Οταν ξεχαστείς στη ζωή και στην ώρα την αναμενόμενη δεν φύγεις, η ανησυχία κάπως υποχωρεί. Kι όλοι, μες στη συνήθεια της παράτασης, νομίζουν πως αυτό δεν θα συμβεί.
Στις 2 Απριλίου, στα 106 του χρόνια, απεχώρησε, αλλά παρών στο αύριο του χρόνου, ο Manoel de Oliveira. Οχι πασίγνωστος στον τόπο μας. Μα σε κάποιους την απόλαυση της καθολικής του τέχνης την πρόσφερε. Οχι ακριβώς με την έννοια μιας Gesamkunstwerk (αν και στο Βερολίνο δεν έμεινε λίγο, ιδιαίτερα τα χρόνια που αυτό το ιδίωμα κυριαρχούσε και στον κινηματογράφο και στη Φιλοσοφία της Τέχνης). Και δεν είναι γνωστό αν συναντήθηκε με τον S. Kracauer και τον W. Benjamin. Μα κι αν δεν συνέβη, είχε συμβεί.
Μια απίστευτα ποικίλη εμπειρία ζωής μεταφέρθηκε μέσα στον κινηματογράφο. Η φιλμογραφία του υποστηρίχθηκε έτσι από μια αισθητή πραγματικότητα και όχι από μια ανώνυμη φαντασία.
Ολες οι τέχνες, οι ομιλίες, οι γραφές, οι ζωγραφιές, οι μουσικές αλλά και οι ιστορίες, οι αληθινές και οι ψεύτικες, διαπλέκονταν στα σενάριά του. Με μια τέτοια ελευθερία γινόταν αυτό ώστε η ελκυστική αβεβαιότητα να παίρνει τη θέση τής κάθε «ανάγωγης» σιγουριάς. Η πολιτικότητα του έργου δείχνει το πώς ο καθένας μας τον άλλον, τον οποιονδήποτε άλλον, μπορεί να τον σεβασθεί και στη βάση αυτή να συνομιλήσει. Αυτή η δημοκρατία, ως στάση ζωής, προηγείται της άλλης, της πολιτευματικής. Ατιτλη και οπισθόχωρη. Ολα σε αυτόν τον κινηματογράφο που ιστοριογραφεί έναν ολόκληρο αιώνα συνοδεύονται από κάποιο «σχεδόν» δίδοντας στο έργο αξιοπρέπεια δοκιμίου.
Ο Manoel de Oliveira θεωρούσε την κινηματογραφική τέχνη ως την κατεξοχήν ασύνορη περιπέτεια που με το δικό της διαλεκτικό διαβατήριο –χωρίς υποχρεωτικά και να το επιδεικνύει –μπορούσε να δει και να διηγηθεί.
Το τελευταίο φιλμ θα το δούμε «προσεχώς». Γυρίσθηκε αρκετά πριν, ήδη σε μεγάλη ηλικία, και ζήτησε να μην προβληθεί πριν από τον θάνατό του. Τον έβλεπε άραγε κοντά; Δεν υπολόγισε ότι θα ερχόταν τριάντα χρόνια αργότερα. Αυτό το έργο ίσως να δώσει και την απάντηση σε μια πρόσφατη ατελή απόκρισή του. Οταν δηλαδή ρωτήθηκε πώς βλέπει τον θάνατο πρόφερε: «Μια πόρτα ανοικτή είναι».
Ελα όμως που μερικοί τη βλέπουμε κλειστή και απαραβίαστη. Συχνά και χωρίς λόγο.
Ο κ. Γιάννης Μεταξάς, ομότιμος καθηγητής του Πανεπιστημίου Αθηνών, είναι τακτικό μέλος της Académie Européenne Interdisciplinaire des Sciences.
ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ
