«Η αρμονία προήλθε από το χάος»
Γιατί τον παρομοιάζουν με σούπερσταρ του ΝΒΑ; Μα, δεν… παίζεται. Οι κατεβασιές του Εμίρ Κουστουρίτσα θα μείνουν στην ιστορία. Αυτός δεν είναι άνθρωπος, θύελλα είναι. Πώς γινόταν με τις καουμπόικες ταινίες όταν ο ήρωας έλεγε «Εγώ, ο Τζον κι όλοι σας»; Ο Εμίρ, οι τσιγγάνοι κι.. όλοι μας.
Τον Μάιο του 1995 ο Γκόραν Μπρέγκοβιτς έλεγε στις Κάννες προσπαθώντας να ακουστεί μέσα από τις εκκωφαντικές ιαχές καμιά δεκαριά χάλκινων πνευστών που τον περικύκλωναν: «Εγώ μουσικοσυνθέτης του «Underground»; Λάθος! Η μουσική δεν είναι ακριβώς δική μου… δική μου. Κλέφτης είμαι. Κάτι από ‘δώ, κάτι από ‘κεί. Πώς το λένε, «κλέβω» και ανακατεύω ρυθμούς, μελωδίες, ήχους που μου πάνε».
Τον Σεπτέμβριο του 1998 ο 42χρονος Εμίρ Κουστουρίτσα επανελάμβανε τα ίδια ενώπιον εκατοντάδων δημοσιογράφων στη Μόστρα της Βενετίας:
«Η «κλοπή» είναι πηγή δύναμης στην τέχνη. Τίποτε δεν γεννιέται από μόνο του. Πείτε το «επιρροές», «αναφορές» ή όπως αλλιώς θέλετε. Η ιστορία της κλοπής στην τέχνη είναι τόσο μακρινή όσο και η τέχνη. Ο ένας κοπιάρει τον άλλον. Κάποια στιγμή όμως έρχεται ένας τρίτος και τραβάει μια στραβή γραμμή. Κάπως έτσι προχωράει η τέχνη».
Στη Βενετία ο Κουστουρίτσα «κατέβηκε» με έναν παράδοξο τίτλο: «Μαύρη γάτα, άσπρος γάτος» («Black cat, white cat»), που από την Παρασκευή 13 θα προβάλλεται και στην Αθήνα. Μια ιστορία τσιγγάνων. Πάλι τα ίδια;, μουρμούριζαν οι συνάδελφοι (μεταξύ αυτών και ο υποφαινόμενος). Πάλι τα ίδια, πάλι τα ίδια, αλλά εξερχόμενοι, μεσάνυχτα, από την αίθουσα χορεύαμε. Ολοι, ακόμη και οι Βόρειοι!
Ο αθεόφοβος τολμάει το πιο αφελές πράγμα στην ιστορία του κινηματογράφου. Ενα απλοϊκό στη σεναριακή του βάση λαβ στόρι. Κάποιος πιτσιρικάς, γιος μικροαπατεώνα τσιγγάνου, σπρώχνεται από τον πατέρα του «διά της βίας» να παντρευτεί τη γεροντοκόρη… πινέζα αδελφή μαφιόζου της φυλής που πυροβολεί ασταμάτητα ακούγοντας techno! Ο πιτσιρικάς δεν θέλει την πινέζα γιατί είναι ερωτευμένος με κάποια τσαχπίνα Ιντα. Και η πινέζα όμως δεν θέλει τον τύπο επειδή πιστεύει στο ριζικό της, πως κάποια μέρα, έτσι από το πουθενά θα πέσει λιπόθυμη στην αγκαλιά κάποιου αδύνατου κρεμανταλά με μεγάλα μουστάκια. Απίστευτα πράγματα.
Είναι αδύνατον να περιγράψει κανείς το… πανδαιμόνιο που προκαλούν τα αλλεπάλληλα ευρήματα και οι σουρεαλιστικές εικόνες του Κουστουρίτσα. Σπαγκέτι γουέστερν, μιούζικαλ, βαλκανικό αλαλούμ, Κουέντιν Ταραντίνο, μπουρλέσκ αμερικανικής βωβής κωμωδίας, τσίρκο Φελίνι τα πάντα βρίσκεις στο έργο του.
Πάλι με τσιγγάνους;
«Γιατί δηλαδή; Οταν βλέπουμε για χιλιοστή φορά την ίδια κατηγορία ανθρώπων, στις ίδιες πάνω κάτω ιστορίες, λέμε «πάλι γκάγκστερς»; Δεν το λέμε!».
Θα υπάρχει κάποιος λόγος.
«Φυσικά υπάρχει. Στη γειτονιά που μεγάλωσα, στο Σαράγεβο, απέναντι από το σπίτι μου ήταν καταυλισμός τσιγγάνων. Ανοιγα τα μάτια μου το πρωί και τους έβλεπα. Τα απογεύματα έπαιζα και τους έβλεπα. Ετσι συνήθισα στην ιδέα και άρχισα να παρατηρώ βαθύτερα. Πρώτον, κατάλαβα πως είχαν διαλέξει μέρος με εκπληκτική θέα. Και, δεύτερον, είναι άνθρωποι υψηλού γούστου».
(γέλια) Γούστου;
«Φυσικά! Το κιτς, όπως όλα τα πράγματα, έχει δύο όψεις: την αυθεντική και την κάλπικη. Το κιτς των τσιγγάνων είναι αυθεντικό, γνήσιο, πηγαίο. Προκύπτει από τις ανάγκες τους. Είναι τρόπος ζωής. Ντύνονται, συμπεριφέρονται, αντιδρούν, στολίζονται, μιλάνε… ομοιόμορφα. Δανείζονται τα πάντα από παντού. Αρκεί να τους ταιριάζουν. Είναι δύναμη της φύσεως. Αφομοιώνουν ταχύτατα και ενσωματώνουν ό,τι έχουν ανάγκη. Αν μια λέξη τούς πάει, γίνεται δική τους. Για να το καταλάβετε αυτό πρέπει να παρατηρήσετε πώς εκδηλώνουν τα αισθήματά τους. Ολα στο μάξιμουμ. Γελάνε, φωνάζουν, κλαίνε χωρίς να σκεφτούν το «πρέπει». Το μεγαλείο του ενστίκτου. Χωρίς αυτό θα καταντούσαμε ασώματες κεφαλές».
Από ετερόκλητα στοιχεία αποτελείται και η αισθητική του Κουστουρίτσα.
«Δύο σχολές με καθόρισαν. Από τη μια ο ιταλικός νεορεαλισμός και από την άλλη η ποίηση του γαλλικού κινηματογράφου. Στην πραγματικότητα με επηρέασαν και άλλα πράγματα γιατί από παιδί έβλεπα τα πάντα από Μίκι Μάους ως γουέστερν».
Εξωτερικά η ταινία φαίνεται χαοτική.
«Προσπάθησα να αποτυπώσω την «κουρελού» των τσιγγάνων. Γι’ αυτό η μηχανή μετακινείται διαρκώς και γι’ αυτό οι ήρωες είναι στολισμένοι και κατοικούν σ’ αυτούς τους σουρεαλιστικούς χώρους. Μην ξεχνάτε όμως ότι η αρμονία προήλθε από το χάος».
Τι σας έκανε να αλλάξετε γνώμη και να επιστρέψετε στο σινεμά;
«Οι επιθέσεις που δέχθηκα για το «Underground» και τις φιλο…-σερβικές θέσεις μου με έκαναν να θυμώσω. Είχα αποφασίσει να τα παρατήσω, ειλικρινά. Αλλά ήταν ένα ξέσπασμα. Αυτή η ταινία δεν είναι άμεσα πολιτική και ελπίζω να την υποδεχθούν καλύτερα. Αν τα βάλουν με τους τσιγγάνους, θα ‘χουν να κάνουν μαζί μου».
Η μουσική είναι η ραχοκοκαλιά των… γάτων.
«Μα έτσι συμβαίνει με τους τσιγγάνους. Τα πνευστά τα ανακάλυψαν στον στρατό, παρατημένα από τους «κανονικούς» φαντάρους. Εμαθαν να παίζουν, και με μεταχειρισμένα, σκουριασμένα όργανα άρχισαν να βγάζουν ηλεκτρικό ήχο. Πάντως η σχέση μου με τη μουσική είναι πολύ μακρινή, Οταν ήμουν πιτσιρικάς έπαιζα σε ροκ συγκρότημα με τον τίτλο «Νο smoking band»».
Σημαίνει κάτι η νεκρανάσταση των δύο γερόντων τσιγγάνων;
«Χαρά! Πιστεύω ότι, ο κόσμος να χαλάσει, οι άνθρωποι δεν θα πεθάνουν».
* Με την πρώτη του ταινία «Ντόλι Μπελ» το 1981 κερδίζει Χρυσό Λιοντάρι Βενετίας (ένα χρόνο πριν, ο «Μεγαλέξαντρος» του Θόδωρου Αγγελόπουλου είχε κερδίσει το ίδιο βραβείο).
* Αγκαλιάζει τον πρώτο του Χρυσό Φοίνικα στις Κάννες το 1985, με τη δεύτερη ταινία του «Ο μπαμπάς λείπει σε ταξίδι για δουλειές» (ένα χρόνο πριν, ο Αγγελόπουλος είχε κερδίσει στο ίδιο φεστιβάλ βραβείο σεναρίου για το «Ταξίδι στα Κύθηρα»).
* Το 1989 κερδίζει βραβείο σκηνοθεσίας Καννών με τον «Καιρό των τσιγγάνων» (δύο χρόνια μετά, ο «Πελαργός» του Αγγελόπουλου δεν παίρνει τίποτε στις Κάννες).
* Στο Βερολίνο του 1993 κερδίζει την Αργυρή Αρκτο με την τέταρτη ταινία του «Αριζόνα ντριμ».
* Στις Κάννες το 1995 ο δεύτερος Χρυσός Φοίνικας με το «Underground» (ο «Οδυσσέας» του Αγγελόπουλου καταλαμβάνει τη δεύτερη θέση με το Μεγάλο Ειδικό Βραβείο της Επιτροπής).
* Εκτη βράβευση και έκτη ταινία με τους… γάτους στη φετινή Μόστρα Βενετίας. Ολοι στοιχημάτιζαν ότι ο… σίφουνας θα φύγει με Χρυσό Λιοντάρι, αλλά η επιτροπή τον ψήφισε για το βραβείο σκηνοθεσίας. Δεν πειράζει. Οι αγώνες κερδίζονται στα γήπεδα. Και ο Εμίρ συνήθως τους κερδίζει από τα αποδυτήρια.
