Ποια σχολεία είναι καλύτερα, τα ιδιωτικά ή τα δημόσια; Αυτό είναι το θέμα συζητήσεων των τελευταίων εβδομάδων. Τα σχόλια που άκουσα ή διάβασα είχαν ως επίκεντρο τη διάκριση δημόσιο-ιδιωτικό, χωρίς ουσιαστική ανάλυση του τι σημαίνει το καθεστώς ιδιοκτησίας για τη διαδικασία της εκπαίδευσης. Η διάκριση αυτή έχει σημασία, ως προς την ουσία της εκπαίδευσης, μόνο αν υπάρχουν παράγοντες των οποίων η παρουσία ή η σημασία επηρεάζεται από το ιδιοκτησιακό καθεστώς.
Για την αξιολόγηση του σχολείου υπάρχουν δύο γενικές μέθοδοι. Η μία εξετάζει το τελικό προϊόν, δηλαδή την ποιότητα της εκπαίδευσης που αποκτά ο μαθητής. Η άλλη εξετάζει την ποσότητα και την ποιότητα των εισροών στην εκπαιδευτική διαδικασία, δηλαδή τον αριθμό των καθηγητών, την ποιότητά τους, την ποιότητα των μαθητών, το περιεχόμενο της ύλης, την ποιότητα των βιβλίων, την υλικοτεχνική υποδομή, την οργάνωση του σχολείου, την πειθαρχία, κτλ. Αν θέλουμε να συγκρίνουμε δύο σχολεία, π.χ. ένα δημόσιο με ένα ιδιωτικό, μπορούμε να συγκρίνουμε είτε το τελικό προϊόν ή τις εισροές στην εκπαιδευτική διαδικασία. Θεωρητικά, αν είχαμε πλήρη γνώση και ακριβείς μετρήσεις του προϊόντος και των εισροών, οι δύο μέθοδοι θα έδιναν το ίδιο αποτέλεσμα.
Για την άσκηση της εκπαιδευτικής πολιτικής με σκοπό τη βελτίωση της εκπαιδευτικής διαδικασίας και του τελικού προϊόντος, είναι αναγκαίο να γνωρίζουμε ποιες είναι οι εισροές εκείνες οι οποίες είναι σημαντικές, πόσο σημαντικές είναι και πώς σχετίζονται μεταξύ τους. Για παράδειγμα, τι έχει μεγαλύτερη σημασία για την εκπαίδευση του μαθητή, το βιβλίο ή ο καθηγητής; ο ηλεκτρονικός υπολογιστής ή η βιβλιοθήκη; το ωραίο κτίριο ή το καλό γήπεδο; ποιο είναι το άριστο μέγεθος της τάξης; κτλ. Οταν υπάρχει στενότητα οικονομικών πόρων, οι απαντήσεις στα παραπάνω ερωτήματα είναι αναγκαίες.
Δυστυχώς, δεν υπάρχουν για τη χώρα μας σχετικές μελέτες. Εν τούτοις, από την εμπειρία μας από το σχολείο, είτε ως διδασκόμενοι είτε ως διδάσκοντες, όλοι σχεδόν έχουμε καταλήξει στο συμπέρασμα ότι τη μεγαλύτερη σημασία για την εκπαίδευση του μαθητή έχει ο καθηγητής. Στο συμπέρασμα αυτό βασίζεται ένα σημαντικό μέρος της εκπαιδευτικής πολιτικής που ασκεί το υπουργείο Παιδείας, όπως π.χ. η κατάργηση της επετηρίδας, η επιμόρφωση και η αξιολόγηση των καθηγητών.
Αν πράγματι τα ιδιωτικά σχολεία είναι καλύτερα από τα δημόσια, ένας πιθανός παράγοντας είναι αυτός που μόλις ανέφερα, δηλαδή η ποιότητα των καθηγητών. Το ιδιωτικό σχολείο έχει τρόπους να επιλέξει, εφόσον θέλει, και να προσλάβει τους καλύτερους – ή, τουλάχιστον, όχι τους χειρότερους – καθηγητές. Το δημόσιο σχολείο δεν έχει αυτή τη δυνατότητα. Οι εξετάσεις του ΑΣΕΠ δεν εξασφαλίζουν ποιότητα. Απλούστατα αποκλείουν τους χειρότερους. Επίσης το ιδιωτικό σχολείο μπορεί να ελέγξει και να αξιολογήσει τους καθηγητές του. Το δημόσιο σχολείο, δυστυχώς, ούτε μπορεί ούτε θέλει. Δεν εννοώ βέβαια ότι κάθε καθηγητής ιδιωτικού είναι καλύτερος από κάθε καθηγητή δημοσίου σχολείου. Ούτε ότι οι καθηγητές των ιδιωτικών είναι γενικά καλύτεροι. Υπάρχουν πολύ κακά ιδιωτικά σχολεία και πολύ καλά δημόσια σχολεία. Αυτό που εννοώ είναι ότι το παρόν σύστημα με το οποίο λειτουργεί το δημόσιο σχολείο δεν παρέχει ούτε τρόπους επιλογής των καθηγητών ούτε τρόπους ελέγχου του έργου τους. Και αυτό είναι σοβαρό μειονέκτημα.
Υπάρχει, τέλος, ένας τρίτος σοβαρότατος παράγοντας του οποίου η ανυπαρξία δημιουργεί προβλήματα στο δημόσιο σχολείο. Εννοώ τον παράγοντα «διοίκηση» ή «διεύθυνση», ο οποίος αποτελεί προϋπόθεση καλής λειτουργίας του σχολείου και, κατά τα λεγόμενα των εκπαιδευτικών, είναι ανύπαρκτος στα σημερινά δημόσια σχολεία. Αλλά γι’ αυτό, στο επόμενο άρθρο.
Ο κ. Θεόδωρος Π. Λιανός είναι καθηγητής της Πολιτικής Οικονομίας στο Οικονομικό Πανεπιστήμιο Αθηνών.
