Ένα ζήτημα που έχουν αναδείξει οι αγροτικές κινητοποιήσεις είναι η υψηλή τιμή του ρεύματος για τους γεωργούς και τους κτηνοτρόφους. Ωστόσο, διέξοδος δεν βρίσκεται σε μη πραγματοποιήσιμες προτάσεις (π.χ. κατάργηση ειδικά στην Ελλάδα των κανόνων της ευρωπαϊκής αγοράς ηλεκτρισμού), ούτε σε εύκολες και πρόσκαιρες λύσεις (π.χ. επιδοτήσεις στην τιμή του ρεύματος, που ενδεχομένως φέρουν μια προσωρινή ανακούφιση, στερούνται όμως στρατηγικού χαρακτήρα).
Ακολουθούν τρεις προτάσεις που μπορούν να αποτελέσουν μέρος ενός ευρύτερου μεταρρυθμιστικού σχεδίου για την αγροτική ανάπτυξη και, ταυτόχρονα, για την ενεργειακή μετάβαση της χώρας.
- Ανάπτυξη «αγρο-φωτοβολταϊκών»: εγκατάσταση φωτοβολταϊκών πάνελ ακριβώς πάνω από τις καλλιέργειες, σε ύψος 2 ή περισσότερων μέτρων, ώστε στο ίδιο σημείο να παράγονται και γεωργικά προϊόντα και ενέργεια. Παράγεται καθαρή και φθηνή ενέργεια κατευθείαν στο χωράφι, και δεν απαιτείται να καταληφθούν επιπλέον εκτάσεις για έργα ΑΠΕ. Παρά το σχετικά υψηλό κόστος, κράτη-μέλη της ΕΕ (Ιταλία, αλλά π.χ. και Γαλλία, Γερμανία, Ισπανία) έχουν θέσει στόχους για μεγάλη παραγωγή ενέργειας από αγρο-φωτοβολταϊκά και ήδη παρέχονται σημαντικά οικονομικά κίνητρα για μεγάλες και μικρές εγκαταστάσεις. Τα κίνητρα πρωτίστως αφορούν την εγγύηση στους δικαιούχους ότι η ενέργεια που παράγουν τα αγρο-φωτοβολταϊκά και δεν καταναλώνουν οι ίδιοι θα εγχέεται στο κεντρικό δίκτυο έναντι προνομιακής τιμής. Στην Ελλάδα, το πρόγραμμα «Φωτοβολταϊκά στο Χωράφι» του 2024 επιδότησε την εγκατάσταση και λειτουργία φωτοβολταϊκών από αγρότες, αλλά ο προϋπολογισμός του ήταν περιορισμένος. Επιπλέον, δεν απαιτείτο διπλή αξιοποίηση της γης, όπως επιτυγχάνουν τα αγρο-φωτοβολταϊκά. Αρκούσε οποιαδήποτε εγκατάσταση φωτοβολταϊκών συνδεδεμένων με αγροτική παροχή ρεύματος. Η κυβέρνηση σχεδιάζει να θεσμοθετήσει ένα νέο πρόγραμμα οικονομικής ενίσχυσης το 2026, το οποίο θα στηρίζει ειδικά την εγκατάσταση αγρο-φωτοβολταϊκών πάνω από καλλιέργειες. Πρόκειται για θετική εξέλιξη, παρ’ ότι φαίνεται ότι λίγες μόνο εγκαταστάσεις (130 MW συνολικά σε όλη την χώρα) θα επωφεληθούν από το πρόγραμμα. Η διαφαινόμενη νομοθετική διστακτικότητα εξηγείται από το γεγονός ότι το ελληνικό δίκτυο είναι κορεσμένο και δεν μπορεί να υποστηρίξει εισροή ηλεκτρισμού από διάσπαρτα σημεία. Είναι, λοιπόν, σημαντικό να σχεδιαστούν κίνητρα για την επί τόπου κατανάλωση της ενέργεις στο χωράφι, όπου και παράγεται, αντί για την έγχυσή της στο δίκτυο.
- Αξιοποίηση βιομάζας: κάθε έτος στην Ελλάδα δαπανώνται μεγάλα ποσά για την διαχείριση εκατοντάδων χιλιάδων τόνων υπολειμμάτων γεωργικών καλλιεργειών (π.χ. ετήσια διαλογή και καύση κλάδων και φύλλων μετά την συγκομιδή του ελαιοκάρπου), υπολειμμάτων δασοπονίας, αλλά και υπολειμμάτων βιομάζας στις πόλεις (βλ. τα ξερόχορτα που σωρεύουν δήμοι και ιδιώτες κάθε αντιπυρική περίοδο). Αντί για αυτήν την προβληματική διαχείριση, που συχνά έχει καταστροφικά αποτελέσματα (π.χ. σε περίπτωση δασικών ή αστικών πυρκαγιών), η διαθέσιμη βιομάζα μπορεί να αξιοποιείται για την παραγωγή ηλεκτρισμού και θερμότητας, με δυνητικά άμεσα επωφελούμενους του γεωργούς και τους κτηνοτρόφους. Η δημιουργία και λειτουργία μονάδων βιομάζας μπορεί να έχει οφέλη εκατομμυρίων ευρώ κατ’ έτος, μόνο από την παραγωγή ενέργειας, χωρίς να συνυπολογίζονται τα περιβαλλοντικά οφέλη και τα οφέλη από την εγχώρια ανάπτυξη ενός τεχνολογικού κλάδου. Δυστυχώς, όμως, το επικαιροποιημένο Εθνικό Σχέδιο για την Ενέργεια και το Κλίμα κάνει αποσπασματικές, γενικές και συγκεχυμένες αναφορές στην αξιοποίηση της βιομάζας, ενώ και οι αγροτικοί συνεταιρισμοί ελάχιστο ενδιαφέρον δείχνουν.
- Ανάπτυξη «αγροτικών ενεργειακών κοινοτήτων»: το σχήμα των ενεργειακών κοινοτήτων είναι πλέον θεσμοθετημένο στο ελληνικό και το ενωσιακό δίκαιο. Γεωργοί και κτηνοτρόφοι μπορούν να σχηματίσουν ενεργειακές κοινότητες, με σκοπό να επωφεληθούν από μεγαλύτερες εγκαταστάσεις ΑΠΕ που θα διαχειρίζονται, και από τον διαμοιρασμό της παραγόμενης ενέργειας στα μέλη (αν όχι και από την εμπορία πλεονάζουσας παραγωγής). Αγροτικές ενεργειακές κοινότητες μπορούν να αποτελέσουν και προνομιακά σχήματα για την δημιουργία και λειτουργία και μονάδων αγρο-φωτοβολταϊκών και βιομάζας. Ο ρόλος των αγροτικών συνεταιρισμών είναι και εδώ σημαντικός
Το κράτος πρέπει να δημιουργήσει ένα νομικό πλαίσιο που να επιτρέπει τέτοια μέτρα και να διευκολύνει τέτοιες πρωτοβουλίες. Αλλά είναι κρίσιμος και ο ρόλος των αγροτών και των συνεταιρισμών για την εν τοις πράγμασι ανάληψη δράσης και την κατάθεση προτάσεων για τον εκσυγχρονισμό του αγροτο-κτηνοτροφικού τομέα.
* Ο δρ. Θοδωρής Γ. Ηλιόπουλος είναι δικηγόρος, μεταδιδακτορικός ερευνητής και επισκέπτης καθηγητής ευρωπαϊκού δικαίου ενέργειας και περιβάλλοντος στο Πανεπιστήμιο του Hasselt, στο Ελεύθερο Πανεπιστήμιο των Βρυξελλών – VUB, και στο ΕΚΠΑ.
