20 ΧΡΟΝΙΑ ΜΕΤΑΑπό την 11η Σεπτεμβρίου στην πτώση της Καμπούλ

ΑΠΟΚΛΕΙΣΤΙΚΟΤΗΤΑ Από τον «Monde» για «Το Βήμα» Το κείμενο αυτό του Ζιλ Κεπέλ δημοσιεύθηκε προ ημερών στη γαλλική εφημερίδα «Le Monde» και με την άδεια του ιδίου δημοσιεύεται στην Ελλάδα αποκλειστικά στο «Βήμα». Το νέο του βιβλίο στα ελληνικά με τίτλο «Συμμαχίες και ρήξεις – Από τη Μέση Ανατολή έως τις ευρωπαϊκές συνοικίες» κυκλοφορεί (ενημερωμένο μάλιστα ως προς τις πλέον πρόσφατες εξελίξεις στο Αφγανιστάν) από τις εκδόσεις Κλειδάριθμος στις 22/9, σε μετάφραση της κυρίας Αριστέας Κομνηνέλλη, την οποία η εφημερίδα ευχαριστεί θερμά και για την απόδοση αυτού του κειμένου. Οι τρομοκρατικές επιθέσεις της 11ης Σεπτεμβρίου του 2001 αποτελούν καμπή στη σύγχρονη ιστορία: η ανάδυση του ισλαμιστικού τρόμου σε πλανητική κλίμακα αποτελεί ένα μείζονος σημασίας καταλυτικό γεγονός εντός των εντάσεων που βιώνει ο πλανήτης μας. Το γεγονός ότι ένα τζιχαντιστικό μιλένιουμ εκτόπισε την τρίτη χριστιανική χιλιετία εγγράφεται σε ένα Μεγάλο Αφήγημα που ορίζει μια νέα αφετηρία στον παγκόσμιο χρόνο. Και με βάση την κλίμακα των ρήξεων του αιώνα που πέρασε, η 11/09 (2001) έσβησε την 09/11 (1989): η κατάρρευση των δίδυμων πύργων του Μανχάταν πήρε τη θέση εκείνης του τείχους του Βερολίνου – για τον επιπλέον λόγο ότι ο θάνατος του κομμουνισμού επισπεύστηκε από το μοιραίο χτύπημα που δέχτηκε ο Κόκκινος Στρατός καθώς εκδιώχθηκε από την Καμπούλ στις 15 Φεβρουαρίου 1989 από την αφγανική τζιχάντ. Αυτό το «Βιετνάμ της ΕΣΣΔ», το οποίο είχε προβλέψει και προετοιμάσει ο σύμβουλος εθνικής ασφαλείας του Τζίμι Κάρτερ Ζμπίγκνιου Μπρεζίνσκι μετά τη σοβιετική εισβολή, τα Χριστούγεννα του 1979, όταν έβαλε τη CIA να υποστηρίξει μια «τζιχάντ» χρηματοδοτούμενη από τις πετρομοναρχίες της Αραβικής Χερσονήσου, έρχεται να κλείσει όλους τους λογαριασμούς στις 15 Αυγούστου 2021, όταν ο αμερικανικός στρατός εγκαταλείπει με τη σειρά του την Καμπούλ σε μια κατάσταση σύγχυσης που οι εικόνες της θυμίζουν εκείνες της ολέθριας απόσυρσής του από τη Σαϊγκόν στις 30 Απριλίου 1975… όταν η κατάσταση ανατρέπεται με τρόπο οδυνηρό. Αυτή η σχηματοποιημένη σύγκρουση με μανιχαϊστικούς όρους μεταξύ της κοσμικού χαρακτήρα δημοκρατικής Δύσης και μιας ισλαμιστικής Ανατολής δεν ανταποκρίνεται πλήρως, όπως είδαμε, στη σύνθετη πραγματικότητα του πεδίου. Επιπλέον, την επομένη της 15ης Φεβρουαρίου του 1989 η ήττα του Κόκκινου Στρατού μεταφέρθηκε στις εσωτερικές σελίδες των εφημερίδων που αφιέρωναν τα πρωτοσέλιδά τους στη φατφά του αγιατολάχ Χομεϊνί, ο οποίος καταδίκαζε σε θάνατο, στις 14 του μηνός, τον συγγραφέα των Σατανικών στίχων. Ο ανώτατος καθοδηγητής της σιιτικής Ισλαμικής Δημοκρατίας του Ιράν στην πραγματικότητα με την πρόκληση αυτού του παγκόσμιου σκανδάλου είχε τραβήξει το χαλί κάτω από τα πόδια των αντιπάλων της σουνιτών ισλαμιστών, σκιάζοντας τη γεωπολιτική τους επιτυχία κατά της σοβιετικής υπερδύναμης και μεταφέροντας τη βία στο ίδιο το έδαφος ενός ευρωπαϊκού κράτους, πολίτης του οποίου είναι ο Σαλμάν Ρουσντί. Η Αλ Κάιντα γεννήθηκε τότε ως αντίδραση σε αυτή την απογοήτευση της σουνιτικής τζιχάντ, από την οποία στέρησαν τη νίκη στο Αφγανιστάν: στο μανιφέστο της οργάνωσης, Καβαλάρηδες υπό το λάβαρο του Προφήτη, που αναρτήθηκε στο Διαδίκτυο το 1998, ο Αϊμάν αλ Ζαουάχρι, το δεξί χέρι του Οσάμα μπιν Λάντεν εκείνη την εποχή, εκφράζει τη δυσαρέσκειά του για την ήττα στη «μάχη της δημοσιότητας» και την αποδίδει στην αποτυχία της τζιχάντ εκείνης της δεκαετίας στην Αίγυπτο, την Αλγερία και τη Βοσνία επειδή οι «μουσουλμανικές μάζες» δεν συντάχθηκαν με την «ισλαμιστική πρωτοπορία», φοβούμενες τις δυνάμεις της Δύσης. Καλεί σε μεγάλη επίθεση επί αυτού του πεδίου, με την οποία θα υπερκεραστούν οι σιίτες αντίπαλοι και θα εισαχθεί η ιερή βία εντός του ίδιου του πυρήνα της Δύσης με τρόπο ακόμη πιο εντυπωσιακό από τη φατφά, καθώς θα δημιουργήσει εικόνες προσφέροντας ένα θέαμα με χολιγουντιανούς αφηγηματικούς κώδικες στην καρδιά της τηλεοπτικής πληροφόρησης. Πράγματι, οι εικόνες αυτές θα μετατρέψουν την Αμερική σε έναν κολοσσό με πήλινα πόδια όταν τα βίντεο με τα αεροπλάνα που πέφτουν πάνω στους πύργους του Παγκόσμιου Κέντρου Εμπορίου θα αναμεταδοθούν από τα δορυφορικά κανάλια ολόκληρου του κόσμου. Ωστόσο, η Αλ Κάιντα δεν θα καταφέρει να αποκομίσει όφελος: η οργάνωση, πυραμιδοειδής και συγκεντρωτική, θα υποκύψει τουλάχιστον τόσο στον «πόλεμο κατά της τρομοκρατίας» του Τζορτζ Μπους, που τα στρατεύματά του θα καταφτάσουν στη Βαγδάτη, όσο και από τα αποφασιστικά χτυπήματα από τις σιιτικές ιρακινές και ιρανικές παραστρατιωτικές οργανώσεις υπό τη διεύθυνση του στρατηγού των Πασνταράν Σολεϊμανί κατά των τζιχαντιστών της Αλ Κάιντα στη Μεσοποταμία. Τα διδάγματα μιας τέτοιας αποτυχίας της οργάνωσης που είχε διαπράξει τα χτυπήματα της 11ης Σεπτεμβρίου, η οποία εν τέλει ηττήθηκε από αυτή την παράδοξη και περιστασιακή συμμαχία της Ουάσιγκτον και της Τεχεράνης, αξιοποιήθηκαν από τους εμπνευστές της νέας φάσης του τζιχαντισμού, με κατάληξη τη δημιουργία του Νταές. Αυτή η νέα φάση προσαρμόζεται τόσο στη νέα εποχή των μέσων μαζικής επικοινωνίας – τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης πήραν τη θέση των δορυφορικών τηλεοράσεων −, όσο και σε μια σύγκρουση που αφήνει πίσω της την αντιπαλότητα με την πανίσχυρη και μακρινή Αμερική και στρέφεται σε έναν πόλεμο εντός του Ισλάμ, δηλαδή των σουνιτών κατά των «αιρετικών» σιιτών στο έδαφος του Λεβάντε, καθώς και σε μεγάλης κλίμακας τρομοκρατικά χτυπήματα στο ίδιο το έδαφος της κοντινής Ευρώπης, τα οποία εκτελούνται όχι πια από αέρος και από ξένους, αλλά από τα παιδιά των μεταναστών μουσουλμάνων και από όσους ασπάστηκαν πρόσφατα το Ισλάμ. Ο τρομοκρατικός ζήλος αυτών των «εσωτερικών εχθρών» της Γηραιάς Ηπείρου είναι άμεση συνέπεια της 11ης Σεπτεμβρίου του 2001: πέρα από την εν τέλει επιχειρησιακή αποτυχία της Αλ Κάιντα, η ανατροπή των αξιών που γέννησαν τις επιθέσεις κατά των δίδυμων πύργων και του Πενταγώνου φανάτισε μια νέα ισλαμιστική γενιά που είναι πεπεισμένη για την επικείμενη καταστροφή της Δύσης και έτοιμη να την επιταχύνει με τα χτυπήματά της. Εκείνη τη μέρα οι αδερφοί Μερά, γνωστοί μέχρι εκείνη τη στιγμή ως μικροδιακινητές ναρκωτικών, ουρλιάζουν «Ζήτω ο Μπιν Λάντεν» κάτω από τα HLM (συγκροτήματα διαμερισμάτων χαμηλού μισθώματος) της Τουλούζης στη συνοικία Ιζάρ: η δυναμική των δολοφονιών της Τουλούζης και του Μοντομπάν την άνοιξη του 2012, προοίμιο εκείνων του «Charlie Hebdo» τον Ιανουάριο του 2015 και του Παρισιού τον επόμενο Νοέμβριο, αρχίζει να απλώνεται. Ηρθε και ενώθηκε με την τζιχάντ στο Ιράκ και στη Συρία, απρόβλεπτη συνέπεια της Αραβικής Ανοιξης, όπου η Δύση έβλεπε την επικράτηση του δικού της δημοκρατικού μοντέλου στη γη του Ισλάμ. Η βία του εμφυλίου πολέμου στόχευε τους «αιρετικούς» σιίτες και αλαουίτες και κατέληξε στην ανακήρυξη του «Ισλαμικού Κράτους» τον Ιούνιο του 2014. Αυτό το χαλιφάτο-παρίας μιας νέας μορφής τζιχαντιστικής τρομοκρατίας στα εδάφη που είχε καταλάβει αλλά και στην Ευρώπη θα εξαφανιζόταν μόνο πέντε χρόνια αργότερα χάρη στους βομβαρδισμούς του διεθνούς συνασπισμού, στα δισεκατομμύρια δολάρια και ευρώ που επενδύθηκαν στην κυβερνοασφάλεια και στην επίθεση των σιιτικών παραστρατιωτικών ομάδων, από τη Χεζμπολάχ μέχρι την ιρακινή Χασντ Σααμπί. Η παρατεταμένη πορεία προς το τέλος, που περιλάμβανε αιματηρές τρομοκρατικές επιθέσεις σε ολόκληρη Ευρώπη ως αντίποινα, είχε ως ενδιάμεσους σταθμούς αρχικά την πτώση των προπυργίων της Μοσούλης και της Ράκα το 2017, έπειτα του θύλακα του Μπαγκούζ τον Μάρτιο του 2019 και τέλος την εξολόθρευση του «χαλίφη» Αμπού Μπακρ αλ Μπαγκντάντι κοντά στα σύνορα Συρίας και Τουρκίας τον επόμενο Οκτώβριο από έναν αμερικανό κομάντο. Αν και η ικανότητα κινητοποίησης του Νταές αξιοποίησε αρχικά τη «στιγμή ενθουσιασμού» της 11ης Σεπτεμβρίου, η επιχειρησιακή της μέθοδος διαφέρει από εκείνη της Αλ Κάιντα: δεν είναι μια συγκεντρωτική «οργάνωση» αλλά ένα παγκόσμιο «δίκτυο», σύμφωνα με τα λόγια ενός εκ των καθοδηγητών του, του Σύριου με γαλλική παιδεία Αμπού Μουσάμπ αλ Σούρι, δίνοντας ισλαμιστική διάσταση, στην εποχή του Facebook και του Telegram, στο «επαναστατικό ρίζωμα» που ο Ντελέζ αντιπαρέθετε στο λενινιστικό μοντέλο κατάληψης της εξουσίας. Στο κλείσιμο των δύο αυτών δεκαετιών ιστορίας του διεθνούς τζιχαντισμού εντάσσεται και η επιστροφή των Ταλιμπάν στην Καμπούλ, λιγότερο από έναν μήνα πριν από την επέτειο των είκοσι χρόνων της 11ης Σεπτεμβρίου του 2001 και ενώ ανοίγει στο Παρίσι η μεγαλύτερη δίκη της τζιχαντιστικής τρομοκρατίας στη Ιστορία, εκείνης των τρομοκρατικών χτυπημάτων του Νοεμβρίου του 2015. Πέρα από τον πειρασμό στον οποίο πέφτουν πολλοί σχολιαστές βλέποντας σε αυτή την ήττα των Αμερικανών ένα είδος επιστροφής στο σημείο μηδέν, που θα επιβεβαίωνε την ανεπάρκεια της στρατηγικής των Ηνωμένων Πολιτειών, σημασία έχει να καταλάβουμε πώς το γεγονός αυτό εγγράφεται ταυτόχρονα στις πιο πρόσφατες ανακατατάξεις του διεθνούς περιβάλλοντος, καθώς και στο οικοσύστημα του παγκόσμιου τζιχαντισμού. Σε σχέση με τον πρώτο χρόνο του αιώνα μας, δύο δομικές αλλαγές συνέβησαν σε παγκόσμια κλίμακα. Πρώτον, η παγίωση της Κίνας ως ανταγωνίστριας υπερδύναμης των Ηνωμένων Πολιτειών, γεγονός που αναγκάζει την Ουάσιγκτον να επικεντρώνει στην αντιπαλότητά της με το Πεκίνο τους πόρους που έχουν συρρικνωθεί – τουλάχιστον εξαιτίας της επέκτασης της κινεζικής αυτοκρατορίας στο πεδίο της μεταποίησης και του εμπορίου. Το δεύτερο στοιχείο είναι η «συμφωνία του Αβραάμ» που συνάφθηκε κατά το δεύτερο ήμισυ του 2020 υπό την αιγίδα του Λευκού Οίκου μεταξύ διάφορων αράβων συμμάχων και του Ισραήλ, η οποία στόχο έχει να δομήσει μια περιφερειακή στρατιωτική συμμαχία, δημιουργώντας έναν νέο «χωροφύλακα» της Μέσης Ανατολής απέναντι στους εχθρούς της Δύσης, ώστε να εξισορροπηθεί η αμερικανική απόσυρση. Οσο για τον τζιχαντισμό, άλλαξε μορφή μετά την κατάρρευση του Νταές: είναι πλέον ένα φαινόμενο ευέλικτο, όπου οι εργολάβοι της οργής, που έχουν κατακλύσει το Διαδίκτυο, υποδεικνύουν στόχους προς εξόντωση, ενώ το έγκλημα διαπράττεται από άτομα που έχουν προηγουμένως λάβει κατήχηση διαδικτυακά – εξ αποστάσεως –, αλλά και στο τζαμί ή στις ριζοσπαστικές οργανώσεις – διά ζώσης. Ωστόσο δεν μεταφέρονται εντολές επιχειρησιακού χαρακτήρα, σε αντίθεση με τη μέθοδο των προηγούμενων οργανώσεων. Αυτός ο «τζιχαντισμός της περιρρέουσας ατμόσφαιρας», που είναι δύσκολο να ελεγχθεί από τις υπηρεσίες ασφαλείας και ο οποίος αιματοκύλησε τη Γαλλία το φθινόπωρο με αφορμή τη δίκη για τις τρομοκρατικές επιθέσεις στο «Charlie Hebdo» και το HyperCacher στη Βενσέν, χρειάζεται να τροφοδοτείται από ένδοξα γεγονότα τα οποία εξάπτουν τον ενθουσιασμό των οπαδών και τους ωθούν να περάσουν στην πράξη: οι εικόνες με τα ημιφορτηγά γεμάτα με γενειοφόρους με Καλάσνικοφ πάνω στα οποία κυματίζει η λευκή σημαία «Λα ιλάχ ιλά Αλλάχ» («ένας είναι ο Θεός, ο Αλλάχ») κινούνται σε αυτή την κατεύθυνση − απηχώντας την κατάληψη της Μοσούλης το 2014 από το Νταές, η σημαία του οποίου άλλαζε μόνο ως προς το μαύρο χρώμα της. Η ανακατάληψη από τους Ταλιμπάν τον Αύγουστο 2021 εγγράφεται, στο τέλος των δύο δεκαετιών κατά τις οποίες αναπτύχθηκαν και έπειτα παρήκμασαν η Αλ Κάιντα και το Νταές, σε νέα συμφραζόμενα. Η ιδεολογία των «σπουδαστών της θρησκείας» της νέας γενιάς είναι όμοια με εκείνη των πατέρων τους, αλλά το περιβάλλον έχει αλλάξει. Η θετική προδιάθεση του Πεκίνου, που δέχτηκε με επισημότητα την αντιπροσωπεία τους, έχει στον αντίποδά της το γεγονός ότι οι Ταλιμπάν δεν προσφέρουν πια καταφύγιο σε διεθνείς τρομοκράτες, σε αντίθεση με τη φιλοξενία άλλοτε του Μπιν Λάντεν από τον μουλά Ομάρ (ούτε υποστηρίζονται οι καταπιεσμένοι Ουιγούροι της Κίνας). Αλλά ο ενθουσιασμός που προκάλεσε η πτώση της Καμπούλ ενίσχυσε, πέρα από τους τζιχαντιστές της περιρρέουσας ατμόσφαιρας που εξέφρασαν τη χαρά τους στο Διαδίκτυο, το Μεγάλο Αφήγημα του σουνιτικού πολιτικού ισλαμισμού, από τη Χαμάς στη Γάζα μέχρι και τη Χαγιάτ Ταχρίρ ας Σαμ (Οργάνωση για την Απελευθέρωση του Σαμ) στο Ιντλίμπ, περνώντας από τον αρχηγό της διαλυμένης γαλλικής οργάνωσης Baraka-City, πολιτικό πρόσφυγα στην Τουρκία. Και στη Μέση Ανατολή, μπορεί οι σύμμαχοι των Ηνωμένων Πολιτειών να ανησυχούν για την αξιοπιστία του μέντορά τους, αλλά και η Τεχεράνη δεν έχει λόγους να πανηγυρίζει: οι σφαγές σιιτών από τους Ταλιμπάν της παλαιότερης γενιάς έχει αφήσει βαθιά σημάδια και τα εκατομμύρια των αφγανών μεταναστών στο Ιράν μπορεί να αποτελούν ένα νέο πρόβλημα ασφάλειας στα σύνορα μήκους 1.000 χλμ., που, παραδόξως, θα αποδυνάμωναν τον Ραϊσί στις εν εξελίξει διαπραγματεύσεις του στη Βιέννη με τη διεθνή κοινότητα σχετικά με το θέμα της πυρηνικής ενέργειας. Στον Λευκό Οίκο δεν δίνουν και τόσο βάρος στη θύελλα που προκλήθηκε από τους συντάκτες των θεμάτων εξωτερικής πολιτικής στα μέσα μαζικής ενημέρωσης, καθώς έχουν το βλέμμα στραμμένο προς τις ενδιάμεσες εκλογές του φθινοπώρου του 2022: το εκλογικό σώμα είναι κουρασμένο από τους καταστροφικούς και «ατελείωτους πολέμους» στα -σταν, όπως ονομάζουν χάριν συντομίας τα κράτη αυτής της περιοχής. Στη Σαουδική Αραβία, ο πρίγκιπας Τουρκί αλ Φαϊσάλ, πρώην αρχηγός των υπηρεσιών πληροφοριών, ο λόγος του οποίου ακούγεται, εκτιμά πως οι προφήτες που πρεσβεύουν την παρακμή της Αμερικής μετά τη χαοτική αποχώρηση από την Καμπούλ κάνουν λάθος: η δημιουργικότητα και η ευρηματικότητα των Ηνωμένων Πολιτειών τις καθιστούν πάντα τον αγαπημένο εταίρο του βασιλείου. Ο Ζιλ Κεπέλ είναι καθηγητής στο Ινστιτούτο Πολιτικών Σπουδών του Παρισιού και ένας από τους κορυφαίους μελετητές και αναλυτές του αραβο-μουσουλμανικού κόσμου.

20 ΧΡΟΝΙΑ ΜΕΤΑΑπό την 11η Σεπτεμβρίου στην πτώση της Καμπούλ

Περιεχόμενο για συνδρομητές

Τελευταίες Ειδήσεις

Γερμανία: Το ΥΠΕΞ προειδοποιεί όσους επισκέπτονται την Τουρκία

Σε δημοψήφισμα θέλει να θέσει το ειρηνευτικό σχέδιο ο Ζελένσκι - Οι συνομιλίες με Τραμπ

Συρία: Σουνιτική οργάνωση ανέλαβε την ευθύνη για την έκρηξη στο τζαμί με τους 8 νεκρούς

Βαρδούσια: Εντοπίστηκαν κάτω από χιονοστιβάδα χωρίς τις αισθήσεις τους οι τρεις αγνοούμενοι ορειβάτες

Βαρετοί απολογισμοί

Χριστουγεννιάτικα δώρα και η σχέση μεταξύ φίλων

Κοιμήσου, αγγελούδι μου, γλυκά με το τραγούδι μου!

Πριν και μετά το μαχαίρωμα

Αντώνης Μυριαγκός & Ηλέκτρα Φραγκιαδάκη: «Ο Ιωάννης Καποδίστριας είναι η καλύτερη εκδοχή μας»

Χρυσή λίρα: Από την παράδοση στην επένδυση – Στα 1.013 ευρώ η τιμή πώλησης

Άρης Μουγκοπέτρος: Γιατί τον μήνυσε η γυναίκα του

Ο Δημήτρης Μαστρόκαλος ανοίγει το σπίτι του και μιλά για το νέο του project, τη μόδα και την καλλιτεχνική έκφραση

Τρία ιστορικά ποτάδικα της Αθήνας που έχουμε όλοι αγαπήσει

Βαρδούσια: Εντοπίστηκαν κάτω από χιονοστιβάδα χωρίς τις αισθήσεις τους οι τρεις αγνοούμενοι ορειβάτες

Συνελήφθη ο γιος της αρχόντισσας του Κολωνακίου Ελένης Παπαδοπούλου

Οι ταινίες της εβδομάδας - «Καποδίστριας»: Όταν η Ελλάδα σκοτώνει τους αληθινούς πατριώτες της

Στα μπλόκα και ο «Αγρότης της Χρονιάς» - Ο Κωνσταντίνος Κωστούλης στο «Βήμα»

Το παράδοξο της Κίνας: Τεχνολογία σε άνθιση, οικονομία σε πτώση

Χρήστος Μουζακίτης: To παιδί-Θρύλος!

Τεντ Σαράντος: Ο βασιλιάς της παγκόσμιας ψυχαγωγίας

Εμιλιανό Γκονζαλές Τορό: Εμαθα να εμπιστεύομαι τη σιωπή και την απλότητα

Βίλχελμ Χάμερσοϊ: Ο ζωγράφος της σιωπής

Ειδήσεις

Γνώμες

Νέες Εποχές

ΒΗΜΑgazino

Έντυπη Έκδοση

English Version