1981.
Από τις πρώτες μέρες της διακυβέρνησής του το ΠαΣοΚ ανεδείχθη σε πραγματική δύναμη πολιτικής και κοινωνικής αλλαγής. Χωρίς αμφιβολία η χώρα άλλαξε, η κοινωνική κινητικότητα έλαβε μοναδικές διαστάσεις, εκατομμύρια αποκλεισμένων ξαναβρήκαν θέση στη μικρή – πικρή πατρίδα μας, είχαν ευκαιρίες ανόδου στα σκαλιά της κοινωνικής διαστρωμάτωσης, κοινώς άλλαξε η ζωή των πολλών ανθρώπων. Ταυτόχρονα πλήθος αλλαγών επήλθε σε όλη τη ζώνη της οικονομικής και κοινωνικής ζωής. Ακόμη και σήμερα μνημονεύεται ο εκσυγχρονισμός του οικογενειακού δικαίου, όπως και η δημιουργία του Εθνικού Συστήματος Υγείας αποτελεί μέχρι τις μέρες μας οδηγό για τις υπηρεσίες δημόσιας υγείας.
Με τα χρόνια ωστόσο είναι αλήθεια ότι το ριζοσπαστικό κίνημα, ενσωματώθηκε, μετατράπηκε σε συστημική δύναμη, απορροφήθηκε από τις ανάγκες της μεγάλης ευρωπαϊκής στροφής και εντέλει οι διάδοχοι του Ανδρέα Παπανδρέου ήταν εκείνοι που πέτυχαν την ένταξη της χώρας στην ευρωζώνη. Το σημερινό ΠαΣοΚ μπορεί να πει κανείς ότι απέχει πολύ από εκείνο το ριζοσπαστικό σχήμα που γέννησε η ιστορική ιδρυτική διακήρυξη της 3ης του Σεπτέμβρη.
Αλλες εποχές θα πείτε, άλλα ήθη, άλλες πολιτικές, κοινωνικές και οικονομικές συνθήκες. Παρά ταύτα, η αξία του ριζοσπαστισμού διατηρείται ισχυρή και ικανή να κινήσει τα πάντα σε αυτόν τον κόσμο αν συντονίζεται με τους λαϊκούς πόθους.
