Η Κριστίν Λαγκάρντ πρέπει να έχει διαβάσει πρόσφατα το έργο του Μπέρτολντ Μπρεχτ «Ανοδος και πτώση της πόλης Μαχαγκόνι». Αναφορές στην ηθική του χρηματοπιστωτικού τομέα που έκανε μεσοβδόμαδα στο Λονδίνο η γενική διευθύντρια του ΔΝΤ ακούστηκαν στα ώτα των επαϊόντων βγαλμένες από τα έργα του γερμανού δραματουργού. Καθώς οι αναφορές αυτές έχουν έντονα ελληνικό χρώμα, θα ήταν καλό να αναπαραχθούν.
Η «Ανοδος και πτώση της πόλης Μαχαγκόνι» αποτελεί μια μαρξιστική κριτική στη λειτουργία του καπιταλισμού και την εποχή που γράφτηκε αποσκοπούσε στο να καταδείξει την αγριότητα της Δημοκρατίας της Βαϊμάρης. Η όπερα των Μπρεχτ και Κουρτ Βάιλ που πρωτοπαρουσιάστηκε το 1930 αναφέρεται στην εκμετάλλευση του αδύναμου, στην απληστία, στη διαφθορά και στην κατάκτηση της εξουσίας με κάθε μέσο. Ο Μπρεχτ, ανοιχτά καχύποπτος απέναντι στον καπιταλισμό, υποστήριζε πως είναι ευκολότερο να ληστέψεις ιδρύοντας μια τράπεζα παρά απειλώντας έναν ταμία. Εθετε δε ενοχλητικά το δίλημμα «γιατί να είσαι άνθρωπος όταν μπορείς να είσαι πετυχημένος;».
Η Κριστίν Λαγκάρντ, μιλώντας σε συνέδριο που συνδιοργάνωσαν η «Πρωτοβουλία για έναν περιεκτικό καπιταλισμό» (Initiative for Inclusive Capitalism) και οι «Financial Times», και στο οποίο μετείχαν ο πρίγκιπας Κάρολος, ο Μπιλ Κλίντον και ο κεντρικός τραπεζίτης της Αγγλίας Μαρκ Κάρνεϊ, έκανε μια ξεχωριστή τοποθέτηση εστιάζοντας στα αποσαθρωτικά χαρακτηριστικά του σύγχρονου «υπερβατικού» καπιταλισμού.
Η Λαγκάρντ υπογράμμισε ότι ο καπιταλισμός σήμερα διακρίνεται για τις υπερβολές στην ανάληψη κινδύνων, στη μόχλευση, στην αδιαφάνεια, στην πολυπλοκότητα και στη δυσανάλογα υψηλή κερδοφορία. Συσχέτισε δε τον νέο αυτόν καπιταλισμό με την υψηλή ανεργία, τις αυξανόμενες κοινωνικές εντάσεις και την εντεινόμενη απογοήτευση από τους θεσμούς. Οπως χαρακτηριστικά επισήμανε, οι πρακτικές αυτές οδήγησαν «στη μαζική καταστροφή της αξίας» (massive destruction of value). Αν και η αρχική της διατύπωση αναφερόταν στην αξία ως χρηματική μονάδα, η ανάλυσή της επεκτάθηκε και στις ηθικές αξίες.
Η γαλλίδα επικεφαλής του ΔΝΤ είπε πως η ηθική είναι μια σημαντική διάσταση της χρηματοπιστωτικής σταθερότητας και ότι η έλλειψη εμπιστοσύνης στους ηγέτες, στους θεσμούς και στο ίδιο το σύστημα της ελεύθερης αγοράς τελικά οδηγούν στην αποδυνάμωση του καπιταλισμού. Η ίδια πρότεινε να βελτιωθεί η παρακολούθηση των τραπεζών και η εποπτεία στις αγορές, ωστόσο ξεκαθάρισε πως πρώτα από όλα προέχει να στραφεί η προσοχή στον «πολιτισμό» των χρηματοπιστωτικών ιδρυμάτων, καθώς και στην ατομική συμπεριφορά που συνδέεται με αυτούς, ώστε να υπάρξει μια ισχυρότερη και συστηματική ηθική διάσταση.
Η Ελλάδα τού σήμερα, κατά τρόπο διασταλτικό, είναι ίδια με την πολιτεία Μαχαγκόνι του Μπρεχτ. Και ο υπερβατικός καπιταλισμός συνέβαλε στην κατάσταση αυτή. Η ελληνική οικονομία βρέθηκε από την αρχή της κρίσης γυμνή και άοπλη απέναντι στις πολιτικές πιέσεις και στις πιέσεις των αγορών, κυρίως διότι δεν διέθετε ηθικά και εποπτικά αναχώματα. Η κρίση στην Ελλάδα δεν έχει ξεπεραστεί, και δεν πρόκειται να ξεπεραστεί, διότι απλώς το αξιακό φορτίο της χώρας είναι ισχνό. Αυτό που η Κριστίν Λαγκάρντ αποκάλεσε «μαζική καταστροφή της αξίας», στην Ελλάδα το ζούμε ξανά και ξανά μέσα από συμπεριφορές πολιτικών, τραπεζιτών, επιχειρηματιών, δικαστών, αλλά κυρίως μέσα από τη συμπεριφορά των ίδιων των πολιτών.
Αν θεωρηθεί ότι η μεγαλύτερη επιτυχία της χώρας για το 2014 είναι η επιστροφή της στις αγορές (δανεισμός 3 δισ. ευρώ), τότε τι μπορεί να πει κανείς για τις αποτυχίες της χώρας και ειδικά για το γεγονός ότι 540.000 έλληνες ψηφοφόροι εμφανίζονται (έστω και συγκυριακά) να υιοθετούν πολιτικά και κοινωνικά τις ιδέες της Χρυσής Αυγής ή ότι οικονομικοί ολιγάρχες παρεμβαίνουν με τρόπο προκλητικό στα κοινά; Ομοίως, αν η ανακεφαλαιοποίηση των ελληνικών τραπεζών με την άντληση 8,3 δισ. ευρώ από τους ξένους επενδυτές είναι θετικό ορόσημο για την ανάκαμψη της χώρας, αντίστοιχα αρνητικό ορόσημο είναι το γεγονός ότι τα νέα κεφάλαια δεν γίνονται νέες πιστώσεις και δεν συμβάλλουν στο να φρενάρουν η ανεργία και τα λουκέτα στην αγορά.
Μέχρι σήμερα, όσα πρεσβεύει ο επιθετικός υπερβατικός καπιταλισμός και οι εκφραστές του αποδεικνύονται πολύ πιο θελκτικά από την κραυγή αγωνίας όσων πλήττονται από την κρίση. Αλλωστε, γιατί να είσαι άνθρωπος όταν μπορείς να είσαι πετυχημένος;
* Δημοσιεύθηκε στο BHmagazino την Κυριακή 1 Ιουνίου 2014
ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ
