Στις 27 Φεβρουαρίου 2007 κηρύχθηκε στο Βερολίνο η επίσημη έναρξη της λειτουργίας του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου Ερευνας (ERC), του ανεξάρτητου φορέα χρηματοδότησης της έρευνας στην ΕΕ. Στην εναρκτήρια τελετή, η γερμανίδα καγκελάριος Ανγκελα Μέρκελ, προεδρεύουσα τότε του Συμβουλίου Υπουργών, περιέγραψε το ERC ως βάση για την οικονομική ανάπτυξη και την αύξηση της ανταγωνιστικότητας της ΕΕ.
Εμπνευστής και πρώτος πρόεδρος του ERC ήταν ο Φώτης Καφάτος (1940-2017), έλληνας βιολόγος με τεράστια επιστημονική και διοικητική εμπειρία. Η συνταγή Καφάτου είναι απλή και δοκιμασμένη διεθνώς. Στηρίζεται δε σε έναν πολύ ισχυρό πυλώνα: την αξιοκρατία, η οποία βεβαίως προϋποθέτει αξιολόγηση και διαφάνεια.
Το πόσο καλά δουλεύει η συνταγή φαίνεται από το γεγονός ότι οι καρποί των χρηματοδοτούμενων από το ERC ερευνών έχουν όντως αυξήσει την ευρωπαϊκή ανταγωνιστικότητα σε τομείς που εκτείνονται από την υγεία μέχρι τις τηλεπικοινωνίες και την υψηλή τεχνολογία.
Tα στατιστικά στοιχεία δείχνουν ότι οι χώρες που αντλούν τα μεγαλύτερα κεφάλαια από το ERC έχουν μακρά παράδοση χρηματοδότησης της έρευνας μέσα από αντίστοιχους με το ERC εθνικούς φορείς. Η σταθερά πρώτη Γερμανία έχει αντλήσει 5,6 δισεκατομμύρια ευρώ, ενώ η χώρα μας μόλις 156 εκατομμύρια.
Το θέμα δεν είναι ποσοτικό – δηλαδή μεγέθους της χώρας – αλλά κυρίως ποιοτικό. (Αν ήταν ποσοτικό, αναλογικά η Γερμανία θα είχε αντλήσει μόλις γύρω σε 1,2 δισεκατομμύρια ευρώ.)
Αντιθέτως, η Ελλάδα μοιάζει να μην μπορεί να μοιράσει «δυο γαϊδάρων άχυρα»! Ή μάλλον μοιράζει το λιγοστό σχετικά «άχυρο» που μπορεί εκ των πραγμάτων να διαθέσει για την έρευνα σε πολλούς «γαϊδάρους» – ήτοι υπουργεία – απομειώνοντας περαιτέρω την αξία του. Και το χειρότερο: η μοιρασιά γίνεται με θολά κριτήρια, πράγμα που δεν συνεπικουρεί την αριστεία.
Για τους παραπάνω λόγους η πρόσφατη ανακοίνωση της πρόθεσης του Πρωθυπουργού να συζητήσει «τη δημιουργία ενός υπουργείου αφοσιωμένου στην έρευνα και στην ανάπτυξη, το οποίο θα περιλαμβάνει και την τριτοβάθμια εκπαίδευση», έτυχε του αυθόρμητου χειροκροτήματος των επιστημόνων που παρακολουθούσαν τις εργασίες του συνεδρίου Bio3 Forum 2025.
Συνολικά ωστόσο η ανακοίνωση άφησε μια γλυκόπικρη γεύση στους ερευνητές, όχι μόνο επειδή η ίδρυση του σχετικού υπουργείου τοποθετήθηκε «μετά τις επόμενες εκλογές», αλλά και επειδή εδώ και δεκαετίες έχουν μάθει να μην πιστεύουν τις εξαγγελίες.
Θα κάνει άραγε τη διαφορά ο Κυριάκος Μητσοτάκης; Τα πεπραγμένα του δείχνουν ότι όταν αντιληφθεί τον κίνδυνο, δεν διστάζει να αλλάξει πορεία. Χαρακτηριστικό είναι το γεγονός ότι, παρά την ψήφιση σχετικού νόμου, ανακλήθηκε η (ολέθρια) απόφαση να αποσπαστεί το Αστεροσκοπείο Αθηνών από τη Γενική Γραμματεία Ερευνας και Καινοτομίας για να περάσει στο υπουργείο Κλιματικής Κρίσης και Πολιτικής Προστασίας, το οποίο δεν έχει καμιά εμπειρία στα ερευνητικά.
Βεβαίως, για τη δημιουργία νέου υπουργείου τα «αβγά» που πρέπει να σπάσουν είναι πολύ περισσότερα. Περισσότερα όμως είναι και τα οφέλη. Οχι μόνο για τη χώρα αλλά και τον ίδιο τον Πρωθυπουργό ο οποίος, δεδομένης της συγκυρίας, θα έπρεπε να θέλει να επιλύσει τα θέματα της έρευνας περισσότερο από τους ίδιους τους ερευνητές!
Μπορεί οι ερευνητές να μην αποτελούν μεγάλο τμήμα του εκλογικού σώματος, ανήκουν όμως στην πνευματική ελίτ με την οποία ο κ. Μητσοτάκης νιώθει οικεία και τη θέλει συνοδοιπόρο του. Και κάτι σημαντικότερο: οι ερευνητές αποτελούν ίσως το μοναδικό τμήμα του πληθυσμού που του ζητεί απεγνωσμένα την αξιολόγηση και την αξιοκρατία.
Δίνει δηλαδή στον Πρωθυπουργό μια μοναδική ευκαιρία να αποδείξει ότι μπορεί να ηγείται ενός σύγχρονου κράτους, όπως αυτό που ευαγγελιζόταν από την εποχή που ήταν υπουργός Διοικητικής Μεταρρύθμισης στην κυβέρνηση Σαμαρά – Βενιζέλου και το οποίο – όπως καταδεικνύουν το σκάνδαλο του ΟΠΕΚΕΠΕ αλλά και η τραγωδία των Τεμπών – δυσκολεύεται να πετύχει.
Ας μη γελιόμαστε! Στο τέλος της ημέρας, όλα είναι θέμα διαφάνειας και αξιοκρατίας: είτε πρόκειται για την αξιολόγηση των αιτημάτων χρηματοδότησης και επιδοτήσεων είτε για τον διορισμό των κατάλληλων ανθρώπων στις κατάλληλες θέσεις. Οπως, ας πούμε, ενός σταθμάρχη που δεν είναι πολιτικό ρουσφέτι και ξέρει να κάνει τη δουλειά του!
Αν η αποκατάσταση της εμπιστοσύνης των πολιτών στους θεσμούς είναι προτεραιότητα του Πρωθυπουργού, η ίδρυση ενός νέου υπουργείου, στελεχωμένου από την αρχή με αξιοκρατικά επιλεγμένους δημόσιους λειτουργούς, είναι η (μοναδική;) ευκαιρία του!
