Καινοτόμες και κυρίως πολύ αποτελεσματικότερες μεθόδους παρακολούθησης όσων συμβαίνουν εν πρώτοις στα δύο θαλάσσια πάρκα στο Ιόνιο και τις νότιες Κυκλάδες και αργότερα, ενδεχομένως, συνολικά στα όρια των ελληνικών χωρικών υδάτων και των συμφωνηθεισών Αποκλειστικών Οικονομικών Ζωνών της χώρας εισάγει η Αθήνα με την υπογραφή Μνημονίου Συνεργασίας ανάμεσα στα τρία συναρμόδια υπουργεία Περιβάλλοντος, Αγροτικής Ανάπτυξης, Ναυτιλίας και της Global Fishing Watch (GFW), η οποία δραστηριοποιείται παγκοσμίως ως θυγατρική της Google στην κατόπτευση των θαλασσών μέσω δορυφόρων.
Πρώτιστος στόχος της συνεργασίας είναι η τήρηση της νομιμότητας στα εθνικά θαλάσσια πάρκα, ειδικά όσον αφορά το μείζον ζήτημα της παράνομης αλιείας, αλλά και έτερων περιβαλλοντικών παραβάσεων, με την ανάγκη να καθίσταται ακόμα πιο επιτακτική έπειτα από τη δέσμευση της Ελλάδας να υλοποιήσει τις σχετικές δεσμεύσεις που συμφωνήθηκαν στη Διάσκεψη των Ηνωμένων Εθνών για τους Ωκεανούς το 2024.
Σύμφωνα με αυτές, η χώρα θα έπρεπε έως το 2030 να χαρακτηρίσει το 30% των χωρικών υδάτων της προστατευόμενο, πρόβλεψη όμως η οποία ουσιαστικά θα υπερκαλυφθεί νωρίτερα, δηλαδή έως το 2026, όταν και αναμένεται να εκδοθούν τα Προεδρικά Διατάγματα για τα δύο ανακοινωθέντα θαλάσσια πάρκα. Η έκταση θα φθάνει, τότε, στο 35%.
Μεγάλη πρόκληση η φύλαξη
Πέραν όμως των δεσμεύσεων, απόλυτη προτεραιότητα της Αθήνας είναι η εγγύηση της ασφάλειας και της νομιμότητας εντός των θαλάσσιων πάρκων. Προς την επίτευξη αυτού του στόχου, το δορυφορικό δίκτυο της GFW θα λειτουργεί σε συνεργασία με το υπάρχον σύστημα του Λιμενικού Σώματος (VMS – Vessel Monitoring System), παρέχοντας όμως σαφώς μεγαλύτερο και αποδοτικότερο όγκο πληροφοριών.
Καθώς το VMS, το οποίο είναι φορητή συσκευή επί των περιπολικών και άλλων σκαφών του Λιμενικού, πάσχει έναντι μιας σειράς πιθανών παραβάσεων, η εισαγωγή της δορυφορικής παρακολούθησης ουσιαστικά εκμηδενίζει τις πιθανότητες τέτοιων ενεργειών.
Για παράδειγμα, όπως συμβαίνει σε πολλές περιπτώσεις έως σήμερα, τα παρανομούντα αλιευτικά τοποθετούν τις δικές τους συσκευές εντοπισμού σε πλοιάρια εκτός των απαγορευμένων ζωνών, ενώ τα ίδια εισέρχονται σε αυτές ανενόχλητα.
Ετερο προαπαιτούμενο προκειμένου να μεγιστοποιηθεί η ποιότητα της επιτήρησης είναι η παροχή του κατάλληλου εξοπλισμού και κυρίως η περαιτέρω στελέχωση του Λιμενικού Σώματος. Οπως λένε πηγές που γνωρίζουν τις ανάγκες φύλαξης αντίστοιχων περιοχών, «προκειμένου να επιτηρηθεί η νομιμότητα πρέπει να υπάρχει επάρκεια σε κατάλληλους ανθρώπους και μέσα».
Στην εξίσωση προστίθεται και ο Οργανισμός Φυσικού Περιβάλλοντος και Κλιματικής Αλλαγής (ΟΦΥΠΕΚΑ), συνυπογράφων το Μνημόνιο, ο οποίος διαθέτει τόσο την τεχνογνωσία και τα μέσα, όπως για παράδειγμα σκάφη, όσο και εξειδικευμένα στελέχη, καθώς και πρόσβαση σε ευρωπαϊκά κονδύλια.
Φυσικά, η συμμετοχή του ΟΦΥΠΕΚΑ στην επιτήρηση των θαλάσσιων πάρκων θα πρέπει να πραγματοποιείται σε συνεργασία με το Λιμενικό.
Τρόπος δράσης και κίνδυνος καθυστερήσεων
Σύμφωνα με το Μνημόνιο, οι ελληνικές αρχές θα παραδίδουν τα δεδομένα του VMS, των στιγμάτων και των μητρώων των αλιευτικών σκαφών στην GWF, η οποία από την πλευρά της οφείλει να παρέχει πρόσβαση στις αρμόδιες υπηρεσίες επί της πλατφόρμας των δικών της δορυφορικών δεδομένων, προκειμένου να επιτυγχάνεται η μέγιστη αποτελεσματικότητα στην ανάλυση των στοιχείων. Στον ιδιωτικό χώρο της εργασίας της GFW θα εισέρχονται μόνο πιστοποιημένοι χρήστες.
Η συμμετοχή της GFW στις ελληνικές θάλασσες προέκυψε κατόπιν εντατικών ενεργειών της ίδιας της εταιρείας, καθώς εντοπίστηκε κοινό έδαφος με την κυβέρνηση, και συγκεκριμένα με το περιβάλλον του πρωθυπουργού Κυριάκου Μητσοτάκη, ο οποίος επέδειξε εξαρχής ειδικό ενδιαφέρον για την υλοποίηση της πρωτοβουλίας, με σκοπό τη σχεδίαση και υλοποίηση ενός αξιόπιστου πλαισίου προστασίας των διακηρυγμένων θαλασσίων πάρκων.
Αφορμή για τη σύμπλευση της Αθήνας με την GFW ήταν η διοργάνωση της Συνόδου των Ωκεανών το 2023 από την Ελλάδα – σε συνεργασία με την τότε αμερικανική διοίκηση – στο περιθώριο της οποίας ο έλληνας πρωθυπουργός συναντήθηκε με τον Τζον Κέρι, ειδικό απεσταλμένο του Τζο Μπάιντεν για το Περιβάλλον.
Παρ’ όλα αυτά, και όπως συμβαίνει συνήθως σε περιπτώσεις αντίστοιχων υπηρεσιακών και υπουργικών συνεργειών, εκκρεμεί ακόμη η έκδοση του ΦΕΚ, και αυτό παρά το γεγονός ότι το Μνημόνιο Συνεργασίας υπογράφηκε τον Νοέμβριο του 2024.
Σύμφωνα με πληροφορίες από αξιόπιστες πηγές, βασική αιτία της καθυστέρησης είναι οι αντιδράσεις που καταγράφηκαν, κυρίως, στο υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης, για την κάμψη των οποίων απαιτήθηκε αρκετός χρόνος. Το υπουργείο έγινε και αυτό με τη σειρά του δέκτης πιέσεων κατά της υιοθέτησης του δορυφορικού συστήματος, προφανώς για να μην αναβαθμιστεί ο έλεγχος έναντι της παράνομης αλιείας.
Σύμφωνα πάντως με τις ίδιες πληροφορίες, η έκδοση του ΦΕΚ είναι θέμα ημερών, ενώ έχει δοθεί υπόσχεση στους ιδιοκτήτες μηχανότρατας, οι οποίοι θίγονται κατά κύριο λόγο από την απαγόρευση ψαρέματος στις προστατευόμενες περιοχές, ότι θα λάβουν στοχευμένες αποζημιώσεις.
Η επόπτευση των χωρικών υδάτων
Η δορυφορική παρακολούθηση των ελληνικών θαλασσών δύναται να αποδώσει – μελλοντικά και εφόσον επεκταθεί η συμφωνία της Αθήνας με την Google – επιπλέον αποτελέσματα σε θέματα που άπτονται της κυριαρχίας, των κυριαρχικών δικαιωμάτων και της εθνικής ασφάλειας.
Για παράδειγμα, στελέχη που παρακολουθούν εδώ και πολλά χρόνια τις πρακτικές των τούρκων ψαράδων, οι οποίοι συνοδεία τουρκικών σκαφών του Λιμενικού μπαινοβγαίνουν παρανόμως στα ελληνικά χωρικά ύδατα, και δη σε περιοχές που θεωρούνται καλοί ψαρότοποι, εξηγούν ότι σε πολλές περιπτώσεις τα εν λόγω αλιευτικά ρίχνουν τα δίχτυα τους στην οριογραμμή, αλλά εντός των 6 ναυτικών μιλίων, και στη συνέχεια απομακρύνονται στα διεθνή ύδατα, όπου και αναμένουν έως ότου να σηκώσουν την ψαριά τους.
Απαξ και εισαχθεί η κατόπτευση της Google αυτές οι παράτυπες πλεύσεις θα καταγράφονται αναλυτικά, με αποτέλεσμα οι ελληνικές αρχές να έχουν στα χέρια τους πλήρη στοιχεία με όλες τις κινήσεις των τούρκων ψαράδων και των λιμενικών.
Οι γνωστές πρακτικές των τουρκικών αλιευτικών στο Αιγαίο έχουν πολλές φορές οδηγήσει τις δύο πλευρές στα πρόθυρα επεισοδίου και ο βασικός στόχος της χρήσης των δορυφορικών εποπτικών μέσων είναι να λειτουργήσουν αποτρεπτικά έναντι των τουρκικών αλιευτικών.
Αντίστοιχα αποτελέσματα μπορούν να προκύψουν στον κρίσιμο τομέα του Μεταναστευτικού, όπου, πλέον των πληροφοριών που διαθέτει το Λιμενικό Σώμα, τα δορυφορικά στοιχεία θα καταστήσουν αντιμετωπίσιμες πιθανές νέες αυξήσεις ροών είτε από τα νότια είτε από τα ανατολικά.
*Σύμφωνα με τις προβλέψεις του Μνημονίου το Κοινωφελές Ίδρυμα Αθανάσιου Κ. Λασκαρίδη θα αναλάβει να χρηματοδοτήσει το κόστος της εκπαίδευσης και της παράδοσης των συστημάτων.
