«Αποθήκη μνήμης» ή, αλλιώς, «Με μουσικές εξαίσιες, με φωνές…», ο τίτλος για το ταξίδι στα τελευταία εκατό χρόνια της Θεσσαλονίκης, μέσα από την παράσταση του Κρατικού Θεάτρου Βορείου Ελλάδος, με τον Ακη Σακελλαρίου να κρατά τον ρόλο του συνδετικού κρίκου και να λειτουργεί τελικά ως η μνήμη της.
«Πρόκειται για τη δραματοποίηση των ιστορικών γεγονότων της πόλης μαζί με τον άμεσο αντίκτυπό τους στη μουσική» λέει ο θεσσαλονικιός καλλιτέχνης για το θέαμα που συνυπογράφουν ο Λάμπρος Λιάβας και η Σοφία Σπυράτου. Μέσα από τις σελίδες ενός βιβλίου ξεμπλέκεται το νήμα της ιστορίας που ξεκινάει από το 1912 και φθάνει ως τις μέρες μας. Γεμάτη χορό, τραγούδι και μουσικές παραδόσεις, διατρέχει την ιστορία μέσα από τους ήχους και τις λέξεις, φτιάχνοντας το παζλ της μητρόπολης του Βορρά.
Βορειοελλαδίτικα δημοτικά τραγούδια, σεφαραδίτικες μπαλάντες, τουρκικοί χαβάδες, μουσικές μνήμες των μικρασιατών προσφύγων, οπερέτες και αστικά τραγούδια, βαριετέ, ρεμπέτικα και λαϊκές επιτυχίες, ο σύγχρονος ήχος των τραγουδοποιών αλλά και το χιπ-χοπ έχουν τη θέση τους στην παράσταση που δεν θα περιοριστεί στη σκηνή της Μονής Λαζαριστών του ΚΘΒΕ. Θα επεκταθεί στην πόλη μέσα από μουσικά δρώμενα, ενώ στο φουαγέ του θεάτρου οι ήχοι της μουσικής θα «συνομιλήσουν» με διαφορετικές γαστρονομικές παραδόσεις της Θεσσαλονίκης.
Από τον Αιμίλιο Ριάδη και τον Αττίκ ως τον Βασίλη Τσιτσάνη και τον Σταύρο Κουγιουμτζή, και από τον Διονύση Σαββόπουλο και τον Νίκο Παπάζογλου, διά μέσου του Φεστιβάλ Τραγουδιού, όλοι και όλα χωρούν στο θέαμα. Οσο για τον λόγο, πλάι στον θεατρικό έχουν ενσωματωθεί αποσπάσματα (αυτούσια ή προσαρμοσμένα στη δράση) από σχετικά κείμενα των Εβλιγιά Τσελεμπή, Μανόλη Αναγνωστάκη, Γιώργου Ιωάννου, Ζωής Καρέλλη, Θωμά Κοροβίνη, Ν.Γ. Πεντζίκη και Ντίνου Χριστιανόπουλου αλλά και του Μαρκ Μαζάουερ.
Ενας μεγάλος θίασος ηθοποιών, μουσικών και χορευτών, μαζί με ορχήστρες και χορωδίες, συμπληρώνει την παράσταση, όπου τραγουδά η Μαριώ και παίζει μπουζούκι ο Χρήστος Μητρέντζης. Οσο για τη Ζωζώ Σαπουντζάκη, ερμηνεύει τη Ζωζώ. Μια που ξεκίνησε από τα ταλέντα της Θεσσαλονίκης, στη σκηνή του θεάτρου του Λευκού Πύργου, σε ηλικία τεσσάρων ετών.
«Ολα δραματοποιούνται μπροστά στα μάτια μας, με εικόνες, εικόνες της Θεσσαλονίκης. Και όλα αυτά είναι μια αφορμή για να υπάρξει η παράσταση. Ως “μνήμη” της πόλης, μπαίνω, σχολιάζω κι έτσι προχωρεί η ιστορία. Κι αν θεωρείται λέξη-κλισέ, η μνήμη είναι αυτή που οδηγεί τις εξελίξεις –η μνήμη μιας πόλης που ίσως και να μη θέλαμε να ξυπνήσει, για να μη δούμε τι γίνεται από πίσω, τι κρύβεται…» λέει ο Ακης Σακελλαρίου, ο οποίος πιστεύει ότι «δυστυχώς για πολλά χρόνια εμείς οι Θεσσαλονικείς, λόγω των γνωστών θεμάτων συντηρητισμού και ακραίας ελευθερίας, δεν αγγίζαμε τα θέματά μας. Ηταν πάντα ένα ζήτημα να αναφερθεί κανείς στην πληθυσμιακή αναλογία της εποχής εκείνης. Εμείς είμασταν εκεί ανέκαθεν… Μετά χάθηκε το στίγμα, γιατί ελληνοποιήθηκε η πόλη. Σήμερα πρέπει να δούμε και να αποδεχθούμε αυτό που είμαστε. Και να είμαστε περήφανοι. Η ποικιλία της Θεσσαλονίκης μόνο με το μείγμα της Κωνσταντινούπολης θα μπορούσε να συγκριθεί –γι’ αυτό κι έγινε μητρόπολη. Πριν από δέκα χρόνια δεν θα είχε τόση σημασία να ανέβει η παράσταση. Ο κόσμος δεν θα μπορούσε να τη δεχθεί. Σήμερα πιστεύω ότι άλλαξαν τα πράγματα».
Ο ίδιος γυρίζοντας πίσω στις ρίζες του θυμάται: «Ο ένας μου παππούς ήρθε στη Θεσσαλονίκη με την ανταλλαγή των πληθυσμών και ο άλλος με την Απελευθέρωση, γύρω στο 1915-1916. Ο ένας είχε καταγωγή από την Ανατολική Ρωμυλία και ο άλλος, του πατέρα μου, από την Πελοπόννησο. Ο ένας άλλωστε είχε υπηρετήσει πρώτα στον τουρκικό στρατό κι ύστερα στον ελληνικό… Μέσα από κάποια τραγούδια τούς “συναντώ”, ξυπνούν μνήμες… Ο παππούς μου, ο Σακελλαρίου, έψελνε στην εκκλησία, όπως έκανε μετά και ο πατέρας μου». Και συνεχίζει: «Υπήρχε μια έντονη μουσικότητα σε όλους τους Θεσσαλονικείς. Και το πόσο έντονο ήταν το μουσικό κίνημα το κατάλαβα με αυτή την παράσταση. Η συνδιαλλαγή και η ειρηνική συνύπαρξη τότε των διαφορετικών πληθυσμών γινόταν μέσα από τη μουσική… Η αντιπαράθεση δεν ήταν ένονη, γι’ αυτό και η συνομιλία στη μουσική είναι γλυκιά». Και αν οι Μικρασιάτες έφεραν το μπουζούκι, οι Πόντιοι έφεραν τη λύρα.
Το πολυπολιτισμικό στίγμα της Θεσσαλονίκης
Στις αρχές του 20ού αιώνα στην Αγορά (Καπαλί Τσαρσί, Καπάνι, Μπεζεστένι) συνυπάρχουν, όπως εξηγεί ο Λάμπρος Λιάβας, «μουσικές εξαίσιες και φωνές», από ένα πολύχρωμο πλήθος που εκπροσωπεί όλες τις εθνοπολιτισμικές και κοινωνικές ομάδες της πόλης: Εβραίοι, Τούρκοι, Ελληνες, Αρμένηδες, Αρβανίτες, Βλάχοι, Σέρβοι, Βούλγαροι, Ρουμάνοι, Ευρωπαίοι, Γύφτοι, χωριάτες από την ενδοχώρα, στρατιώτες, έμποροι, μικροπωλητάδες, χαμάληδες…
Στις αρχές του 20ού αιώνα στην Αγορά (Καπαλί Τσαρσί, Καπάνι, Μπεζεστένι) συνυπάρχουν, όπως εξηγεί ο Λάμπρος Λιάβας, «μουσικές εξαίσιες και φωνές», από ένα πολύχρωμο πλήθος που εκπροσωπεί όλες τις εθνοπολιτισμικές και κοινωνικές ομάδες της πόλης: Εβραίοι, Τούρκοι, Ελληνες, Αρμένηδες, Αρβανίτες, Βλάχοι, Σέρβοι, Βούλγαροι, Ρουμάνοι, Ευρωπαίοι, Γύφτοι, χωριάτες από την ενδοχώρα, στρατιώτες, έμποροι, μικροπωλητάδες, χαμάληδες…
Η μακραίωνη συμβίωση τόσων λαών και ομάδων, με τις ιστορικές περιπέτειες, τους πολέμους και τις καταστροφές, αλλά και με τους έρωτες, τις χαρές και τις λύπες, αποτυπώνεται στα τραγούδια. Είναι ο καθρέφτης της ιστορίας και της καθημερινής ζωής. Τα τραγούδια (μέσα από τη σύμπραξη λόγου, μουσικής και χορού) λειτουργούν ως σύμβολα και σημεία αναφοράς για την καταγωγή και την ταυτότητα, αποτελούν μαρτυρίες για το πολιτισμικό επίπεδο και τη δημιουργική ικανότητα της κάθε ομάδας, διαφυλάττουν τη συλλογική μνήμη, διαμορφώνουν το ύφος και ήθος στα «ηχοτοπία» της πόλης.
Αντίθετα με την Αθήνα υπήρξε μια πόλη κοσμοπολίτισσα, όπως τα μεγάλα αστικά κέντρα του Μείζονος Ελληνισμού: Σμύρνη, Κωνσταντινούπολη, Αλεξάνδρεια. Κατ’ αναλογία, και η αριστοκρατική αρχιτεκτονική της πόλης –σημειώνει ο Ν. Μουτσόπουλος –διακρίνεται για τα νεοκλασικά στοιχεία της που συνδυάζονται με εκλεκτικές φόρμες, βαρυφορτωμένες από γύψινα διακοσμητικά στοιχεία. Οι διακοσμήσεις αυτές είναι οθωμανικής προέλευσης, συνταιριάζουν όμως με την ιδιαίτερη λαϊκή ευαισθησία των μακεδονίτικων συντεχνιών…
Αυτή την «πολυγλωσσία» έρχονται να επιβεβαιώσουν και οι κατάλογοι με τις ηχογραφήσεις δίσκων στις αρχές του 20ού αι. (που επισήμανε η έρευνα του Μένιου Καλυβιώτη), καθώς και πολλά από τα προγράμματα μουσικών παραστάσεών της.
Η ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ ΤΗΣ ΠΑΡΑΣΤΑΣΗΣ
«Με μουσικές εξαίσιες, με φωνές!…»: Μια μουσική ιστορία της Θεσσαλονίκης
Κείμενα – ιστορική και μουσική έρευνα: Λάμπρος Λιάβας.
Σκηνοθεσία – χορογραφία: Σοφία Σπυράτου.
Ενορχηστρώσεις: Κώστας Βόμβολος.
Σκηνικά – κοστούμια: Μανόλης Παντελιδάκης.
Φωτισμοί: Λευτέρης Παυλόπουλος. Με τη Ζωζώ Σαπουντζάκη.
Παίζουν: Ακης Σακελλαρίου, Σοφία Καλεμκερίδου, Κλειώ-Δανάη Οθωναίου, Ρούλα Παντελίδου, Γιώργος Καύκας, Αστέρης Πελτέκης, Γιάννης Σιαμσιάρης, Βασίλης Σπυρόπουλος.
Τραγούδι: Μαριώ.
Μπουζούκι: Χρήστος Μητρέντζης.
Ζωντανή ορχήστρα – Φιλαρμονική Ορχήστρα Αποφοίτων Παπαφείου «Ο Μελιτεύς».
πότε & πού:
ΚΘΒΕ, Μονή Λαζαριστών – Σκηνή Σωκράτης Καραντινός (τηλ. 2315 200200). Παραστάσεις: Τετάρτη και Κυριακή στις 19.00, Πέμπτη – Παρασκευή – Σάββατο στις 20.00. Εισιτήρια: 15 ευρώ – 12 ευρώ – 10 ευρώ.
ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ
