Πολλές γενιές παιδιών στην ιδιαίτερη πατρίδα μου είχαν την τύχη να διδαχθούν Φυσική από έναν χαρισματικό δάσκαλο, τον Κ.Π., ο οποίος γνώριζε καλά την αξία του πειράματος αλλά και το πώς να μας διδάσκει μέσα από την καθημερινότητά μας. Και μη φανταστείτε ότι τα δημόσια σχολεία της δεκαετίας του 1980 διέθεταν εργαστήρια! Αυτή η έλλειψη δεν πτοούσε όμως τον Κ.Π., ο οποίος μια μέρα κατέφθασε με δύο κουβάδες και ένα κιλό ζάχαρη υπό μάλης αποφασισμένος να μας κάνει να καταλάβουμε εμπράκτως τι είναι συγκέντρωση και τι περιεκτικότητα, πριν περάσουμε σε έννοιες όπως molarity, molality και άλλα ακατάληπτα όταν είναι μόνο εκφρασμένα σε τύπους στον μαυροπίνακα. Οι συγγραφείς και το πόνημά τους Τον ιδιαίτερα αγαπητό αυτόν δάσκαλο μου έφερε στον νου το πόνημα των Παναγιώτη Κουμαρά και Θοδωρή Πιερράτου που μόλις κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Ροπή. Με τίτλο «Οδηγός διδασκαλίας των φυσικών επιστημών με πειράματα» και υπότιτλο «Πειράματα με υλικά καθημερινής χρήσης για τον εκπαιδευτικό» το βιβλίο, σύμφωνα με τους συγγραφείς, απευθύνεται στους εκπαιδευτικούς της Πρωτοβάθμιας και της Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης, αλλά και στους υποψήφιους εκπαιδευτικούς Παιδαγωγικών Τμημάτων και Τμημάτων Θετικών Επιστημών. Εχει σημασία να αναφέρουμε εδώ ότι οι συγγραφείς του βιβλίου δεν προέρχονται απλώς από τον χώρο των φυσικών επιστημών διαθέτοντας μακρόχρονη εκπαιδευτική εμπειρία, αλλά έχουν εντρυφήσει και στη διδακτική των φυσικών επιστημών. Ολη αυτή η συσσωρευμένη εκπαιδευτική και ερευνητική εμπειρία των συγγραφέων είναι εμφανής στο βιβλίο τους και απορρέει από μια πολύ συγκεκριμένη φιλοσοφία ως προς την εκπαιδευτική διαδικασία: «Η ακατάληπτη παράθεση ακαδημαϊκής γνώσης σε ανθρώπους που ούτε τη ζήτησαν ούτε και ξέρουν πώς να τη διαχειριστούν δεν προάγει τη μάθηση. Τουναντίον, έχει ως αποτέλεσμα την αρνητική στάση της πλειονότητας των παιδιών απέναντι στις φυσικές επιστήμες» εξήγησαν μιλώντας στο ΒΗΜΑ-Science οι συγγραφείς και προσέθεσαν ότι «ο καλύτερος δρόμος προς τη γνώση είναι αυτός που περνά μέσα από την παρατήρηση του κόσμου που μας περιβάλλει και που γεννά απορίες οι οποίες διερευνώνται μέσα από την πειραματική διαδικασία». Ο κομβικός ρόλος των εκπαιδευτικών Και βέβαια ο εκπαιδευτικός μπορεί να συμβάλει στο να γεννηθούν οι απορίες. «Ας υποθέσουμε ότι τα παιδιά γίνονται μάρτυρες κάποιου μη αναμενόμενου γεγονότος, π.χ. ένα κυλινδρικό κουτί το οποίο όταν αφεθεί ελεύθερο σε ένα κεκλιμένο επίπεδο κυλάει προς τον ανήφορο, παρατήρηση η οποία είναι δύσκολο να ενσωματωθεί στις υπάρχουσες γνωστικές δομές τους (τα σώματα συνήθως κυλάνε στον κατήφορο και όχι στον ανήφορο!). Μια τέτοιου τύπου απροσδόκητη παρατήρηση μπορεί να προκαλέσει γνήσιο προβληματισμό στο παιδί, να δημιουργήσει την ανάγκη αναζήτησης απάντησης και τελικά, με τη διακριτική καθοδήγηση του εκπαιδευτικού, να οδηγήσει στην πειραματική της διερεύνηση» σημειώνουν οι συγγραφείς και προσθέτουν ότι «από όλα αυτά το κυριότερο κέρδος δεν είναι απλά να μάθει το παιδί το περιεχόμενο της Φυσικής (ένα σώμα ισορροπεί όταν το κέντρο βάρους του είναι στην κατώτερη θέση) αλλά η απόπειρα του παιδιού να ερμηνεύσει (ακόμη και αν αρχικά δίνει λανθασμένες ερμηνείες), να ελέγξει πειραματικά την υπόθεσή του, ενδεχομένως να αναθεωρήσει, να επιχειρήσει ξανά, να επιχειρηματολογήσει, να επικοινωνήσει τις απόψεις του. Να ασκηθεί στην κοινωνική δεξιότητα να στηρίζει την άποψή του και να αποδέχεται τις απόψεις άλλων με βάση δεδομένα και όχι ανυπόστατες δηλώσεις. Να αντιληφθεί ότι η γνώση είναι δυναμική και εξελίσσεται, αλλάζει». Στην πραγματικότητα αυτό που εισηγούνται οι συγγραφείς του βιβλίου ότι πρέπει να γίνεται στη σχολική τάξη είναι αυτό που συμβαίνει στην πραγματική ζωή, όπου «βλέπουμε κάτι, μας γεννιέται μια απορία και αναζητούμε απάντηση. Η απάντηση έχει νόημα και ενδιαφέρον για μένα και γι’ αυτό την αναζητώ. Αλλιώς δεν θα το έκανα. Η διαδικασία αυτή είναι καταφανώς σε αντιδιαστολή με ό,τι συμβαίνει συνήθως στη σχολική τάξη: εκεί η επίκληση στην καθημερινή εμπειρία γίνεται, αν γίνεται, στο τέλος του μαθήματος ως εφαρμογή όσων διδάχθηκαν». Σκοπός λοιπόν των συγγραφέων είναι να προσφέρουν ένα βιβλίο που θα βοηθήσει τον/την εκπαιδευτικό τόσο της Πρωτοβάθμιας όσο και της Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης. Ελπίζουν δε ότι «ίσως έτσι σταματήσει η διδασκαλία των φυσικών επιστημών να είναι απλά διδασκαλία λέξεων, όπως πολλές φορές γίνεται, μάλλον από αδυναμία μας. Επιπλέον, ίσως έτσι σταματήσουμε ως δάσκαλοι να δίνουμε βαρύτητα μόνο στην αναζήτηση απαντήσεων και να διδάξουμε στα παιδιά να παρατηρούν τον κόσμο γύρω τους, να αναρωτιούνται και κατόπιν να αναζητούν απαντήσεις». Περιττό να σημειώσω ότι η παραπάνω οπτική με βρίσκει απολύτως σύμφωνη. Και το μόνο που έχω να επισημάνω είναι ότι στους υποψήφιους αναγνώστες του βιβλίου θα πρέπει να προστεθούν και οι γονείς. Τώρα που ο καιρός θα μας κλείνει σιγά-σιγά στο σπίτι, το βιβλίο των Κουμαρά – Πιερράτου μπορεί να γίνει πηγή έμπνευσης για δημιουργικές στιγμές με τα παιδιά μας και με επιπρόσθετο μπόνους τη γνώση. Τι θα βρείτε στο βιβλίοΣτο βιβλίο «Οδηγός διδασκαλίας των φυσικών επιστημών με πειράματα» παρουσιάζονται περισσότερα από 170 πειράματα φυσικών επιστημών τα οποία, στη συντριπτική τους πλειονότητα, γίνονται με υλικά καθημερινής χρήσης. Περισσότερα από 110 πειράματα έχουν βιντεοσκοπηθεί και ο αναγνώστης έχει εύκολη πρόσβαση σε αυτά σαρώνοντας τον κωδικό QR που τα συνοδεύει. Τα πειράματα καλύπτουν ένα ευρύ φάσμα Φυσικής, Χημείας και Βιολογίας, ενώ κάθε πείραμα συνοδεύεται από πληροφορίες που αφορούν τις εμπλεκόμενες έννοιες, τη σχολική βαθμίδα για την οποία προτείνεται, πιθανούς κινδύνους καθώς και το εκτιμώμενο επίπεδο δυσκολίας. Αφού δοθούν αναλυτικές οδηγίες για τα απαιτούμενα υλικά και του τι πρέπει να κάνει ο εκπαιδευτικός ή γενικά ο πειραματιζόμενος, περιγράφεται τι αναμένεται να παρατηρηθεί καθώς και η σχετική ερμηνεία ανάλογα με την ηλικία των παιδιών. Για πολλά πειράματα προτείνονται τρόποι διδακτικής αξιοποίησής τους στις διάφορες βαθμίδες εκπαίδευσης, ενώ δίνονται, υπό μορφή παρατηρήσεων, σημεία προσοχής που θα βοηθήσουν στην επιτυχία του πειράματος με βάση την πολυετή εμπειρία των συγγραφέων. Συχνά, ο αναγνώστης θα βρει πώς κάποιο πείραμα συνδέεται με την ιστορία των επιστημών ή/και την καθημερινή ζωή. Σε κάθε περίπτωση, επιχειρείται η ενδυνάμωση της διερευνητικής διδασκαλίας ενώ οι ερωτήσεις εμβάθυνσης στο τέλος καθενός από τα 14 κεφάλαια θέτουν αυθεντικά προβλήματα που θα διεγείρουν το ενδιαφέρον των παιδιών για αναζήτηση. Τέλος, παρατίθεται σχετική με το εκάστοτε κεφάλαιο βιβλιογραφία, προκειμένου οι εκπαιδευτικοί (και – γιατί όχι; – οι μεγαλύτερης σχετικά ηλικίας εκπαιδευόμενοι) που το επιθυμούν να ανατρέξουν σε αυτήν. {SYG}ΠαναγιώτηΣ Κουμαράς, Θοδωρής Πιερράτος{SYG}{TIT}Οδηγός διδασκαλίας των φυσικών επιστημών με πειράματα{TIT}Εκδοσεις Ροπή, σελ 472, τιμή 25,44 ευρώ