«Προχωρώ χωρίς τους κριτικούς»
«Επειδή σήμερα, σε αυτή την εποχή και σε αυτήν εδώ την περιοχή της Ιστορίας, αισθάνομαι ότι το θέατρο δεν έχει πια κανένα νόημα και η μόνη ουτοπία που μας στηρίζει, πέρα από την κραυγή μέσα μας, είναι το έργο, παρ’ όλες τις ανάποδες συνθήκες, δεν μπορώ να κάνω τίποτε άλλο από το να παρουσιάσω αυτό τον Αγαμέμνονα». Το σημείωμα του Μιχαήλ Μαρμαρινού για την παράσταση του «Αγαμέμνονα» ή, ακριβέστερα, για το πρώτο στάδιο της δουλειάς του επάνω στην αισχύλεια τραγωδία δεν απέχει από ένα μανιφέστο. «Αισθάνομαι αδύναμος», μας λέει στο «Θησείον», σε ένα διάλειμμα της πρόβας, «αφενός όσον αφορά τα στενά θεατρικά δεδομένα που έχουν σχέση με την καθυστέρηση της εκταμίευσης των εφετεινών επιχορηγήσεων αυτός είναι άλλωστε και ένας από τους λόγους που θα δείτε μια “άβαφτη”, όπως τη χαρακτηρίζουμε, παράσταση. Από την άλλη, αισθάνομαι αδύναμος μπροστά στην ευρύτερη ιστορική στιγμή. Εχω την αίσθηση ότι βιώνουμε ένα είδος θαμπού ιστορικού οράματος. Ο “Αγαμέμνονας” έχει τη δύναμη να καθαρίσει την ατμόσφαιρα. Και αυτό μπορεί κανείς να το συνειδητοποιήσει ήδη από την πρώτη σκηνή του έργου, το οποίο ξεκινά με μια αναμονή όχι ως πληροφορία αλλά ως ατμόσφαιρα, ως ειδική συνθήκη. Αρκεί να σας πω μια φράση της Κλυταιμνήστρας: “Ακόμη κι αν επιστρέψουν αυτοί νικητές, πάλι η φρίκη των σφαγμένων άυπνους θα τους αφήνει”».
Μετά τη σοφόκλεια «Ηλέκτρα» που ανέβασε το περασμένο καλοκαίρι στην Επίδαυρο, ο Μιχαήλ Μαρμαρινός επιστρέφει αυτή τη χρονιά στην τραγωδία «κλειστού χώρου», έχοντας ήδη μια «Μήδεια» στο ενεργητικό του. Θα επέστρεφε όμως στην περίπτωση που δεν θα είχαν προηγηθεί οι λίβελοι για την επιδαύρια «Ηλέκτρα» του; «Κοιτάξτε, στους κριτικούς μπορεί να μην άρεσε η “Ηλέκτρα”, σε εμένα όμως άρεσε. Προχωρώ στην πορεία μου χωρίς τους κριτικούς. Δεν απορρίπτω τον ανοιχτό χώρο. Απλώς πιστεύω ότι δεν πρέπει να ξεχνάμε τη νομοθεσία του κλειστού χώρου. Η εμπειρία μας στην Ελλάδα όσον αφορά το αρχαίο δράμα είναι η Επίδαυρος. Υπάρχουν όμως διαστάσεις που χάνονται, μεταλλάσσονται, αν προτιμάτε, στον ανοιχτό χώρο· διαστάσεις όπως η σιωπή από την οποία εκπορεύονται αυτά τα έργα».
Ο «Αγαμέμνονας», η πρώτη τραγωδία της τριλογίας «Ορέστεια» που ανεβαίνει την Τετάρτη στο «Θησείον», ξεκινά από το τρίτο Επεισόδιο για να «ολοκληρωθεί» με την Πάροδο και το τρίτο Στάσιμο, «χωρίς να έχουμε ακόμη την οριστική διανομή». «Η γλώσσα του θεάματος χρειάζεται έναν έλεγχο. Η παρουσίαση αυτού του σταδίου δουλειάς έχει χαρακτήρα δοκιμής. Θέλω να δοκιμάσω κομμάτια-κλειδιά της παράστασης μπροστά στο κοινό, κομμάτια όπως τα Χορικά. Δεν είναι τυχαία η επιλογή του “Αγαμέμνονα”. Πρόκειται, μεταξύ άλλων, για ένα από τα κατ’ εξοχήν “χορικά” έργα. Με απασχολεί πολύ το ζήτημα του Χορού».
Το δεύτερο στάδιο του «Αγαμέμνονα», που θα δούμε τον ερχόμενο Νοέμβριο, θα αρχίζει με μια ζωντανή συναυλία. Η συνθήκη μοιάζει «παράδοξη»: Ο αισχύλειος λόγος πλάι στους ήχους ενός αβάν-γκαρντ συγκροτήματος του ροκ, τους Tuxedomoon; «Πρόκειται για μια παράλληλη διαδρομή. Από τη μία η τραγωδία του Αισχύλου, από την άλλη ο δίσκος “The Ghost Sonata”. Ξεκίνησα με δύο δεδομένα που συνέπλεαν και αλληλογονιμοποιούνταν. Επιπλέον είχα ένα πρόσωπο όπως ο Αγαμέμνονας. Πρόσωπο μυθικό, όχι θεατρικό. Βρήκα ότι θα ήταν ενδιαφέρον ένα πρόσωπο εκτός θεάτρου όπως ο βιολονίστας Blaine L. Reininger των Tuxedomoon να δανείζει κάτι από την προσωπική του μυθολογία σε έναν ρόλο όπως αυτός του Αγαμέμνονα που χρειάζεται μια μυθολογία». Αυθαιρεσία; «Μα είμαι από τους πιο ορθόδοξους σκηνοθέτες! Δεν έχει νόημα να “παίζω” με τέτοια κείμενα. Παραμερίζω απλώς για να ηχήσει η μουσική του κειμένου. Τα αισθητικά προβλήματα της τραγωδίας δεν με αφορούν. Αντίθετα, με απασχολεί να βρω τους μηχανισμούς που μπορούν να κάνουν πιο αναγνωρίσιμο τον λόγο ή τις έννοιες. Αυτό δεν ήταν πάντα άλλωστε η τραγωδία και το ίδιο το θέατρο; Ενας χώρος ουτοπίας που μας προσφέρει την ψευδαίσθηση της συνύπαρξης με την Ιστορία. Το θεωρείτε λίγο; Κι όμως η ουτοπία είναι ισοδύναμη, κατά τη γνώμη μου, με την πολιτική αντίσταση».
Ο «Αγαμέμνονας» του Αισχύλου ανεβαίνει την Τετάρτη για πέντε παραστάσεις στο θέατρο «Θησείον» (Τουρναβίτου 7, Ψυρρή). Μετάφραση: Νίκος Φλέσσας, σκηνοθεσία-δραματουργική επεξεργασία: Μιχαήλ Μαρμαρινός, μουσική: Tuxedomoon. Αγαμέμνων ο Blaine L. Reininger, Κλυταιμνήστρα η Αριέττα Μουτούση, Κασσάνδρα η Ρούλα Τζήμου. Στις 9.15 μ.μ.
