Η κοινή γνώμη στη Δύση κατακλύζεται από εικόνες και μαρτυρίες για τις δολοφονίες από τον στρατό του Ισραήλ των παλαιστίνιων αμάχων στη Γάζα και την ολοσχερή καταστροφή των οικισμών και των υποδομών, που συχνά συνοδεύονται από έναν πολιτικό λόγο ο οποίος καταγγέλλει το κράτος και την κυβέρνηση του Ισραήλ για τη διάπραξη του εγκλήματος της γενοκτονίας σε βάρος των Παλαιστινίων της Γάζας.
Ομως, αν γενικά σκοπός της ερμηνείας του διεθνούς δικαίου από τη διεθνή δικαιοσύνη είναι να αποτελεί ουσιώδες μέρος της διαπραγμάτευσης και της επίλυσης μιας διεθνούς διένεξης ή σύγκρουσης, είναι προς συζήτηση εάν η ιδιαιτερότητα του εγκλήματος της γενοκτονίας, στο πλαίσιο του ισραηλινο-παλαιστινιακού πολέμου δίνει τη δυνατότητα σε επικείμενες αποφάσεις της διεθνούς δικαιοσύνης να ασκήσουν καθοριστική επιρροή στη μελλοντική έξοδο από τη σύγκρουση.
Σύμφωνα με τη Σύμβαση της Νέας Υόρκης του 1948, που τυποποιεί το έγκλημα της γενοκτονίας υπερακοντίζοντάς το από την κοινή μοίρα όλων των πολέμων που είναι να σκοτώνουν ανθρώπους και να προκαλούν υλικές καταστροφές (συχνά σε μαζική κλίμακα), ειδοποιό κριτήριο της γενοκτονίας είναι η πρόθεση του δράστη να καταστρέψει μια πληθυσμιακή ομάδα με δικά της χαρακτηριστικά (εθνικά, εθνολογικά, φυλετικά, θρησκευτικά), και λόγω αυτών.
Τούτο ακριβώς το συστατικό στοιχείο της γενοκτονίας το Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης ερμήνευσε, με τη σειρά του, στενά, ως «dolus specialis», καθώς ειδικά σε πολεμικές συρράξεις, είτε εμφύλιες είτε διακρατικές, η πρόθεση των ανθρωποκτονικών και καταστροφικών πράξεων του ενός μέρους ενδέχεται να υπαγορεύεται από αντίποινα, αντεκδίκηση ή νόμιμη άμυνα έναντι του άλλου μέρους.
To Διεθνές Δικαστήριο, με τη νομολογία που διαμόρφωσε δικάζοντας προσφυγές της Βοσνίας-Ερζεγοβίνης αρχικά, και της Κροατίας στη συνέχεια, εναντίον της Σερβίας για τις σφαγές που διαπράχτηκαν στο πλαίσιο της βίαιης διάλυσης της πρώην Γιουγκοσλαβίας στη δεκαετία του 1990, αποφάνθηκε ότι για να συναχθεί η ύπαρξη «ειδικής πρόθεσης» ολικής ή μερικής καταστροφής μιας ομάδας πληθυσμού «ως τέτοιας» από μια στρατιωτική δύναμη, είναι αναγκαίο και επαρκές το συμπέρασμα αυτό να είναι «το μόνο που μπορεί ευλόγως να συναχθεί από τις εν λόγω πράξεις».
Οι Παλαιστίνιοι της Γάζας δεν έχουν ούτε τη νομική δυνατότητα ούτε την πολιτική ευχέρεια να επιστρατεύσουν τα μέσα του πολιτικού και του νομικού πολιτισμού (τη διατήρηση της συλλογικής μνήμης, την ιστορική τεκμηρίωση, τη δικαστική αναγνώριση) τα οποία υποδεικνύουν οι «genocide studies» της τελευταίας εβδομηκονταετίας προς τον σκοπό της αναγνώρισης των γενοκτονικών εγκλημάτων, ώστε να καταφέρουν η παγκόσμια κοινή γνώμη να εμπεδώσει ότι η υποφορά που βιώνουν εδώ και 20 σχεδόν μήνες εξαιτίας του πολέμου που έχει εξαπολύσει το Ισραήλ στη Λωρίδα της Γάζας είναι γενοκτονική.
Ωστόσο, ειδικά την παρέμβαση στη σύρραξη του Διεθνούς Δικαστηρίου, είναι η Νότια Αφρική εκείνη που ανέλαβε να τη φέρει σε πέρας, προσφεύγοντας, τον Δεκέμβριο 2023, εναντίον του Ισραήλ στους διεθνείς δικαστές της Χάγης με αίτημα να αναγνωριστεί η παραβίαση από το Ισραήλ της Σύμβασης του 1948 για τη γενοκτονία. Η Νότια Αφρική συνδύασε το αίτημά της για κίνηση της δικαστικής διαδικασίας με αίτημα λήψης προσωρινών μέτρων σε βάρος του Ισραήλ.
Με την πρώτη και κύρια απόφαση προσωρινών μέτρων της 24ης Ιανουαρίου 2024, το Δικαστήριο έδωσε απτό δείγμα γραφής των δυσχερειών να αποδειχθεί η διάπραξη του εγκλήματος της γενοκτονίας στο πλαίσιο μιας πολεμικής σύγκρουσης.
Καθώς η Νότια Αφρική διέπραξε το ουσιαστικό-νομικό σφάλμα να ζητήσει ως προσωρινό μέτρο τη διακοπή κάθε είδους στρατιωτικής επιχείρησης του Ισραήλ στη Γάζα και το Ισραήλ αντέκρουσε το σχετικό αίτημα λέγοντας το αυτονόητο, ότι τούτο δεν έχει το παραμικρό νομικό έρεισμα στη Σύμβαση του 1948 για τη γενοκτονία, το Δικαστήριο αναγκάστηκε να αναδιπλωθεί.
Ετσι, αφού παρέθεσε δηλώσεις ισραηλινών αξιωματούχων, από τις οποίες ρητά ή έμμεσα προέκυπτε ότι το Ισραήλ διεξάγει έναν πόλεμο με αποκλειστικό σκοπό την προστασία της δικής του εξωτερικής ασφάλειας, και αφού, επίσης, διεκτραγώδησε με τον πιο ειλικρινή και διαυγή τρόπο την ακραία ανθρωπιστική κρίση που βιώνουν οι Παλαιστίνιοι στη Γάζα, διέταξε απλώς το Ισραήλ, τις πράξεις που αναφέρονται στη Σύμβαση ως συστατικές του εγκλήματος γενοκτονίας (φόνος των μελών της πληθυσμιακής ομάδας, σοβαρές βλάβες της σωματικής ακεραιότητας των μελών, δημιουργία συνθηκών διαβίωσης που να μπορούν να προκαλέσουν ολική ή μερική καταστροφή της ομάδας, κ.λπ.) και οι οποίες διαπράττονται από τον στρατό του στη Λωρίδα της Γάζας, να «αποτρέψει» να «τελεστούν με πρόθεση πλήρους ή μερικού αφανισμού» των Παλαιστίνιων κατοίκων της Γάζας, δίχως όμως να απαγορεύσει αυτές καθαυτές τις εν λόγω πράξεις.
Περαιτέρω, με το ίδιο πνεύμα αυτοσυγκράτησης και σκεπτικισμού, το Δικαστήριο διέταξε το Ισραήλ «να αποτρέψει άμεσες και δημόσιες παροτρύνσεις για γενοκτονία» των Παλαιστινίων, χωρίς, για μια ακόμη φορά, να χαρακτηρίσει ως τέτοιες τις δηλώσεις των ισραηλινών αξιωματούχων που είχε προηγουμένως παραθέσει.
Οι διεθνείς δικαστές της Χάγης θα πρέπει, εν τη σοφία τους, να καταλήξουν (μάλλον σύντομα, από ό,τι προοιωνίζεται) σε μια οριστική επί της ουσίας απόφαση η οποία, για να βαρύνει στις μελλοντικές διαδικασίες επίλυσης της ισραηλινο-παλαιστινιακής σύγκρουσης, θα πρέπει να υπερπηδήσει μια βασική δυσκολία: να διερευνήσει μεν την απόδοση, στο Ισραήλ, ως αποκλειστικού στόχου του πολέμου που διεξάγει στη Λωρίδα της Γάζας, της «πρόθεσης πλήρους ή μερικής» γενοκτονίας των Παλαιστινίων, τη στιγμή όμως που, από την άλλη μεριά, αναντίλεκτο κίνητρο του ισραηλινού πολέμου είναι η αποτροπή της εξαφάνισης του εβραϊκού κράτους και της εξολόθρευσης του λαού του, τις οποίες με «έργα» και όχι μόνο με «λόγια» απεργάζονται οι άσπονδοι γείτονες της χώρας και το «μακρύ» τους «χέρι»: η φονταμενταλιστική τρομοκρατία του Ιράν, της Χαμάς και των ομοίων τους.
Ο κ. Πέτρος Στάγκος είναι ομότιμος καθηγητής Ευρωπαϊκού Δικαίου της Νομικής Σχολής του ΑΠΘ.
