Η ανάπτυξη έχει πλέον καταστεί κεντρικό θεμέλιο των σύγχρονων κοινωνιών και δείκτης επιτυχίας, μια «πολιτική θρησκεία» σύμφωνα με την Khalid. Με τον καιρό, συνδέθηκε με την έννοια της βιωσιμότητας και αυτή η αλλαγή αντικατοπτρίζεται και στην μετατόπιση του πολιτικού προσανατολισμού προς τους Στόχους Βιώσιμης Ανάπτυξης (ΣΒΑ) για την περίοδο 2016–2030.
Η Ατζέντα των Ηνωμένων Εθνών για το 2030, που είναι πια μόλις πέντε χρόνια μακριά μας, δίνει έμφαση «σ’ έναν κόσμο χωρίς φτώχεια, πείνα και αρρώστια». Ωστόσο, οι 17 της παγκόσμιοι στόχοι, το τελευταίο διάστημα ακόμα περισσότερο, φαντάζουν ευσεβείς πόθοι, με πιθανότητες πραγματοποίησης ανάλογες με αυτόν την παγκόσμιας ειρήνης.
Σήμερα, η ανάπτυξη έχει μετατραπεί σε ζήτημα επικοινωνίας, και η επικοινωνία είναι ζήτημα ανάπτυξης.
Επιπλέον, καθώς η ψηφιακή εποχή αποδιοργανώνει τα κοινωνικά συστήματα και οδηγεί σε μετασχηματισμούς χωρίς ιστορικό προηγούμενο σε κλίμακα και ταχύτητα, υπάρχει μεγάλη ανάγκη οι ΣΒΑ να συμπεριλάβουν και τις νέες προκλήσεις. Πολλοί κίνδυνοι και αβεβαιότητες αναδύονται, συμπεριλαμβανομένων απειλών προς τα ατομικά δικαιώματα, την κοινωνική ισότητα και τη δημοκρατία -όλοι τους ενισχυμένοι από το «ψηφιακό χάσμα», δηλαδή τη διαφοροποιημένη ταχύτητα διείσδυσης του διαδικτύου και πρόσβασης στις ψηφιακές τεχνολογίες σε όλο τον κόσμο.
Κάπου εδώ, λοιπόν, μπαίνει ο ρόλος της Επικοινωνίας για Όλους, ως ο 18ος Στόχος Βιώσιμης Ανάπτυξης που θα μπορούσε να διατρέχει και να αποτελεί βάση για όλους τους υπόλοιπους.
Όπως τονίζουν οι Servaes και Yusha’u «η επικοινωνία και η ενημέρωση διαδραματίζουν στρατηγικό και θεμελιώδη ρόλο,
(α) συμβάλλοντας στην αλληλεπίδραση των διαφορετικών παραγόντων ανάπτυξης,
(β) βελτιώνοντας τη διάδοση της γνώσης και της πληροφορίας και (γ) ενθαρρύνοντας τη συμμετοχή όλων των ενδιαφερομένων».
Με αυτό τον τρόπο, δηλαδή μέσω της ενίσχυσης της επικοινωνίας, θα μπορούσε να δημιουργηθεί ένας πραγματικός μετασχηματισμός. Κι όμως, αν, όπως παρατηρεί ο Serge Latouche, η «βιώσιμη ανάπτυξη» έχει καταστεί ένα «σύνθημα» χωρίς δεσμευτικό περιεχόμενο, μήπως η συστηματική παράλειψη κρίσιμων διαστάσεων όπως η «Επικοινωνία για Όλους» δεν είναι τυχαία, αλλά απολύτως ενδεικτική των ορίων αυτής της ρητορικής;
Αυτή η παράλειψη έχει τραβήξει την προσοχή μελετητών των μέσων και της επικοινωνίας, δημοσιογράφων και υπευθύνων χάραξης πολιτικής, οι οποίοι διαπιστώνουν ότι είναι σχεδόν αδύνατο να επιτευχθούν οι ΣΒΑ χωρίς τη διατύπωση και την υιοθέτηση του ρόλου της επικοινωνίας στην ανάπτυξη. Σήμερα, η ανάπτυξη έχει μετατραπεί σε ζήτημα επικοινωνίας, και η επικοινωνία είναι ζήτημα ανάπτυξης.
Πώς, λοιπόν, μπορεί ένας τόσο ζωτικός πυλώνας της ζωής να απουσιάζει από τους Στόχους Βιώσιμης Ανάπτυξης του ΟΗΕ;
Το αίτημα για συμπερίληψη ενός 18ου Στόχου για την Επικοινωνία αφορά ουσιαστικά στη διεύρυνση και ενίσχυση της συμμετοχής στο δημόσιο χώρο μέσω ισότιμης και οικονομικά προσιτής πρόσβασης στις τεχνολογίες και πλατφόρμες επικοινωνίας, της πολυφωνίας των μέσων και της ποικιλομορφίας των μέσων ενημέρωσης. Μάλιστα, «Η Διακήρυξη του Μόντρεαλ για τη Βιωσιμότητα στην Ψηφιακή Εποχή» περιγράφει πέντε δράσεις που απαιτείται να υλοποιηθούν άμεσα για να ξεπεραστούν οι κίνδυνοι της ψηφιακής εποχής και να αξιοποιηθούν οι μετασχηματιστικές της δυνατότητες για την οικοδόμηση ενός κόσμου ασφαλούς για το κλίμα, βιώσιμου και δίκαιου. Αυτές περιλαμβάνουν την ανάγκη:
- να οικοδομηθεί ένα νέο κοινωνικό συμβόλαιο για την ψηφιακή εποχή, το οποίο να αντιμετωπίζει τα ατομικά δικαιώματα, τη δικαιοσύνη και την ισότητα, την χωρίς αποκλεισμούς πρόσβαση και τη βιωσιμότητα του περιβάλλοντος·
- να εξασφαλιστεί ανοικτή και διαφανής πρόσβαση στα δεδομένα και τη γνώση που είναι κρίσιμα για την επίτευξη της βιωσιμότητας και της ισότητας·
- να ενισχυθούν οι συνεργασίες δημόσιου και ιδιωτικού τομέα για την ανάπτυξη και διαχείριση της Τεχνητής Νοημοσύνης (AI) και άλλων τεχνολογιών προς όφελος της βιωσιμότητας και της ισότητας·
- να προωθηθεί η έρευνα και η καινοτομία ώστε να καθοδηγηθούν οι ψηφιακοί μετασχηματισμοί προς τη βιωσιμότητα και την ισότητα
- να υποστηριχθούν στοχευμένη επικοινωνία, συμμετοχή και εκπαίδευση για την προώθηση του κοινωνικού συμβολαίου.» (βλ. Sustainability in the Digital Age)
Η Επικοινωνία για Όλους γίνεται μια ανάγκη ζωτικής σημασίας και για την επιβίωση της φιλελεύθερης δημοκρατίας, η οποία ούτως ή άλλως αντιμετωπίζει πολλαπλές προκλήσεις, όπως αυτή της αδιαφάνειας στη λειτουργία των συστημάτων της Τεχνητής Νοημοσύνης.
Την ώρα που κάθε πτυχή της ζωής μας γίνεται όλο και πιο εικονική και βασίζεται όλο και περισσότερο στην τεχνολογία, είναι απαραίτητο να εξασφαλιστεί η συνθήκη της «Επικοινωνίας για Όλους» με την έννοια της πιο άμεσης συμμετοχής στις διαδικασίες λήψης αποφάσεων, αλλά και της ανάπτυξης νέων μορφών διακυβέρνησης, στις οποίες οι πολίτες θα έχουν μεγαλύτερη συμμετοχή και πιο ενεργό ρόλο.
Τα παραπάνω αποτελούν σήμερα μια αναγκαιότητα και σε καμία περίπτωση πολυτέλεια όπως, ίσως, πολύ νομίζουν.
*Ιωάννα Κωσταρέλλα, Αναπληρώτρια Καθηγήτρια Τμήματος Δημοσιογραφίας και ΜΜΕ, ΑΠΘ
**Θωμαή Μπαλτζή, Υποψήφια Διδακτόρισσα Τμήματος Δημοσιογραφίας και ΜΜΕ, ΑΠΘ
