Πολύ πριν γεννηθεί ο μύθος του Προμηθέα – σύμφωνα με τον οποίο ο μυθικός ήρωας χάρισε στον άνθρωπο τη φωτιά –, οι Νεάντερταλ που ζούσαν στην περιοχή της Βρετανίας γνώριζαν ήδη πώς να χρησιμοποιούν τσακμακόπετρες.
Μελέτη που δημοσιεύεται στο περιοδικό «Nature» εντοπίζει τις αρχαιότερες ενδείξεις ελεγχόμενης χρήσης της φωτιάς, ηλικίας 415.000 ετών, ένα σημείο καμπής στην ανθρώπινη εξέλιξη που συνέβη νωρίτερα από ό,τι πιστεύαμε. Μέχρι σήμερα, οι αρχαιότερες ενδείξεις προέρχονταν από έναν οικισμό των Νεάντερταλ στη Βόρεια Γαλλία που χρονολογείται στα 50.000 χρόνια πριν.
Η σχέση του ανθρώπου με τη φωτιά πηγαίνει πάντως πολύ πιο πίσω: ευρήματα στην Αφρική και το Ισραήλ υποδεικνύουν ότι, ακόμα και ένα εκατομμύριο χρόνια πριν, ο πρόγονός μας Homo erectus αξιοποιούσε τις φωτιές που άναβαν από φυσικά αίτια όπως οι κεραυνοί. Ισως μετέφεραν μαζί τους αναμμένα κάρβουνα, δεν μπορούσαν όμως να τα ξανανάψουν όταν έσβηναν.
Παραμένει ασαφές αν ο Homo sapiens γνώριζε πώς να ελέγχει τη φωτιά όταν εμφανίστηκε στην Αφρική πριν από 300.000 χρόνια. Ακόμα κι αν άργησε να μάθει τον τρόπο, δεν μπορεί παρά να μιμήθηκε τους Νεάντερταλ όταν τους πρωτοσυνάντησε στην Ευρώπη πριν από περίπου 50.000 χρόνια.
Η νέα μελέτη αφορά έναν πήλινο κλίβανο για το ψήσιμο τούβλων που βρέθηκε έξω από το χωριό του Μπάρναμ στην περιοχή του Σάφοκ στην Αγγλία. Οι ερευνητές βρήκαν άργιλο και λίθινα εργαλεία που είχαν εκτεθεί σε υψηλές θερμοκρασίες. Το σημαντικότερο όμως εύρημα ήταν δύο κομμάτια σιδηροπυρίτη (εικόνα), ενός πετρώματος που παράγει σπίθες όταν τρίβεται και χρησιμοποιείται ως τσακμάκι.
Το συγκεκριμένο ορυκτό απουσιάζει από την περιοχή, κάτι που οδηγεί στο συμπέρασμα ότι οι Νεάντερταλ το εισήγαγαν για τη συγκεκριμένη χρήση. Οι ερευνητές πέρασαν τέσσερα χρόνια πραγματοποιώντας δοκιμές για να βεβαιωθούν ότι τα ευρήματα δεν ήταν ίχνη φυσικής πυρκαγιάς. Γεωχημικές μέθοδοι έδωσαν ενδείξεις επανειλημμένης καύσης με θερμοκρασίες που υπερέβαιναν τους 700 βαθμούς Κελσίου.
Η παραγωγή φωτιάς κατά βούληση ήταν μια αλματώδης τεχνολογική επανάσταση στην ιστορία της ανθρωπότητας. Οι φλόγες έδιωχναν μακριά τα αρπακτικά και προσέφεραν γλυκιά ζεστασιά που επέτρεψε στους προγόνους μας να επεκταθούν σε ψυχρότερα κλίματα. Τους επέτρεψαν επίσης να μαγειρεύουν τις τροφές τους και να καταστρέφουν τα παράσιτα του κρέατος και ορισμένα δηλητήρια φυτών. Το μαγειρεμένο φαγητό χωνεύεται επίσης πιο εύκολα και προσφέρει έτσι περισσότερη ενέργεια, κάτι που πιστεύεται ότι βοήθησε – ή ήταν απαραίτητο – για την εξέλιξη του μεγάλου, ενεργοβόρου εγκεφάλου μας.
Το μαγείρεμα έπαιξε επίσης σημαντικό ρόλο στην εμφάνιση μεγάλων ανθρώπινων κοινωνιών, επισημαίνουν οι ερευνητές. Αναπόσπαστο κομμάτι της ανθρώπινης ζωής, η εστία έλαμπε και τρεμόπαιζε για εκατοντάδες χιλιάδες χρόνια στο κέντρο της κοινωνικής ζωής.
