Με ένα (ακόμη) περίβλεπτο βραβείο τιμήθηκε στις 23 Οκτωβρίου ο Σπύρος Αρταβάνης-Τσάκωνας, ομότιμος καθηγητής του Πανεπιστημίου Χάρβαρντ, του οποίου η παραίτηση από το αξίωμα του προέδρου του Εθνικού Συμβουλίου Ερευνας, Τεχνολογίας και Καινοτομίας (ΕΣΕΤΕΚ) στις αρχές του έτους έφερε στο προσκήνιο τα προβλήματα της ελληνικής έρευνας.
Στον έλληνα επιστήμονα απονεμήθηκε, κατά τη διάρκεια ειδικής τελετής η οποία έλαβε χώρα στο Τορόντο του Καναδά στις 23 Οκτωβρίου, το Βραβείο Gairdner. Το βραβείο θεσμοθετήθηκε το 1957 από το ομώνυμο καναδικό ίδρυμα και απονέμεται «ως αναγνώριση και επιβράβευση της διεθνούς αριστείας στη βασική έρευνα που σχετίζεται με την ανθρώπινη υγεία».
Τι αφορούσε λοιπόν η βασική έρευνα του Σπύρου Αρταβάνη-Τσάκωνα η οποία του χάρισε όχι μόνο το Gairdner αλλά και άλλα σημαντικά βραβεία; Από την αρχή της σταδιοδρομίας του ο έλληνας ερευνητής ασχολήθηκε με το γονίδιο Notch. Στα αγγλικά η λέξη notch σημαίνει εγκοπή και η ύπαρξη του ομώνυμου γονιδίου κατέστη γνωστή από τις αρχές του 20ού αιώνα όταν παρατηρήθηκε ότι οι μεταλλάξεις του προκαλούσαν εγκοπές στα φτερά της δροσόφιλας, το είδος μύγας που αγαπά τα υπερώριμα φρούτα και η οποία αποτελεί κλασικό πειραματόζωο για γενετικές μελέτες.
Μπορεί τα κάπως δαντελωτά φτερά των μεταλλαγμένων μυγών να πρόδιδαν την ύπαρξη του γονιδίου, αλλά κανείς δεν γνώριζε την ταυτότητά του επακριβώς. Χάρη σε πρωτοποριακούς για την εποχή πειραματισμούς, ο Σπύρος Αρταβάνης-Τσάκωνας πέτυχε να κλωνοποιήσει το γονίδιο Notch, να το απομονώσει δηλαδή από τα υπόλοιπα και να μπορέσει στη συνέχεια να το μελετήσει. Από τις μελέτες τόσο του ιδίου όσο και άλλων ερευνητών, οι οποίοι μπήκαν στη συνέχεια στον «χορό» της έρευνας του Notch, διαπιστώθηκε ότι αυτό είναι ένα γονίδιο-κλειδί για την ανάπτυξη πολλών οργανισμών, μεταξύ των οποίων και ο άνθρωπος. Σήμερα γνωρίζουμε ότι υπάρχει μια οικογένεια γονιδίων Notch τα οποία εμπλέκονται σε πλήθος φυσιολογικών διεργασιών όπου ασκούν κομβικό ρόλο ρυθμίζοντας τη λειτουργία άλλων γονιδίων.
Το πόσο σημαντικά είναι τα Notch γονίδια φαίνεται και από το γεγονός ότι περισσότερες από 100 ερευνητικές ομάδες ανά τον κόσμο ασχολούνται με τη διαλεύκανση του ρόλου τους στη φυσιολογία και την παθολογία. Γιατί όταν ένα γονίδιο Notch δεν λειτουργεί σωστά στον ανθρώπινο οργανισμό, αυτή η δυσλειτουργία «μεταφράζεται» σε ασθένειες. Ετσι, κάποιοι καρκίνοι, διάφορες αναπτυξιακές διαταραχές, αλλά και νευροεκφυλιστικά νοσήματα σχετίζονται με γονίδια Notch, ενώ κλινικές μελέτες φαρμάκων των οποίων η ανάπτυξη βασίστηκε στη διαλεύκανση του ρόλου του Notch είναι σε εξέλιξη.
Με άλλα λόγια, το Ιδρυμα Gairdner τίμησε τον έλληνα επιστήμονα για μια επαγγελματική διαδρομή που αποδεικνύει ότι η βασική έρευνα μπορεί να οδηγήσει σε ευρήματα που βρίσκουν χρήσιμες (και ενίοτε σωτήριες) εφαρμογές. Αρκεί, βεβαίως, αυτή να τύχει της δέουσας υποστήριξης.
