Η ΝΑΥΤΙΚΗ τραγωδία του «Εξπρές Σάμινα» έφερε στο φως έναν ανελέητο εμπορικό πόλεμο μέχρι αλληλεξοντώσεως, υποστηρίζουν στο λιμάνι που διεξάγεται στο Αιγαίο ανάμεσα σε δύο-τρεις ναυτιλιακές εταιρείες και ο οποίος μόλις ως την περασμένη εβδομάδα περνούσε στις οικονομικές στήλες των εφημερίδων μέσα από διθυραμβικές ρουμπρίκες και κάτω από τίτλους για το πόσα κέρδισε ο ένας εφοπλιστής και πόσο ανέβηκε η μετοχή του άλλου. Και όλα αυτά βεβαίως κάτω από τις ευλογίες της πολιτείας, η οποία αφού παρέβλεψε το επίπεδο εκπαίδευσης των ναυτικών και την ασφάλεια των πλοίων ήταν η πρώτη που διεκδίκησε από την ΕΕ την παράταση του ορίου ηλικίας των πλοίων πέρα από τα 27 έτη, χωρίς ταυτοχρόνως όμως να εντείνει τους ελέγχους.
Ολα ξεκίνησαν πριν από έναν χρόνο περίπου, όταν μικροί και μεγάλοι ακτοπλόοι συνειδητοποίησαν ότι έπρεπε από τώρα κιόλας να αρχίσουν να προετοιμάζονται για τη στιγμή που οι θαλάσσιες συγκοινωνίες θα απελευθερωθούν το 2004 αντιμετωπίζοντας τον έντονο ανταγωνισμό των ξένων. Δύο ήταν τα ζητούμενα: νέα, σύγχρονα πλοία με υψηλής ποιότητας υπηρεσίες και βεβαίως η συγκέντρωση των δρομολογίων, που υπό το καθεστώς των αδειών που μοιράζει το υπουργείο Εμπορικής Ναυτιλίας ήταν διασκορπισμένα σε δεκάδες μικρές εταιρείες.
* Η αρχή και η αφορμή του ανταγωνισμού
Την αρχή έκανε η Minoan Flying Dolphins, μια μικρή τότε εταιρεία, θυγατρική κατά 30% των «κλασικών» Μινωικών Γραμμών. «Παζάρεψε» και πήρε από τον πλοιοκτήτη κ. Γ. Βαλσαμή ένα νέο καράβι, το «Highspeed 1», πρώην «Captain John», το οποίο εκτελούσε δρομολόγια στη γραμμή Πάτρας – Ιταλίας.
Το «Highspeed 1» άρχισε πλέον να εκτελεί δρομολόγια στον Αργοσαρωνικό και βρήκε ιδιαίτερη απήχηση στο επιβατικό κοινό, με συνέπεια ο εμπνευστής της ιδέας, ο κ. Σφηνιάς, να πεισθεί ότι η νέα τεχνολογία έχει μέλλον στην Ελλάδα και ότι η εν λόγω εταιρεία θα μπορούσε να διαπρέψει με τέτοιου είδους νέα πλοία.
Το επόμενο σημαντικό βήμα ήταν η συγχώνευση και εν συνεχεία η απορρόφηση της εταιρείας Ceres των ιπτάμενων δελφινιών, που ως τότε ανήκε στον κ. Πήτερ Λιβανό, αν και ιδιαίτερο ενδιαφέρον για την ίδια εταιρεία είχαν δείξει και οι Επιχειρήσεις Αττικής του κ. Περικλή Παναγόπουλου.
Ο κ. Λιβανός, μετά τον θάνατο του πατέρα του Γ. Π. Λιβανού, αποφάσισε ότι ο χώρος της επιβατηγού ναυτιλίας δεν ταιριάζει με τα σχέδιά του για το μέλλον και, όπως ο ίδιος είχε δηλώσει, «η επιβατηγός ναυτιλία δεν είναι η δουλειά μου, αλλά επειδή ο πατέρας μου αγαπούσε τα υδροπτέρυγα και πίστευε σε αυτά ήθελα να πάνε στα χέρια κάποιων που θα γνωρίζουν καλά τη δουλειά αυτή».
* Μια νέα εταιρεία γεννιέται
Από τη συγχώνευση αυτή προκύπτει για πρώτη φορά επίσημα πλέον η εταιρεία Minoan Flying Dolphins, η οποία διαθέτει ιδιαίτερα μεγάλο αριθμό ταχύπλοων σκαφών, εκ των οποίων τα περισσότερα είναι ιπτάμενα δελφίνια. Ο στόλος συμπληρώνεται από mega dolphins και καταμαράν.
Μαζί με τα δελφίνια όμως ο κ. Σφηνιάς αποκτά και τις άδειες σκοπιμότητας των δελφινιών, τα οποία την εποχή εκείνη προσέγγιζαν 51 προορισμούς σε όλη τη χώρα. Ο βασικός ανταγωνιστής του, ο κ. Παναγόπουλος, παρακολουθεί προσεκτικά τις κινήσεις του παρατηρώντας ότι ο ταχύς ρυθμός ανάπτυξης της MFD σταδιακά αποκτά τα χαρακτηριστικά της απειλής για τη μη εκπλήρωση των μελλοντικών του στόχων, που δεν είναι άλλοι από το Αιγαίο.
* Οι άδειες σκοπιμότητας είναι το κλειδί
Αυτή η κίνηση όμως πριν από όλους επηρεάζει τους υπόλοιπους πλοιοκτήτες του κλάδου, οι οποίοι διαθέτουν μεν άδειες σκοπιμότητας πλην όμως υπό τη διαχείρισή τους τελούν γηρασμένα πλοία, ανίκανα να αντεπεξέλθουν στις απαιτήσεις των νέων δεδομένων που δημιουργεί η Minoan Flying Dolphins.
«Το Βήμα της Κυριακής» ήδη εδώ και έναν χρόνο παρακολουθεί στενά τις εξελίξεις και έχει παρουσιάσει τις θέσεις όλων των πρωταγωνιστών που εμπλέκονται στο θέμα αυτό. Σε συνέντευξή του στο «Βήμα της Κυριακής» πριν από περίπου ενάμιση χρόνο ο κ. Σφηνιάς ανοίγει για πρώτη φορά δημοσίως τα χαρτιά του για τα όσα θα ακολουθήσουν στην ελληνική ακτοπλοΐα το επόμενο χρονικό διάστημα.
* Οι συγχωνεύσεις που αλλάζουν το σκηνικό
«Ηρθε η εποχή να ξεχωρίσουν τα μπακάλικα της ακτοπλοΐας από τα σουπερμάρκετ» δήλωνε την εποχή εκείνη ο κ. Σφηνιάς προκαλώντας τους ανταγωνιστές τους. Ουσιαστικά αυτό που έκανε ο κ. Σφηνιάς με τη συνέντευξη αυτή ήταν να τους ρίξει το γάντι προβάλλοντας ταυτόχρονα την πρότασή του. «Ή μαζί μου ή θα κλείσετε».
Την περίοδο εκείνη οι Μινωικές Γραμμές είχαν πραγματοποιήσει μια τεράστια επένδυση και έχει ζητήσει από το υπουργείο Εμπορικής Ναυτιλίας να της χορηγηθούν νέες άδειες σκοπιμότητας, όπως και έγινε. Οι άδειες αυτές κτυπούν τους ανταγωνιστές της εταιρείας στην καρδιά και, όπως είναι φυσικό, οι αντιδράσεις είναι εντονότατες.
«Κραυγές» χαρακτηρίζει ο κ. Σφηνιάς τις αντιδράσεις. Και τους προκαλεί: «Κραυγές που προέρχονται από εταιρείες που δεν έχουν τα κότσια να πραγματοποιήσουν τις επενδύσεις που έχουν ήδη εξαγγείλει οι Μινωικές Γραμμές. Οποιος έχει τα κότσια ας προχωρήσει σε επενδύσεις το συνολικό ύψος των οποίων να ξεπερνά τα 160 δισ. δρχ.».
Το μήνυμα προς όλους είναι ξεκάθαρο. Τελικά προτίμησαν να πάνε μαζί του. Μόνο που εκείνος θα αποφάσιζε πλέον ποιοι θα πάνε και με ποιον ρυθμό. Υστερα από περίπου τρεις μήνες αρχίζει το μπαράζ των συγχωνεύσεων. Ο ένας μετά τον άλλον οι παραδοσιακοί πλοιοκτήτες της ακτοπλοΐας «υποβάλλουν τα σέβη τους», παραδίδουν τα γηρασμένα σκάφη τους (μαζί όμως με τις άδειες!) και σε αντάλλαγμα οι περισσότεροι λαμβάνουν μετοχές της MFD, προσδοκώντας να μπει η εταιρεία στο Χρηματιστήριο, όπως τους διαβεβαίωσαν, και να γίνουν φυσικά πάμπλουτοι.
Το Κεντρικό Αιγαίο περνά στα χέρια μιας και μόνο εταιρείας, το ίδιο και οι Βόρειες Σποράδες, το ίδιο και ο Αργοσαρωνικός. Η νέα δύναμη στον ακτοπλοϊκό χάρτη ονομάζεται Minoan Flying Dolphins. Με δύο θυγατρικές εταιρείες, την Hellas Ferries και τη Saronikos Ferries, και με 77 πλοία, συμβατικά κλασικού τύπου, ιπτάμενα δελφίνια και καταμαράν.
Η Minoan Flying Dolphins, όπως είναι ήδη γνωστό, δημιουργήθηκε μέσα από τις συνεχείς συγχωνεύσεις άλλων εταιρειών του κλάδου. Φαινομενικά πρόκειται για μια εταιρεία-μαμούθ, ακόμη και για τα παγκόσμια δεδομένα, με μόνη διαφορά ότι επί της ουσίας δεν άλλαξε τίποτε.
Τα ίδια παλιά και γηρασμένα σκαριά που ταξίδευαν στο Αιγαίο πριν από τη συγχώνευση ταξιδεύουν και σήμερα, μόνο που τώρα έχουν άλλα ονόματα. Πραγματοποιήθηκαν μεν κάποιες επενδύσεις, το συνολικό ύψος των οποίων έφθασε στα 6 δισ. δρχ., αλλά το σύνολο των επενδύσεων αφορούσε μόνο την ξενοδοχειακή υποδομή των πλοίων.
Ταυτόχρονα η μονοκρατορία της εταιρείας δημιούργησε νέα δεδομένα, τόσο στο επιβατικό κοινό, το οποίο δεν διέθετε πλέον άλλη επιλογή για να ταξιδέψει πλην εκείνων που πρότεινε η εταιρεία, όσο και στη ναυτιλιακή αγορά εργασίας. Ούτε και οι ναυτικοί έχουν τη δυνατότητα επιλογής. Μια εταιρεία – ένα αφεντικό. Τέλος.
* Η ιστορία της ακτοπλοΐας
Στην αντίπερα όχθη οι Επιχειρήσεις Αττικής, οι οποίες αν και είχαν συζητήσει με όλους προτίμησαν να μην εξαγοράσουν κανέναν, και αυτό γιατί είχαν άλλους στόχους για το μέλλον: τις χρυσοφόρες γραμμές της Κρήτης.
Το αίτημα για εκσυγχρονισμό της ελληνικής ακτοπλοΐας είναι βεβαίως διαχρονικό. Σε αυτή την απαίτηση στηρίχθηκε η δημιουργία των λεγόμενων εταιρειών λαϊκής βάσης κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του ’70. Η ένταξη της χώρας στην Ευρωπαϊκή Ενωση το 1981 δημιουργεί νέα δεδομένα. Ουδείς όμως την εποχή εκείνη μπορεί να φανταστεί τι θα ακολουθήσει τα επόμενα χρόνια.
Το 1989 για πρώτη φορά γίνεται λόγος για άρση του προνομίου της ακτοπλοΐας. Το γνωστό ευρέως καμποτάζ. Σύμφωνα με τις απαιτήσεις της Ευρωπαϊκής Ενωσης, τα χωρικά ύδατα των κρατών-μελών πρέπει να είναι κοινά, υπό την έννοια ότι δεν πρέπει να υπάρχουν φραγμοί και κολλήματα στην ανάπτυξη των δραστηριοτήτων από τη μία άκρη της Ενωσης ως την άλλη.
* Πάγια τακτική οι εξαιρέσεις
Ανάλογα μέτρα έχουν ληφθεί για τις οδικές αλλά και για τις αεροπορικές μεταφορές. Η Ελλάδα ζητεί να εξαιρεθεί της οδηγίας αυτής επικαλούμενη εθνικούς λόγους, αναφέροντας, πρώτον, ότι το Αιγαίο Πέλαγος δέχεται ισχυρότατες πιέσεις εξ Ανατολών και για τον λόγο αυτόν πρέπει να παραμείνει υπό τον απόλυτο έλεγχο του ελληνικού κράτους και, δεύτερον, ότι η πανσπερμία των ελληνικών νησιών, οι ανάγκες των οποίων πρέπει να ικανοποιούνται, υποχρεώνει την πολιτεία να ελέγχει τις ακτοπλοϊκές συγκοινωνίες.
Σε αυτή τη λογική άλλωστε έχει στηριχθεί το καθεστώς των αδειών σκοπιμότητας, μέσω των οποίων η πολιτεία υποτίθεται ότι διασφάλιζε την ομαλή σύνδεση της νησιωτικής Ελλάδας με την ενδοχώρα.
Η Ελλάδα λαμβάνει την πρώτη εξαίρεση, η οποία όμως περνά στα «ψιλά», καθώς πολλοί λίγοι γνωρίζουν προς το παρόν τι σημαίνει καμποτάζ και πολλοί λιγότεροι είναι διατεθειμένοι να τους εξηγήσουν. Η προοπτική έλευσης ξένων στις ελληνικές θάλασσες επιδρά καταλυτικά στην ψυχολογία των πλοιοκτητών εκείνη την εποχή, με συνέπεια να προκληθεί η στενότερη σύνδεσή τους απέναντι στον κοινό εχθρό, την Ευρωπαϊκή Ενωση.
Την εποχή εκείνη, στις αρχές της δεκαετίας του ’90 δηλαδή, στο Αιγαίο ταξιδεύουν πλοία η κατάσταση των οποίων παραπέμπει, τόσο από άποψη ασφάλειας όσο και από άποψη υπηρεσιών, σε άλλες εποχές. Το καθεστώς όμως είναι δεδομένο και ουδείς είναι έτοιμος να το αμφισβητήσει.
Δύο οικογένειες μοιράζονται το Αιγαίο. Οι Βεντούρηδες και οι Αγαπητοί. Ουδείς τολμά να τους αμφισβητήσει, ουδείς τολμά να αρθρώσει λέξη μπροστά τους. Ως την έλευση του κ. Σφηνιά που συνοδεύεται από έναν άλλον αέρα, περισσότερο τεχνοκρατικό και λιγότερο εμπειρικό. Φαινομενικά ο κ. Σφηνιάς δεν διαφέρει και πάρα πολύ από τη γενική κατάσταση που επικρατεί στην ακτοπλοΐα την εποχή εκείνη, βλέπει όμως πιο μπροστά.
Στ. Σουμάκης
Επί των ημερών του ανδρώθηκε το μονοπώλιο στο Αιγαίο, αλλά η υπόθεση δεν κρίθηκε ποτέ από την Επιτροπή του Ανταγωνισμού
Χρ. Παπουτσής
Ο υπουργός Εμπορικής Ναυτιλίας εκ των πραγμάτων καλείται να απευθερώσει την αγορά (να άρει το καμποτάζ) ενωρίτερα
Π. Σφηνιάς
Ο άνθρωπος που με διαδοχικές εξαγορές πλοίων άλλων εφοπλιστών γιγάντωσε την εταιρεία MDF, με δύο θυγατρικές
Π. Παναγόπουλος
Ο πρόεδρος των Επιχειρήσεων Αττικής, ο δεύτερος πόλος των επιχειρηματικών συμφερόντων στο Αιγαίο
Η ακτοπλοΐα σε αριθμούς
Μετά τις συγχωνεύσεις και τη δημιουργία της νέας Minoan Flying Dolphins, στην ακτοπλοΐα εμφανίστηκαν τέσσερα κυρίαρχα επιχειρηματικά σχήματα: Το πρώτο σχήμα είναι αυτό των Μινωικών Γραμμών, οι οποίες μετέχουν με ένα ποσοστό 30% στη Minoan Flying Dolphins. Οι Μινωικές Γραμμές ελέγχουν τις μισές γραμμές που συνδέουν τον Πειραιά με την Κρήτη.
Το δεύτερο σχήμα είναι αυτό της Minoan Flying Dolphins, το οποίο έχει απορροφήσει ως σήμερα το σύνολο σχεδόν των πλοίων που ταξιδεύουν στο Αιγαίο, στις Βόρειες Σποράδες και στον Αργοσαρωνικό. Στο σχήμα εντάχθηκε και η GA Ferries, μέσω της οποίας η MFD εισέρχεται στην αγορά των Δωδεκανήσων.
Το τρίτο σχήμα είναι αυτό της ΑΝΕΚ, το οποίο ελέγχει την υπόλοιπη μισή Κρήτη. Η ΑΝΕΚ έχει απορροφήσει στο σύνολό τους τη Ρεθυμνιακή και τη Λασιθιωτική. Επίσης ελέγχει το 44% της ΔΑΝΕ ως στρατηγικός επενδυτής, ενώ διαθέτει και το 17% της ΝΕΛ. Εξάλλου η ΑΝΕΚ διαθέτει άλλη μία εταιρεία, την ΑΝΕΝ, η οποία δραστηριοποιείται στις γραμμές της Πελοποννήσου.
Τέλος, υπάρχει και το σχήμα των Επιχειρήσεων Αττικής. Ο όμιλος διαθέτει το 42% των Γραμμών Στρίντζη, που άλλαξαν το όνομά τους και πλέον αναγνωρίζονται ως Blue Star Ferries, επωνυμία μέσω της οποίας ελέγχουν την αγορά του Ιονίου, ενώ διαθέτουν ισχυρές βάσεις και στο Βόρειο Αιγαίο αλλά και στις Κυκλάδες. Οι Επιχειρήσεις Αττικής είναι ο μόνος ισχυρός ανταγωνιστής της Minoan Flying Dolphins.
Τα πάντα γίνονται για έναν ετήσιο τζίρο της τάξεως των 120 δισ. δρχ. και το μόνο ενθαρρυντικό στοιχείο είναι πως σε εξέλιξη βρίσκονται εκ μέρους αρκετών εταιρειών επενδυτικά πλάνα νέων κατασκευών ύψους 2,3 δισ. δολαρίων.
Το 1,2 δισ. δολάρια αφορά επενδύσεις των Επιχειρήσεων Αττικής.
Τα 800 εκατ. δολάρια αφορούν επενδύσεις των Μινωικών Γραμμών.
Τα 210 εκατ. δολάρια αφορούν επενδύσεις της ΑΝΕΚ.
Τα 110 εκατ. δολάρια αφορούν επενδύσεις της ΝΕΛ.
Νέα πλοία έχουν παραλάβει η Minoan Flying Dolphins, τρία νέα καταμαράν.
Τα Highspeed 2, 3 και 4. Καθώς επίσης και η Blue Star Ferries, το Blue Star Ithaki, ίσως το καλύτερο πλοίο που ταξιδεύει σήμερα στις θάλασσες της χώρας.
Ταχύτερα η απελευθέρωση
Την προσεχή Πέμπτη συνεδριάζει πάλι το Υπουργικό Συμβούλιο με αποκλειστικό θέμα αυτό της ακτοπλοΐας. Οπως ο ίδιος ο υπουργός Εμπορικής Ναυτιλίας κ. Χρ. Παπουτσής ανακοίνωσε, «η απελευθέρωση των ακτοπλοϊκών συγκοινωνιών της χώρας θα πραγματοποιηθεί με ταχύτερους ρυθμούς». Και κατέληξε: «Αυτή είναι η απόφαση της κυβέρνησης και θα επιβεβαιωθεί την επόμενη Πέμπτη».
