Λίγο μετά το 1880 ένας άνδρας γύρω στα εξήντα, με μακριές φαβορίτες και προχωρημένη φαλάκρα, τριγύριζε στους δρόμους των βρετανικών πόλεων με το ένα χέρι στην τσέπη και κοίταζε επίμονα τις κυρίες. Κάθε φορά που μια αιθέρια ύπαρξη περνούσε από μπροστά του το χέρι μέσα στην τσέπη έκανε βιαστικά κάποιες κινήσεις. Οχι, ο σερΦράνσις Γκάλτονδεν ήταν σάτυρος. Ηταν ένας καθ΄ όλα αξιοσέβαστος επιστήμονας της βικτωριανής εποχής με πολλές ιδέες, ενίοτε παράξενες είναι η αλήθεια.
Ο «Χάρτης της Καλλονής»
Την εποχή εκείνη είχε αφιερωθεί στην κατάρτιση του «Χάρτη της Καλλονής» της Βρετανίας. Στην τσέπη του είχε μια συσκευή δικής του επινόησης όπου με μια βελόνα τρυπούσε ένα χαρτί βαθμολογώντας το κάλλος των γυναικών που έβλεπε γύρω του. Κατέληξε ότι η πρωτεύουσα της ομορφιάς ήταν το Λονδίνο. Στον αντίποδα βρισκόταν το Αμπερντίν της Σκωτίας, το οποίο συγκέντρωνε, κατά την άποψή του, τις λιγότερο ελκυστικές εκπροσώπους του γυναικείου φύλου.
Δεύτερος εξάδελφος τουΚαρόλου Δαρβίνου,ο Γκάλτον δεν είναι ίσως τόσο διάσημος όσο ο συγγενής του, υπήρξε όμως πρωτοπόρος σε πολλούς τομείς και, αν και κάποιες πλευρές του έργου του είναι παραπάνω από αμφιλεγόμενες, η γενικότερη συμβολή του στην επιστήμη δεν είναι αμελητέα. Οπωσδήποτε δεν περιορίζεται σε αυτόν τον «Χάρτη της Καλλονής» ούτε σε μια αντίστοιχη «Ζώνη της Ασχήμιας» που χάραξε για την Ευρώπη ξεκινώντας από τη Γερμανία και καταλήγοντας στην Αγγλία. Προώθησε την επιστημονική μετεωρολογία, συνέταξε τον πρώτο μετεωρολογικό χάρτη εισάγοντας τις τεχνικές που χρησιμοποιούνται ακόμη και σήμερα και προσδιόρισε τους αντικυκλώνες. Εισήγαγε, μεταξύ άλλων, την επιστήμη της βιομετρίας, τις στατιστικές έννοιες της συσχέτισης και της παλινδρόμησης, τις μεθόδους της ιστοριομετρίας, της ψυχομετρίας και της διαφορικής ψυχολογίας, όπως και μια τεχνική για την εξέταση των δακτυλικών αποτυπωμάτων που διαρκεί ως τις ημέρες μας. Πατέρας της ευγονικής
Η σκοτεινή συνεισφορά του ωστόσο ήταν η επινόηση του όρου «ευγονική» και η προώθηση των θεωριών για τη «βελτίωση της φυλής». Ο σερ Φράνσις δεν ήταν ο πρώτος που διατύπωσε τέτοιου είδους απόψεις. Ηταν όμως αυτός ο οποίος τις ανήγαγε σε «επιστήμη» προσφέροντάς τους το κατάλληλο θεωρητικό υπόβαθρο και μάλιστα στηριζόμενος στην ολοκαίνουργια για την εποχή θεωρία της εξέλιξης.
Η δημοσίευση τουΠερί της καταγωγής των ειδώντου Δαρβίνου αποτέλεσε, όπως έχει παραδεχθεί, καθοριστικό γεγονός για τη ζωή και το έργο του.«Οι νέες απόψεις με ενθάρρυναν να επιχειρήσω πολλές έρευνες που με ενδιέφεραν από καιρό και επικεντρώνονταν στα κεντρικά ζητήματα της κληρονομικότητας και της βελτίωσης της ανθρώπινης φυλής»έχει γράψει αναφερόμενος στη συγκλονιστική αυτή εμπειρία.
Δίνοντας τη δική του ερμηνεία στις ανακαλύψεις του εξαδέλφου του ο Γκάλτον θέλησε να τις διερευνήσειπάντοτε υπό το δικό του πρίσμα- στο ανθρώπινο είδος. Αφιέρωσε το υπόλοιπο της ζωής του στη μελέτη της κληρονομικότητας και στην παρατήρηση των ανθρώπινων πληθυσμών και των διαφορών τους. Η αφοσίωση που επέδειξε σε αυτό το έργο είχε ως αποτέλεσμα τη συγκέντρωση μιας πληθώρας ανθρωπολογικών στοιχείων και τον οδήγησε στην επινόηση νέων τεχνικών για τη μέτρησή τους και νέων στατιστικών μεθόδων για την ανάλυσή τους. Μερικές φορές βεβαίως είχε και κωμικοτραγικές προεκτάσεις: κατά τη διάρκεια ενός ταξιδιού του στη Νοτιοδυτική Αφρική συνέταξε μια αναλυτική εργασία με τον τίτλοΟι διαστάσεις των οπισθίων των μαύρων αφρικανών κυριών.
Πεπεισμένος ότι όχι μόνο τα εξωτερικά αλλά και τα εσωτερικά χαρακτηριστικά, όπως η εξυπνάδα, η προσωπικότητα ή τα διάφορα ταλέντα, είναι κληρονομικά και ότι ο ανθρώπινος πολιτισμός, προστατεύοντας τους αδυνάτους, έρχεται σε αντίθεση με τη φυσική επιλογή και εμποδίζει το ανθρώπινο είδος να εξελιχθεί με τον καλύτερο τρόπο, ο Γκάλτον διατύπωσε για πρώτη φορά τις θεωρίες του για τη βελτίωση της φυλής στα τέλη της δεκαετίας του 1860 (τον όρο «ευγονική» τον εισήγαγε αργότερα, το 1883). Αρχικά δεν πρότεινε μεθόδους επιλογής ελπίζοντας σε μια αλλαγή της νοοτροπίας από τη στιγμή που ο κόσμος θα συνειδητοποιούσε πόσο μεγάλη σημασία έχει το «ζευγάρωμα» για την καλύτερη εξέλιξη των απογόνων. Αργότερα χώρισε τον πληθυσμό σε ομάδες ανάλογα με τη «γενετική» αξία της καθεμιάς, σε μια ταξινόμηση που ουσιαστικά αντιστοιχούσε στις υπάρχουσες κοινωνικές τάξεις.
Πρότεινε την ενθάρρυνση των γάμων μεταξύ της «ανώτερης ομάδας» και απεφάνθη ότι η «αρνητική ευγονική»- όπως η απαγόρευση απόκτησης απογόνων- θα έπρεπε να περιοριστεί μόνο στην κατώτερη ομάδα, στους «Ανεπιθύμητους», όπως τους ονόμαζε. Η προσέγγισή του ήταν κυρίως στατιστική και ταξική, αυτό όμως δεν την εμπόδισε, σε συνδυασμό με τις άλλες θεωρίες ευγονικής που αναπτύχθηκαν την ίδια περίοδο, να αποτελέσει το έναυσμα για την υιοθέτηση εγκληματικών πρακτικών όπως η υποχρεωτική στείρωση σε αρκετά κράτη.
Φαίνεσθαι και είναι
Μια άλλη αμφιλεγόμενη ιδέα του Γκάλτον ήταν η πεποίθησή του ότι η φυσιογνωμία κάθε ανθρώπου αντανακλά τα χαρακτηριστικά της ιδιοσυγκρασίας του. Για να το αποδείξει επινόησε τη «σύνθετη φωτογραφία» ενώνοντας και αντιπαραβάλλοντας διαφορετικές προσωπογραφίες για να συγκρίνει τα χαρακτηριστικά τους. Με τη βοήθεια αυτής της τεχνικής συνέταξε μια ταξινόμηση διαφόρων ανθρώπινων «τύπων». Πίστευε ότι το έργο του αυτό θα είχε τεράστια εφαρμογή στην ιατρική και στην εγκληματολογία, αλλά οι ελπίδες του διαψεύστηκαν. Γι΄ αυτό θα πρέπει να ευγνωμονούμε την αφοσίωσή του στη μεθοδικότητα: αφού διεξήγαγε εξαντλητικά πειράματα χωρίς τα επιθυμητά αποτελέσματα, αναγκάστηκε να παραδεχθεί ότι οι «τύποι» του δεν ανταποκρίνονταν στην πραγματικότητα.
Παρά το γεγονός ότι ο Φράνσις Γκάλτον αφιέρωσε το μεγαλύτερο μέρος της τεράστιας ενεργητικότητάς του στην προσπάθεια απόδειξης των θεωριών του γύρω από τα χαρακτηριστικά του ανθρώπινου είδους και τους τρόπους βελτίωσής τους, η κληρονομιά που άφησε στην επιστήμη δεν ήταν- ευτυχώς- η επαλήθευση των ιδεών του. Η μεγάλη συμβολή του έγκειται στα «εργαλεία» που προσέφεραν στις επόμενες γενιές οι μέθοδοι που επινόησε για τις έρευνές του, οι παρατηρήσεις που έκανε και τα στοιχεία που συγκέντρωσε. Η έδρα ευγονικής που έφερε το όνομά του και ιδρύθηκε με τη διαθήκη του στο University College του Λονδίνου έχει καταργηθεί. Το Εργαστήριο Γκάλτον, όμως, που ίδρυσε μέσα στο ίδιο πανεπιστήμιο το 1906 για να διεξαγάγει τις πρώτες μελέτες βιομετρίας, εξακολουθεί να αποτελεί ένα σημαντικό ερευνητικό κέντρο της γενετικής.
