Ποιο είναι το σκεπτικό της δημιουργίας του νέου χαπιού; Οσο καιρό λαμβάνεται από τις γυναίκες, η εμμηνόρροια… εξαφανίζεται, ωστόσο, σύμφωνα με τους παρασκευαστές της νέας αντισυλληπτικής θεραπείας, ο κύκλος επανέρχεται στα φυσιολογικά επίπεδα λίγους μήνες μετά τη διακοπή της λήψης χωρίς να εμφανίζονται παρενέργειες. Ωσότου όλα αυτά αποδειχθούν (αν αποδειχθούν) «Το Βήμα» εισέρχεται και διερευνά σήμερα την… κόκκινη ζώνη στη ζωή των γυναικών και τις αντιδράσεις των ειδικών αλλά και των ίδιων των πρωτίστως ενδιαφερομένων σε ό,τι αφορά την επόμενη ημέρα της αντισύλληψης. Ως φαίνεται, αν και η νέα εξέλιξη δεν δείχνει να αποτελεί «κόκκινο πανί» για τους έλληνες επιστήμονες από ιατρικής απόψεως, για τις γυναίκες, τουλάχιστον στη χώρα μας, αυτή η επονομαζόμενη «επανάσταση» μάλλον αποτελεί… επανάσταση χωρίς αιτία αφού η συνύπαρξη με την έμμηνο ρύση δείχνει να αποτελεί για εκείνες μια αναγκαία σχέση «αγάπης και μίσους», αλλά σε κάθε περίπτωση μια «σχέση ζωής».
21, 84, 365 μέρες χωρίς!
Γνωρίζαμε το συμβατικό μηνιαίο αντισυλληπτικό πρόγραμμα με λήψη 21 χαπιών που περιείχαν δραστική ουσία και με ένα διάλειμμα επτά ημερών κατά το οποίο εμφανιζόταν η έμμηνος ρύση. Πριν από λίγα χρόνια μπήκε στη ζωή αρκετών γυναικών στο εξωτερικό το χάπι Seasonale (στη χώρα μας δεν κυκλοφόρησε) το οποίο μεταφράζεται σε 84 συνεχόμενες ημέρες χωρίς έμμηνο ροή, με διάλειμμα επτά ημερών. Και τώρα η νέα πρόταση αφορά την κατάργηση της εμμήνου ρύσεως για όσο διάστημα επιθυμεί η γυναίκα με το υπό συζήτηση για έγκριση στις ΗΠΑ χάπι Lybrel (η παρασκευάστρια εταιρεία του αναμένει ότι μετά την έγκριση του φαρμάκου στις ΗΠΑ, αυτό θα λάβει έγκριση κυκλοφορίας και στην ΕΕ από την αντίστοιχη αρχή, την ΕΜΕΑ – το σκεύασμα στην Ευρώπη θα φέρει την εμπορική ονομασία Anya).
Το Lybrel είναι ένα συνδυασμένο αντισυλληπτικό που περιέχει χαμηλά επίπεδα ορμονών οι οποίες χρησιμοποιούνται εδώ και χρόνια σε αντισυλληπτικά δισκία (90 μg λεβονοργεστρέλης και 20 μg αιθινυλοιστραδιόλης). Σύμφωνα με στοιχεία που ανακοίνωσε η Wyeth, η συνεχής λήψη του χαπιού «εξαφάνισε» την έμμηνο ρύση έπειτα από επτά μήνες στο 71% των γυναικών που συμμετείχαν σε μελέτη. Παράλληλα, ευρήματα μελετών της εταιρείας που παρουσιάστηκαν κατά τη διάρκεια του συνεδρίου του Αμερικανικού Κολεγίου Μαιευτήρων – Γυναικολόγων τον περασμένο Μάιο στην Ουάσιγκτον, έδειξαν ότι το 99% των γυναικών που έλαβαν το χάπι εμφάνισε κανονικά ξανά την έμμηνο ρύση του μέσα σε 90 ημέρες από τη διακοπή της χορήγησης (το υπόλοιπο 1% αφορούσε είτε γυναίκες που έμειναν έγκυοι είτε άλλες στις οποίες η έμμηνος ροή εμφανίστηκε μετά τις 90 ημέρες).
Αλλη μελέτη της εταιρείας σε γυναίκες από την Ευρώπη σχετικά με την αποτελεσματικότητα του συγκεκριμένου χαπιού σε σύγκριση με τα παραδοσιακά σχήματα των 21 ημερών, έδειξε ότι αυτό απέτρεψε την εγκυμοσύνη στο σύνολο των 323 γυναικών που το έλαβαν (στην περίπτωση των συμβατικών χαπιών υπήρξαν τρεις εγκυμοσύνες στο σύνολο των 318 γυναικών).
Ιατρικώς ακίνδυνο
Μπορεί η FDA να μην έχει λάβει ακόμη την απόφασή της σχετικά με το αν θα επιτρέψει την κυκλοφορία στις ΗΠΑ του χαπιού που «καταργεί» την έμμηνο ρύση, ωστόσο το ζήτημα έχει ήδη προκαλέσει συζήτηση στην άλλη πλευρά του Ατλαντικού. Η πλειονότητα των γιατρών δεν βλέπει επιπλέον κίνδυνο από τη νέα μορφή αντισυλληπτικής θεραπείας. Οπως αναφέρουν αρκετοί ειδικοί και με τα γνωστά, συμβατικά αντισυλληπτικά χάπια το αίμα που εμφανίζεται κάθε μήνα μπορεί να μοιάζει με ήπια έμμηνο ρύση, ωστόσο δεν είναι αφού η απώλεια του αίματος προκαλείται απλώς από την αστάθεια των ορμονικών επιπέδων (εξαιτίας της διακοπής λήψης των ορμονών μετά τον κύκλο των 21 ημερών). Οι αμερικανοί επιστήμονες προσθέτουν ότι οι παρενέργειες των αντισυλληπτικών που βάζουν φρένο για μεγάλο διάστημα στην έμμηνο ρύση δεν είναι περισσότερες από αυτές των συμβατικών αντισυλληπτικών χαπιών – αφορούν κυρίως κίνδυνο για θρομβοεμβολικά επεισόδια, ιδιαιτέρως στις καπνίστριες. Ωστόσο αρκετές Αμερικανίδες μάλλον νιώθουν άβολα με την ιδέα της νέας θεραπείας, όπως αναφέρει σχετικό δημοσίευμα της εφημερίδας «The New York Times». Οπως θα δείτε, ίδια ακριβώς κατάσταση φαίνεται να διαμορφώνεται και στη χώρα μας.
Δεκτικοί στη νέα εξέλιξη ήταν οι έλληνες ειδικοί με τους οποίους μίλησε «Το Βήμα», αν και έκαναν λόγο για μια νέα θεώρηση και όχι για κάτι το εντελώς καινούργιο σε ό,τι αφορά την αντισύλληψη.
Αυτοσχέδια κατάργηση
Οπως επεσήμανε ο καθηγητής Μαιευτικής – Γυναικολογίας στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης κ. Θ. Αγοραστός «και σήμερα ορισμένες γυναίκες ακολουθούν την τακτική της διακοπής της εμμήνου ρύσεως για μεγάλο διάστημα λαμβάνοντας τα συμβατικά αντισυλληπτικά χάπια χωρίς διάλειμμα. Το αντισυλληπτικό χάπι αποτελεί ασφαλή μέθοδο όπως αποδεικνύουν δεκαετίες χρήσης του».
Τα αντισυλληπτικά χάπια έχουν κατά καιρούς συνδεθεί με παρενέργειες, όπως συμβαίνει με όλα τα φάρμακα, συγχρόνως όμως και με μεγάλα οφέλη, σημείωσε ο κ. Εμμ. Διακομανώλης, καθηγητής Μαιευτικής – Γυναικολογίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών. «Είναι γεγονός ότι αυτού του είδους τα φάρμακα έχουν συνδεθεί με θρομβώσεις και αύξηση του κινδύνου για καρκίνο του τραχήλου της μήτρας και του μαστού. Συγχρόνως όμως η προσφορά τους είναι πολύ σημαντική. Αποτρέπουν μια ανεπιθύμητη εγκυμοσύνη με ό,τι αυτό μπορεί να συνεπάγεται για την ψυχολογική κατάσταση αλλά και για τον οργανισμό μιας γυναίκας. Βέβαια, οι Ελληνίδες δείχνουν να μην το καταλαβαίνουν αυτό, καθώς σε πολλές περιπτώσεις προτιμούν να φθάσουν στο σημείο της άμβλωσης παρά να λάβουν τα κατάλληλα προληπτικά μέτρα. Για τον λόγο αυτόν άλλωστε και τα ποσοστά λήψης των συμβατικών αντισυλληπτικών δισκίων στη χώρα μας δεν ξεπερνούν το 3%». Σε ερώτηση αν ο ίδιος θα συνέστηνε το φάρμακο στις γυναίκες, ο καθηγητής απάντησε ότι «δεν είμαι αρνητικός καθώς οι ακραίες θέσεις είναι λανθασμένες. Θα μπορούσε να αποτελεί επιλογή ανάλογα με την κάθε περίπτωση».
Θεραπευτικές εφαρμογές
Η χορήγηση συμβατικών αντισυλληπτικών δισκίων χωρίς διακοπή για αρκετά μεγάλο διάστημα, η οποία εφαρμόζεται ευρέως και σήμερα σε γυναίκες με προβλήματα όπως η ενδομητρίωση, δεν έχει δείξει σοβαρές παρενέργειες, υπογράμμισε ο κ. Κ. Σαμαράς, μαιευτήρας – γυναικολόγος με ειδίκευση στη Γυναικολογική Ενδοκρινολογία. «Μπορούμε μάλιστα να προβλέψουμε στον βαθμό του δυνατού ότι το χάπι αυτό δεν θα έχει σοβαρές παρενέργειες καθώς ουσιαστικώς δεν αποτελεί μια νέα θεραπεία, αλλά έναν καινούργιο τρόπο χορήγησης των δόσεων των δραστικών ουσιών που ήδη περιλαμβάνονται στα υπάρχοντα φάρμακα». Ο ειδικός συμπλήρωσε ότι και σήμερα οι γιατροί με τη χορήγηση των συμβατικών ορμονικών σχημάτων αντισύλληψης είναι εκείνοι που αναλαμβάνουν ουσιαστικώς τη λειτουργία των ωοθηκών. «Αυτό που θεωρούν οι γυναίκες ως έμμηνο ρύση μετά τις 21 ημέρες λήψης των χαπιών δεν είναι πραγματικά έμμηνος ρύση παρά απώλεια αίματος εξαιτίας των ορμονικών αλλαγών. Με το νέο χάπι απλώς δεν θα υπάρχει καν αυτή η απώλεια αίματος».
Για ένα χαμηλής δοσολογίας αντισυλληπτικό χάπι το οποίο για αυτόν τον λόγο αναμένεται να έχει μικρό ποσοστό επιπλοκών, έκανε λόγο και ο κ. Ι. Μεσσήνης, καθηγητής Μαιευτικής και Γυναικολογίας του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας. «Η δόση του συνθετικού οιστρογόνου αιθινυλοιστραδιόλης είναι η χαμηλότερη δυνατή η οποία έχει φανεί ότι μπορεί να είναι αποτελεσματική. Ετσι δεν είναι πιθανό το χάπι αυτό να εμφανίζει παρενέργειες περισσότερες από εκείνες με τις οποίες έχουν συνδεθεί και τα συμβατικά αντισυλληπτικά». Ο καθηγητής προσέθεσε ότι η σημερινή γνώση μας σχετικά με τη χορήγηση αντισυλληπτικών για αρκετά μεγάλο διάστημα μαρτυρεί ότι αυτά είναι ασφαλή. «Και σήμερα σε περιπτώσεις ιατρικών προβλημάτων χορηγούνται αντισυλληπτικά δισκία επί 6-9 μήνες χωρίς διακοπή και χωρίς να έχει εμφανιστεί κάποιο ιδιαίτερο πρόβλημα». Σημείωσε πάντως ότι πράγματι όταν η λήψη αυτή αφορά αντισύλληψη για πολύ μεγαλύτερα χρονικά διαστήματα, ίσως υπάρχουν κάποιοι ενδοιασμοί για την επίπτωση στον οργανισμό. «Βέβαια αυτό το ενδεχόμενο είναι μακρινό. Γνωρίζουμε ότι με τη χρήση ορμονών το ενδομήτριο δεν υφίσταται αλλοιώσεις. Παράλληλα στους φόβους που εκφράζονται σχετικά με προβλήματα γονιμότητας, δεν έχει αποδειχθεί ότι τα αντισυλληπτικά μπορούν να προκαλέσουν τέτοιου είδους βλάβες. Εκείνο που έχει φανεί μέχρι σήμερα από τη χρήση συμβατικών αντισυλληπτικών είναι ότι σε κάποιες γυναίκες παρουσιάζεται αμηνόρροια (σ.σ.: διακοπή της εμμήνου ρύσεως) μέχρι και επί ένα εξάμηνο μετά τη διακοπή της θεραπείας».
Αρνητικές οι Ελληνίδες
Σύμφωνα με τον κ. Μεσσήνη οι γυναίκες στη χώρα μας δείχνουν έναν γενικότερο αρνητισμό για τα αντισυλληπτικά χάπια, χωρίς όμως να έχουν απαραίτητα και γνώση τού τι ακριβώς συμβαίνει. «Εχουν ακούσει για σύνδεση με πρόκληση καρκίνου του μαστού και του τραχήλου της μήτρας – υποθέσεις που δεν έχουν τεκμηριωθεί – και αρνούνται να πάρουν το χάπι. Πρέπει όμως παράλληλα να υπενθυμίσουμε ότι τα αντισυλληπτικά μειώνουν τον κίνδυνο άλλων νόσων όπως οι φλεγμονές της πυέλου, οι καλοήθεις όγκοι των ωοθηκών αλλά και οι καρκίνοι των ωοθηκών και του ενδομητρίου». Ο καθηγητής ανέφερε ότι δεν θα ήταν αρνητικός στη χορήγηση του φαρμάκου ανάλογα πάντοτε με την κάθε περίπτωση. «Μάλιστα είναι αναμενόμενο το χάπι αυτό να μειώνει ακόμη περισσότερο την πιθανότητα εγκυμοσύνης δεδομένου ότι δεν σταματά ποτέ η χορήγηση ορμονών. Η πιθανότητα αυτή είναι 1 στις 200 γυναίκες που λαμβάνουν το συμβατικό χάπι επί ένα έτος».
Οι ειδικοί λοιπόν δεν απορρίπτουν τον νέο «υποψήφιο» στη φαρέτρα της αντισύλληψης. Τι συμβαίνει όμως με τον άμεσο «στόχο», τις γυναίκες που πρόκειται να λάβουν το χάπι; Κερδίζει τη δική τους… ψήφο εμπιστοσύνης;
Η παρασκευάστρια εταιρεία του φαρμάκου αναφέρει πως σε ό,τι αφορά την «υποδοχή» του φαρμάκου από τις γυναίκες, δική της μελέτη έδειξε ότι σχεδόν τα δύο τρίτα των γυναικών που ρωτήθηκαν σχετικά με το ενδεχόμενο λήψης του νέου χαπιού, δεν απέρριψαν την ιδέα. Στο ίδιο μήκος κύματος ήταν και τα ευρήματα παρόμοιας μελέτης που διεξήγαγε η Λίντα Αντριστ, καθηγήτρια του Ινστιτούτου Επαγγελμάτων Υγείας του Γενικού Νοσοκομείου της Μασαχουσέτης. Συγκεκριμένα η καθηγήτρια είδε ότι αρκετές γυναίκες θα ελάμβαναν το συγκεκριμένο χάπι στο πλαίσιο του πολυάσχολου τρόπου ζωής τους. Αυτά σε ό,τι αφορά τις ΗΠΑ. Διότι Ελληνίδες διαφορετικών ηλικιών με τις οποίες μίλησε «Το Βήμα» διενεργώντας μια μικρή «δημοσκόπηση», φάνηκαν σχεδόν στο σύνολό τους αρνητικές στο ενδεχόμενο λήψης ενός χαπιού που θα καταργήσει την καθιερωμένη μηνιαία «επίσκεψη» της εμμήνου ρύσεως.
Καχύποπτη σε ό,τι αφορά τις συνέπειες από ιατρικής απόψεως δήλωσε στο άκουσμα της είδησης η 40χρονη Μυρτώ Χρήστου. «Το γεγονός ότι η έμμηνος ρύση αποτελεί κομμάτι της ζωής των γυναικών αποδεικνύει ότι πίσω της κρύβεται ένας μηχανισμός της φύσης προστατευτικός για τον γυναικείο οργανισμό». Συμπλήρωσε ότι η φυσική κατάσταση του κύκλου δεν είναι μειωτική. «Δεν είμαστε ασθενείς επειδή έχουμε τον εμμηνορροϊκό κύκλο. Παράλληλα αισθάνομαι όσο η εμμηνόπαυση πλησιάζει πόσο μεγάλο σοκ πρέπει να είναι από κάθε άποψη για τη γυναίκα. Για ποιον λόγο λοιπόν να προκαλέσουμε μια παρόμοια κατάσταση νωρίτερα;».
Αφύσικη παρέμβαση σε έναν κύκλο που η ίδια η φύση δημιούργησε χαρακτηρίζει τη λήψη ενός χαπιού που διακόπτει επ’ αόριστον την έμμηνο ροή και η 25χρονη Καρολίνα Ειρηναίου. Την ίδια άποψη εξέφρασε και η 28χρονη Εύα Νικολάου η οποία τόνισε παράλληλα ότι αισθάνεται φόβο για τις πιθανές παρενέργειες από τη λήψη τέτοιων θεραπειών. «Ποιος μπορεί να εγγυηθεί ότι μακροπρόθεσμα δεν θα υπάρχει επίπτωση στην υγεία ή και στη γονιμότητα από τη διακοπή της περιόδου;».
Η ανακούφιση που μπορεί να προσφέρει από τα συμπτώματα της εμμήνου ρύσεως μια τέτοια θεραπεία δεν φάνηκε να «αγγίζει» ούτε γυναίκες που εμφανίζουν έντονο προεμμηνορρυσιακό σύνδρομο. Οπως ανέφερε η 30χρονη Σταυρούλα Δημητριάδου «παρ’ ότι εμφανίζω έντονα συμπτώματα πριν από την έμμηνο ρύση αλλά και κατά τη διάρκειά της δεν θα ανέκοπτα ποτέ μια τέτοια φυσική διαδικασία. Μπορώ με παυσίπονα να νικήσω τον πόνο και να αφήσω τον οργανισμό μου να λειτουργήσει σωστά».
Το γεγονός ότι η έμμηνος ρύση αποτελεί σημαντικό «δείκτη» που μαρτυρεί την υγεία του ορμονικού και αναπαραγωγικού συστήματος επεσήμανε από την πλευρά της η 33χρονη Χρυσηίδα Καταγά. «Ο κύκλος μου δείχνει ότι ο οργανισμός μου λειτουργεί φυσιολογικά. Οταν κάτι δεν πάει καλά ουσιαστικώς χτυπά “καμπανάκι” ώστε να επισκεφθώ εγκαίρως τον ειδικό. Παράλληλα υπάρχει πάντα και ο φόβος σχετικά με το αν αυτού του είδους οι προσεγγίσεις επηρεάζουν την ικανότητα τεκνοποίησης. Πιστεύω ότι μόνο γυναίκες που δεν επιθυμούν πλέον να αποκτήσουν παιδιά θα σκέφτονταν μια τέτοια προοπτική».
Αρνητική εμφανίστηκε ακόμη και μια γυναίκα που έχει χρησιμοποιήσει αντισυλληπτικά χάπια επί μία δεκαετία. Η 40χρονη Ελένη Ιωάννου σημείωσε ότι «μετά τη μακροχρόνια χρήση αντισυλληπτικών εμφάνισα πρόβλημα στην τεκνοποίηση επί πέντε χρόνια το οποίο ευτυχώς λύθηκε, χωρίς βέβαια να έχει αποδειχθεί ότι τα αντισυλληπτικά ήταν υπαίτια για αυτό. Ωστόσο πλέον φοβάμαι τις παρενέργειες και έτσι θα έλεγα σίγουρα “όχι” σε ένα τέτοιο χάπι».
Μόνο η 30χρονη Ειρήνη Φωτοπούλου η οποία υποφέρει από έντονα συμπτώματα κατά την έμμηνο ρύση, ανέφερε ότι θα σκεφτόταν το ενδεχόμενο λήψης του νέου χαπιού και αυτό αφού είχε περάσει τα… crash test. «Δεν θα το έπαιρνα αμέσως μετά την κυκλοφορία του, προκειμένου να δω τι παρενέργειες μπορεί να παρουσιάζει μετά από ευρεία χορήγηση. Αν όμως αποδεικνυόταν ασφαλές, μπορεί και να έπαιρνα την απόφαση».
Ο κ. Ζ. Παπαθανασίου, επίκουρος καθηγητής Γυναικολογίας και διευθυντής του Ελληνικού Σεξολογικού Ινστιτούτου, αναφέρει ότι οι απαντήσεις που έδωσαν οι γυναίκες με τις οποίες ήλθε σε επαφή «Το Βήμα» σχετικά με το ζήτημα είναι οι απολύτως αναμενόμενες. «Στη χώρα μας η κατάργηση της περιόδου παραπέμπει τις γυναίκες σε νόσο ή σε μηχανισμούς γήρανσης, κάτι που δεν συμβαίνει με όλους τους λαούς. Η Ελληνίδα θέλει τεκμήρια γονιμότητας, θηλυκότητας και νεότητας τα οποία της προσφέρει η έμμηνος ρύση. Για τον λόγο αυτόν δεν προκαλεί έκπληξη ότι οι γυναίκες απαντούν πως δεν θα ελάμβαναν ποτέ αυτό το χάπι. Είναι κάτι που μας έχει δείξει και η πείρα μας στο Ινστιτούτο». Ο ειδικός εκτιμά ότι δεκτικό σε αυτή τη νέα προσέγγιση θα ήταν ένα ποσοστό των γυναικών που δεν θα ξεπερνούσε το 10%. «Κυρίως γυναίκες μέσης ηλικίας που θέλουν να νιώθουν ελευθερία στη σεξουαλική ζωή τους, ωστόσο αυτές αποτελούν σημαντική μειοψηφία».
Οι γυναίκες, ακόμη και αν ταλαιπωρούνται από τα συμπτώματα της εμμήνου ρύσεως, αγαπούν το μηνιαίο «ραντεβού» μαζί της, επισημαίνει από την πλευρά της και η κυρία Χαρά Νομικού, δρ Ψυχοπαθολογίας και κλινική ψυχολόγος. «Προφανώς κανείς δεν γνωρίζει τι θα συμβεί σε ό,τι αφορά τη γονιμότητα αν μια γυναίκα λαμβάνει επί πολλά χρόνια ασταμάτητα αντισύλληψη. Και είναι πολύ σημαντικό για μια γυναίκα να βλέπει την έμμηνο ρύση της κάθε μήνα καθώς έτσι νιώθει λειτουργική, γόνιμη και επιθυμητή. Δεν έχει το αίσθημα ότι “αχρηστεύεται” δεδομένου ότι μάλιστα, έστω και υποσυνείδητα, γνωρίζει ότι η φύση ορίζει οι άνδρες να επιλέγουν ουσιαστικώς εκείνες τις γυναίκες που φαίνονται πιο γόνιμες». Η ψυχολόγος προσθέτει ότι η αίσθηση που δημιουργείται με λήψη τέτοιου είδους αντισυλληπτικής θεραπείας μοιάζει με αυτήν της εμμηνόπαυσης, χωρίς ίσως τα σωματικά συμπτώματα, αλλά με τα ψυχολογικά που η εμμηνόπαυση συνεπάγεται. «Καμία γυναίκα δεν θέλει να φτάσει τελικώς η ημέρα που η έμμηνος ρύση θα την αποχαιρετίσει για πάντα και αυτό το βλέπουμε από τις γυναίκες που περνούν κλιμακτήριο, κυρίως όταν η εμμηνόπαυση εμφανίζεται πρόωρα».
Σε ό,τι αφορά την αντισύλληψη, προφανώς στόχος των νέων σκευασμάτων που κυκλοφορούν στην αγορά είναι το να εξασφαλίσουν στις σύγχρονες γυναίκες τη μεγαλύτερη δυνατή ελευθερία σε συνδυασμό πάντοτε με την καλύτερη δυνατή ασφάλεια. Ο τελικός όμως λόγος ανήκει στις ίδιες τις γυναίκες: εκείνες είναι που θα αποφασίσουν με ποιον τρόπο νιώθουν ελεύθερες και ασφαλείς και όχι «ελεύθερες – πολιορκημένες» (χωρίς βέβαια αυτό να μεταφράζεται σε αμέλεια της πρόληψης)…
