Καθώς η σημερινή μαζική εισροή προσφύγων συνεχίζεται αμείωτη, είναι ευχάριστο να βλέπουμε ότι η ανθρωπότητα δείχνει επιτέλους κάποια σημάδια ότι είναι ζωντανή, χάρη στην γενναιόδωρη ανταπόκριση των Γερμανών, Σέρβων, Αυστριακών και άλλων Ευρωπαίων πολιτών, και ιδιαίτερα των Ελλήνων και των Ιταλών. Ακολουθούν το γενναίο παράδειγμα του Λιβάνου, της Ιορδανίας, της Τουρκίας και της Αιγύπτου.
Οι ηγέτες μας, όλο και περισσότερο, αρχίζουν να δίνουν βάση στη γνώμη των ψηφοφόρων τους σχετικά με τη στάση που πρέπει να κρατήσουν, ενώ θέτουν σε αμφισβήτηση τη στήριξη των αντιμεταναστευτικών φωνών.
Η αρνητική αφήγηση που παρουσιάζει τους πρόσφυγες και τους μετανάστες ως τρομοκράτες, εγκληματίες και κλέφτες θέσεων εργασίας, αρχίζει επιτέλους να αλλάζει, επιτρέποντας την ακριβέστερη περιγραφή της πραγματικότητας: τα ξεκάθαρα οικονομικά και κοινωνικά οφέλη για τις χώρες υποδοχής και τις χώρες προέλευσης, αλλά και το αδιαμφισβήτητο γεγονός πως η πλειονότητα των ευρωπαϊκών χωρών, καθώς και των άλλων ανεπτυγμένων οικονομιών, χρειάζεται να ανοίξει τις πόρτες της στην ουσιαστική μετανάστευση με στόχο την ικανοποίηση των παροντικών και μελλοντικών αναγκών τόσο για εξειδικευμένο όσο και ανειδίκευστο εργατικό δυναμικό.
Όλα αυτά είναι θετικά, αλλά δεν είναι αρκετά !
Τι απέγινε η διεθνής αλληλεγγύη; Γιατί θεωρείται δεδομένο από τους πρόσφυγες, τους μετανάστες, τις χώρες υποδοχής αλλά και όλον τον πλανήτη ότι η Ευρώπη αποτελεί τον μοναδικό προορισμό για αυτό το πλήθος που βρίσκεται σε ανάγκη; Το πρόβλημα είναι διεθνές και ως τέτοιο θα πρέπει να αντιμετωπίζεται, στο πλαίσιο μιας μακροπρόθεσμης προσφυγικής και μεταναστευτικής τάσης, της οποίας το σημερινό μεταναστευτικό κύμα αποτελεί μόνο μία προσωρινή έξαρση.
Ακόμη, τι συνέβη στη συλλογική θεσμική μας μνήμη ; Δεν είναι η πρώτη φορά που ερχόμαστε αντιμέτωποι με μια έξοδο προσφύγων τέτοιου μεγέθους. Θυμάστε τους Βιετναμέζους «boat people» της δεκαετίας του ’80; Από το 1975 και μετά, χιλιάδες από αυτούς έφτασαν στη θάλασσα, στην προσπάθεια τους να φτάσουν σε γειτονικές χώρες κι από εκεί, στις ΗΠΑ, στον Καναδά και σε άλλες χώρες που ήταν πρόθυμες να τους δεχτούν. Πολλοί πέθαναν στην πορεία, οι διακινητές έκαναν περιουσίες, ενώ οι χώρες πρώτου ασύλου σφράγισαν τα σύνορά τους. Η «κόπωση των δωρητών» ήρθε γρήγορα. Το πρόβλημα έμοιαζε τόσο δυσεπίλυτο όσο το σημερινό.
Ωστόσο…
Μια πρωτοποριακή ομάδα υπαλλήλων της Ύπατης Αρμοστείας των Ηνωμένων Εθνών για τους Πρόσφυγες κατέληξε σε λύση. ‘Ηταν το Ολοκληρωμένο Πρόγραμμα Δράσης, το οποίο εγκρίθηκε σε Διεθνή Διάσκεψη το 1989. Εκανε διάκριση μεταξύ των αιτούντων ασύλου και των οικονομικών μεταναστών, θεσμοθέτησε τις διαδικασίες για την επανεγκατάσταση των προσφύγων και την αξιοπρεπή (μέσω παροχής κατάλληλη στήριξης) επιστροφή στη χώρα προέλευσης των οικονομικών μεταναστών που δεν επιθυμούσαν άσυλο. Δημιούργησε μηχανισμό, ο οποίος έφερε κοντά όλες τις εμπλεκόμενες χώρες και τη διεθνή κοινότητα στο σύνολό της, με την επανεγκατάσταση χιλιάδων μεταναστών σε άνα διάστημα επτά ετών, το σύνολο των οποίων σήμερα αποτελούν παραγωγικά μέλη των κοινωνιών που τους υποδέχτηκαν.
Οκτώ άμεσα μέτρα για την προσφυγική κρίση
Για να μπορέσει μια τέτοια προσέγγιση να είναι επιτυχής υπό τις παρούσες συνθήκες, πρέπει να γίνουν, πέρα από την επείγουσα διεξαγωγή ενός Συνεδρίου, τα εξής πράγματα:
= Ίδρυση ένας αριθμού κέντρων υποδοχής και ελέγχου σε στρατηγικές χώρες μετάβασης όπως η Τουρκία, η Ελλάδα, η Ιταλία, ίσως κι η Τυνησία (η Λιβύη, όταν το επιτρέψουν οι συνθήκες) με την Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες και τον Διεθνή Οργανισμό Μετανάστευσης να συμμετέχουν στη διεύθυνση των κέντρων, στον έλεγχο και τη διαχείριση των προσφύγων/μεταναστών.
= Επιστροφή στο σεβασμό των ξεκάθαρων συμφωνιών για τον καθορισμό του καθεστώτος του πρόσφυγα, την επανεγκατάσταση και την επιστροφή στις χώρες προέλευσης, και στην παροχή στήριξης στους οικονομικούς μετανάστες
= Προσωρινή ενίσχυση των υποδομών έρευνας και διάσωσης σε καίρια σημεία στη Μεσόγειο
= Συντονισμένα και ισχυρά προγράμματα για τη σύλληψη των διακινητών (είναι δύσκολο να πιστέψουμε ότι η ΕΕ και τα παράκτια κράτη της Μεσογείου δε μπορούν να δώσουν τέλος σε τέτοια αποτρόπαια εγκλήματα)
= Συμφωνίες, κατόπιν διαπραγματεύσεων, με τις χώρες προέλευσης όσων έχουν λάβει καθεστώς οικονομικού μετανάστη, εκεί όπου η επιστροφή τους είναι ασφαλής και δυνατή, με σκοπό να δεχτούν την επιστροφή των πολιτών τους και να στηρίξουν της εκ νέου ενσωμάτωσή τους με την κατάλληλης στήριξη των δωρητών
= Μια παγκόσμια δέσμευση για χρηματοδότηση που στόχο θα έχει τη δημιουργία και τη διαχείριση των κέντρων, τη χρηματοδότηση ενός ενισχυμένου και βελτιωμένου συστήματος έρευνας και διάσωσης, την παροχή ουσιαστικής συμβολής στα έξοδα των κύριων χωρών υποδοχής όπως ο Λίβανος, η Ιορδανία, η Τουρκία, η Ελλάδα κι η Ιταλία, διαφορετικά θα δούμε εκατοντάδες χιλιάδες επιπλέον ανθρώπους να μετακινούνται στους δρόμους της Ευρώπη). Σχεδίαση και χρηματοδότηση ιδιαίτερα βελτιωμένων και στοχευμένων αναπτυξιακών παρεμβάσεων στις χώρες προέλευσης των οικονομικών μεταναστών
= Δημιουργία μιας μαζικής εκστρατείας πληροφόρησης που θα απευθύνεται τόσο σε πιθανούς αιτούντες ασύλου όσο και σε οικονομικούς μετανάστες και η οποία θα εξηγεί τις διαδικασίες οι οποίες εφαρμόζονται, και οι κίνδυνοι που υπάρχουν για όσους πάρουν τον δρόμο της φυγής (συμπεριλαμβανομένης και της επιστροφής τους στη χώρα τους εφόσον δεν έχουν καθεστώς πρόσφυγα)
= Δυναμική αλλαγή της τωρινής αρνητικής ρητορικής στις σημερινές και τις πιθανές χώρες υποδοχής, στη βάση κοινωνικών και οικονομικών στοιχείων
Αν γίνουν σωστά, οι ενέργειες αυτές μπορούν να αποδείξουν πως η πεφωτισμένο αντίληψη για το συμφέρον (τόσο εθνικό όσο και προσωπικό), η ανθρωπιά και η διεθνής αλληλεγγύη μπορούν να συνδυαστούν σε ένα αμοιβαία επωφελές αποτέλεσμα..
Ωστόσο, όλα τα παραπάνω θα πάρουν χρόνο και θα καταφέρουν να λύσουν μόνο το άμεσο πρόβλημα που αντιμετωπίζουμε.
Οποιοσδήποτε μπορεί να πέσει θύμα καταστροφής
Πρέπει να δούμε την κατάσταση σε ένα πολύ μεγαλύτερο πλαίσιο. H Ύπατη Αρμοστεία των Ηνωμένων Εθνών για τους Πρόσφυγες δημιουργήθηκε με σκοπό να παρέχει προστασία και στήριξη στους αιτούντες ασύλου και στους πρόσφυγες. Σήμερα, είναι υπό πίεση, υποχρηματοδοτείται και μετά βίας μπορεί να ανταποκριθεί στον τεράστιο αριθμό προσφύγων. Ο ΔΟΜ, μια κυρίως τεχνική υπηρεσία η οποία βρίσκεται εκτός του συστήματος του ΟΗΕ αλλά σε στενή συνεργασία με αυτόν, αντιμετωπίζει ανάλογες πιέσεις.
Πέραν του χαλαρά οργανωμένου Παγκόσμιου Φόρουμ για τη Μετανάστευση και την Ανάπτυξη, δεν υπάρχει σήμερα επίσημη διεθνής δομή για την αντιμετώπιση των μακροπρόθεσμων επιπτώσεων και την παρουσίαση πολιτικών λύσεων. Η δημιουργία ενός τέτοιου οργάνου είναι επείγουσα ανάγκη. Εως τότε οφείλουμε να δώσουμε στον σερ Πίτερ Σάδερλαντ, τον Ειδικό Εκπρόσωπο του Γενικού Γραμματέα των Ηνωμένων Εθνών για τη Μετανάστευση και την Ανάπτυξη, την εντολή και τα μέσα έτσι ώστε να μπορέσει να δράσει ως καταλυτικό σημείο επαφής.
Επιπλέον πρέπει επειγόντως να αλλάξει η υφιστάμενη σχέση μεταξύ αναπτυξιακής και ανθρωπιστικής βοήθειας. Να αναπροσαρμοστεί η πρώτη για να αντιμετωπίσει καλύτερα τα πραγματικά αίτια των ανθρωπιστικών προβλημάτων. Ο Ύπατος Αρμοστής για τους Πρόσφυγες, Αντόνιο Γκουτιέρες είναι ένας ακούραστος υποστηρικτής της θέσης αυτής και χρειάζεται όλη τη στήριξη που μπορεί να έχει.
Εάν αποτύχουμε, θυμηθείτε ότι οποιοσδήποτε από εμάς μπορεί κάποια στιγμή να πέσει θύμα καταστροφής, ανθρωπογενούς ή φυσικής, καθώς και να χρειαστεί καταφύγιο. Η κατανόηση και η γενναιοδωρία μας σήμερα θα βελτιώσει σημαντικά τις πιθανότητες για την αντιμετώπιση των δικών μας δεινών αύριο.
* O κ. Michael Møller είναι Γενικός Διευθυντής του Γραφείου του ΟΗΕ στη Γενεύη. Το άρθρο του δημοσιεύεται στην Ελλάδα αποκλειστικώς στο ΒΗΜΑ.
