Η σχέση της πολιτικής και της δικαστικής εξουσίας αποτελεί ανά περιόδους (όπως η σημερινή) ιδιαίτερα επίκαιρο ζήτημα.
Οι υπέρμαχοι της ενίσχυσης της δικαστικής εξουσίας τονίζουν τη σημασία των θεσμικών αντιβάρων (checks and balances κατά την Αμερικανική συνταγματική πολιτική ορολογία) και προτάσσουν την έννοια του Κράτους Δικαίου για τη διαφύλαξη των ανθρωπίνων δικαιωμάτων αλλά και για την προσέλκυση και προστασία των επενδύσεων και την οικονομική ανάπτυξη. Από την άλλη πλευρά εκείνοι που τάσσονται υπέρ των αποφάσεων της πλειοψηφίας και της δημοκρατικής αρχής επιθυμούν τον περιορισμό της δικανικής κρίσης σε αυστηρά τεχνικά νομικά ζητήματα, αντιτιθέμενοι σε αυτό που ο Édouard Lambert πρώτος χαρακτήρισε ως «Κράτος των δικαστών».
Σε αυτήν την αξιακή και ιδεολογική διελκυστίνδα πρέπει να προστεθεί και η παράμετρος των διαφορετικών συστημάτων ελέγχου συνταγματικότητας των νόμων, με τη χώρα μας μαζί με τις ΗΠΑ να υιοθετούν ένα σύστημα διάχυτου ελέγχου όπου όλα τα δικαστήρια δύνανται να ελέγχουν τη συνταγματικότητα των νόμων, σε αντίθεση με άλλες χώρες που μετά την εμπειρία των ολοκληρωτικών καθεστώτων τόσο πριν όσο και μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο προέκριναν τον συγκεντρωτικό έλεγχο συνταγματικότητας από ένα και μόνο αρμόδιο «Συνταγματικό Δικαστήριο». Από τον αυστηρό διαχωρισμό των εξουσιών και το “κράτος των δικαστών” τα όρια μεταξύ νομικής κρίσης και πολιτικής αξιολόγησης δεν είναι πάντα ευδιάκριτα και η αναζήτηση της ισορροπίας δεν είναι εύκολη. Αυτή η ισορροπία είναι όμως αναγκαία και για την εμπέδωση και ενίσχυση της εμπιστοσύνης των πολιτών στους κρατικούς θεσμούς και στη δικαστική εξουσία, ειδικά στην παρούσα φάση κατά την οποία διεθνώς αλλά και στην Ελλάδα πληθαίνουν οι φωνές αμφισβήτησης της Δικαιοσύνης και πολιτικοποίησης της κριτικής προς αυτήν.
Προς αυτήν την ισορροπία έρχεται να συμβάλλει το νέο νομοσχέδιο της Κυβέρνησης, το οποίο επιχειρεί να ρυθμίσει περαιτέρω τη διαδικασία που αφορά τις τοποθετήσεις και προαγωγές των δικαστικών λειτουργών, με τέτοιο τρόπο ώστε να βελτιώσει και να ενισχύσει τη σχετική διάταξη του Κώδικα Οργανισμού Δικαστηρίων και Κατάστασης Δικαστικών Λειτουργών. Η ισχύουσα διάταξη του Κώδικα, όπως τροποποιήθηκε το 2024, αναγνωρίζει για πρώτη φορά τη δυνατότητα στο δικαστικό σώμα να συμμετάσχει στη διαδικασία επιλογής της ηγεσίας του με τη διατύπωση γνώμης της Ολομέλειας του οικείου Ανώτατου Δικαστηρίου, χαιρετίστηκε δε από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή στην Έκθεση της για το Κράτος Δικαίου για το έτος 2024. Με το πρόσφατο νομοσχέδιο, η εν λόγω ρύθμιση βελτιώνεται ακόμη περισσότερο ενόψει της πρώτης εφαρμογής της σχετικά με τη δεξαμενή των υποψηφίων, τον αριθμό των ψήφων κάθε μέλους της οικείας Ολομέλειας και τέλος τη διαδικασία ψηφοφορίας.
Ταυτόχρονα, η εν λόγω ρύθμιση θα μπορούσε να ανοίξει και έναν ευρύτερο διάλογο για την αναμόρφωση του συστήματος απονομής δικαιοσύνης στη χώρα μας, ενόψει και της μελλοντικής συνταγματικής αναθεώρησης. Άλλωστε, ο προβληματισμός και ο διάλογος πάνω σε προτάσεις για βελτίωση της δικαιοσύνης στην Ελλάδα είναι χρησιμότερος από την ισοπεδωτική κριτική και την εργαλειοποίηση που συχνά επιχειρείται κάθε φορά που αντίστοιχα μείζονα για τον θεσμικό εκσυγχρονισμό της χώρας ζητήματα τίθενται στο δημόσιο διάλογο.
*Ο Ορέστης Ομράν είναι Πρόεδρος του think tank Synergia, διεθνής δικηγόρος και διδάκτωρ συγκριτικού συνταγματικού δικαίου.
Ο Μιχάλης Ρίσβας είναι διεθνής δικηγόρος, Λέκτορας στην Νομική Σχολή του Πανεπιστημίου του Southampton και συνιδρυτής του think tank Synergia.
