Τίποτα δεν θα ήταν ίδιο στη ζωή και την ερευνητική καριέρα της Βάσως Αποστολοπούλου εάν στο τρίτο έτος των σπουδών της στη Βιοπαθολογία δεν ζούσε – από σύμπτωση αλλά και από ανάγκη – τη φαεινή και τελικά καθοριστική στιγμή της.
Η ομογενής που γεννήθηκε στην Αυστραλία από έλληνες γονείς, μετανάστες από την Αμαλιάδα, και μεγάλωσε στη συνοικία Σεντ Αλμπανς της Μελβούρνης, μακαρίζει ακόμα στις συνεντεύξεις της εκείνον τον λέκτορα που κάποτε διένειμε στην ίδια και τους συμφοιτητές της μια μελέτη του για τον HIV.
Εως τότε εκείνη, αν και ενσάρκωνε το πρότυπο της επιμελούς και φιλότιμης φοιτήτριας, λέει πως δεν είχε ιδέα τι σήμαινε στ’ αλήθεια έρευνα. Το μόνο που γνώριζε μέχρι τότε ήταν πως είχε κλίση προς τις θετικές επιστήμες, εκπληρώνοντας με έναν τρόπο τη ρήση που άκουγε παιδιόθεν από τον πατέρα της: πως αν ήξερε μαθηματικά, θα πετύχαινε στη ζωή της – το ίδιο της έλεγε και για τη γεωγραφία, κάνοντάς την από πολύ μικρή άριστη γνώστρια όλων των χωρών και των πρωτευουσών του κόσμου.
Η Αποστολοπούλου δεν θα είχε διαβάσει ποτέ εκείνη τη μελέτη για τον HIV εάν ο λέκτορας που την είχε εκπονήσει δεν είχε επιμείνει ότι οι φοιτητές θα εξετάζονταν και θα βαθμολογούνταν πάνω στα συγκεκριμένα δεδομένα. Τελικά εκείνη η μελέτη δεν πυροδότησε απλώς την πολύ προσωπική επιφοίτηση της ίδιας, αλλά της άνοιξε διάπλατα την πόρτα για έναν καινούργιο, συναρπαστικό κόσμο, τον οποίο υπηρετεί με συνέπεια, σχεδόν ασκητική προσήλωση και βαθιά ενσυναίσθηση έως σήμερα από τη θέση της καθηγήτριας Ανοσολογίας στο Πανεπιστήμιο RMIT της Μελβούρνης.
«Η επιστήμη δεν προχωρά με θαύματα»
Αλλωστε η ομογενής καθηγήτρια δεν είναι από τους επιστήμονες που εργάζονται μόνο για την εξέλιξη και την προώθηση της επιστήμης τους, αλλά και για το αντίκρισμα και το αποτύπωμα που μπορούν να έχουν οι ανακαλύψεις τους στην πραγματική ζωή. Στις αρχές της δεκαετίας του ’90 ξεκίνησε να εργάζεται πάνω σε κάτι που τότε φάνταζε ακατόρθωτο: ένα εμβόλιο κατά του καρκίνου του μαστού. Ενα εμβόλιο που θα «εκπαίδευε» το ανοσοποιητικό σύστημα να αναγνωρίζει και να καταστρέφει τα καρκινικά κύτταρα.
Η ιδέα θεωρήθηκε τολμηρή, ρηξικέλευθη, σχεδόν ουτοπική. Πολλοί δεν πίστεψαν ότι θα πετύχει. Εκείνη όμως επέμεινε. Μεθοδική και αθόρυβη, εργάστηκε πάνω στη θεωρία της ανοσοθεραπείας με σπάνια επιμονή. Δοκίμασε, απέτυχε, ξαναδοκίμασε.
«Η επιστήμη», λέει συχνά, «δεν προχωρά με θαύματα, αλλά με μικρές καθημερινές νίκες». Και κάποια από αυτές τις νίκες ήταν αρκετή για να αλλάξει τον ρου της έρευνας. Το πρώτο εμβόλιο κατά του καρκίνου του μαστού, βασισμένο σε πρωτοποριακές μεθόδους ανοσοενεργοποίησης, γεννήθηκε μέσα από τη δική της ομάδα.
Από τότε η Βάσω Αποστολοπούλου έχει συμμετάσχει σε δεκάδες διεθνή προγράμματα και κλινικές δοκιμές. Οι δημοσιεύσεις της ξεπερνούν τις εκατοντάδες, ενώ οι αναφορές στο έργο της την κατατάσσουν ανάμεσα στους κορυφαίους επιστήμονες του πλανήτη – στο 0,13% των πιο επιδραστικών ερευνητών, σύμφωνα με τη λίστα του Πανεπιστημίου Στάνφορντ.
Πλέον συντονίζει ερευνητικές ομάδες, καθοδηγεί νέους επιστήμονες και συμμετέχει σε διεθνείς συνεργασίες και συμπράξεις που αφορούν όχι μόνο εμβόλια για τον καρκίνο του μαστού – παρά την αποτελεσματικότητά του στις κλινικές δοκιμές, δεν τέθηκε ποτέ σε εμπορική κυκλοφορία – αλλά και για άλλες μορφές καρκίνου – του παγκρέατος, των ωοθηκών –, για χρόνιες παθήσεις, όπως η σκλήρυνση κατά πλάκας, για ιούς αλλά και για εξαρτήσεις.
Οι τιμητικές διακρίσεις που έχει λάβει είναι αναρίθμητες και στις δύο πατρίδες της, την Ελλάδα και την Αυστραλία. Κάθε αναγνώριση βέβαια κουβαλά πίσω της χρόνια δουλειάς και πειθαρχίας. Η ίδια, ωστόσο, αποφεύγει τις μεγαλόστομες δηλώσεις.
Προτιμά να δηλώνει παρούσα και χρήσιμη μέσω του επιστημονικού έργου της. «Δεν υπάρχουν προσωπικές επιτυχίες στην επιστήμη, αλλά μόνο συλλογικά βήματα μπροστά» συνηθίζει να λέει. Και δουλειά, πολλή δουλειά, θα προσέθετε κανείς, λαμβάνοντας υπόψη πως η ομογενής επιστήμονας και μητέρα δύο παιδιών θυσιάζει ακόμα και τον χρόνο ξεκούρασής της προκειμένου να είναι μάχιμη και παρούσα στο εργαστήριό της.
Πάντως, ακόμα και στις ελάχιστες – τέσσερις κατά μέσο όρο – ώρες του ύπνου της η Αποστολοπούλου λέει πως το μυαλό της συνεχίζει να βρίσκεται σε εγρήγορση, να συνδυάζει δεδομένα και να παντρεύει παλιές με νέες ιδέες.
Τι είναι εκείνο που την κρατά τόσο εστιασμένη στο επιστημονικό της έργο και την έρευνα; Η ίδια προκρίνει την ελπίδα. «Η ελπίδα ότι κάποια μέρα οι ασθενείς θα μπορούν να ζουν χωρίς φόβο» λέει.
Αυτή η φράση ίσως αποκαλύπτει τελικά με τον πλέον ανάγλυφο τρόπο τον πυρήνα της Βάσως Αποστολοπούλου: μιας γυναίκας που δεν έπαψε ποτέ να πιστεύει στη δύναμη της επιστήμης, που έσπασε πολλές γυάλινες οροφές για να απολαμβάνει στα 54 χρόνια της αναγνώριση και σεβασμό από την επιστημονική κοινότητα, που εξακολουθεί να εργάζεται ακατάβλητη, όχι για να υπερχειλίσει το ποτήρι της ματαιοδοξίας της αλλά για να διατηρεί ζωντανή την ελπίδα ή, αλλιώς, την ίδια την καύσιμη ύλη της ζωής.
