ΤΟ ΒΗΜΑ logo

Πώς μπήκα στον κόσμο του David Lynch 1

Η είσοδός μου στο Lynchian σύμπαν ήταν κυριολεκτικά ένα παιδικό τραύμα. Όμως βγήκα και ξαναμπήκα ως ενήλικη και από τότε έμεινα για πάντα κάτω από την ονειρική επίδρασή του. David Lynch, εις το επανιδείν.

ΑΠΟ ΜΙΚΑΕΛΑ ΘΕΟΦΙΛΟΥ

ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ GETTY/ IDEAL IMAGES

Και για να απαντήσω κατευθείαν στο ερώτημα που θέτει ο τίτλος, με τον David Lynch δεν ξεκινήσαμε καλά. Και δεν φταίει αυτός. Πού να φανταστεί ότι ο boomer πατέρας μου, πρώτα καλλιτέχνης και μετά γονιός, που καμία σχέση δεν είχε με την παιδική ψυχολογία και όλα τα θεωρούσε σκληραγώγηση, θα με πήγαινε στην "ώριμη" ηλικία των 5 ετών για να δούμε μαζί την ταινία "Ο Άνθρωπος-Ελέφαντας".

"Θα σου πάρω ποπ κορν", μου είχε πει.

"Δε θέλω ποπ κορν, πιτσίνια θέλω".

"Πιτσίνια θα σου πάρω".

Έτσι με πήρε από το χέρι και ένα καλοκαιρινό απογευματόβραδο που η μητέρα μου εργαζόταν και εκείνος είχε ρεπό -και δεν είχε που να με αφήσει- πήγαμε να δούμε στο θερινό "Αχίλλειον" κάτω στην παραλιακή -εκεί που σήμερα είναι ένα μπουζουκομάγαζο- τον "Άνθρωπο- Ελέφαντα". Από τον τίτλο, το αθώο παιδικό μου μυαλό με πήγε κατευθείαν σε παιδικό έργο, όταν όμως έσκασαν τα πρώτα σκοτεινά πλάνα και η παραμορφωμένη φυσιογνωμία του ανθρώπου που έμοιαζε με Ελέφαντα άρχισα να κλαίω και να φωνάζω, μετά να κλαίω σιωπηλά για να μην ενοχλώ το κοινό και μετά όταν ηρέμησα κάπως και για να περάσει η ώρα μέχρι να δει ο μπαμπάς μου όλη την ταινία να τον ρωτάω "γιατί μπαμπά αυτός ο άνθρωπος μοιάζει με ελέφαντα;".

Και ο πατέρας μου το έκανε όλο και χειρότερο: "Γιατί, αγάπη μου, έτσι γεννήθηκε, παραμορφωμένος. Έχει μια ασθένεια που την λένε ελεφαντίαση και αυτή η ιστορία είναι αληθινή και μιλάει για το πως είναι να είσαι διαφορετικός σε μία εποχή που το να είσαι διαφορετικός ήταν ενοχλητικό". Οι εικόνες που θυμάμαι από τότε έχουν καταγραφεί ως οι πιο τρομακτικές της παιδικής μου ηλικίας. Για μήνες μετά θυμάμαι να ξυπνάω μέσα στην νύχτα και ο μπαμπάς μου- κρίνοντας εκ του αποτελέσματος- να νιώθει τρομέρες ενοχές που με πήγε σινεμα...

Από τότε όποτε κάνω συζήτηση για τον "Άνθρωπο- Ελέφαντα" παίρνει μπρός το παιδικό τραύμα και δεν φέρομαι καλά ούτε στο συνομιλητή μου, ούτε στον David Lynch, ούτε στον "Άνθρωπο Ελέφαντα". Δεν κατάφερα ποτέ να δω την ταινία ως ενήλικη. Κράτησα το φόβο που μου προκάλεσε ως παιδί αλλά και τη λέξη "διαφορετικός" για την οποία μου μιλούσε ο μπαμπάς μου ήδη από τη δεκαετία του 80.

«Ας προσέχουμε το ντόνατ. Η τρύπα είναι τόσο βαθιά και τόσο άσχημη. Το ντόνατ είναι όμορφο πράγμα» David Lynch

Η σχέση μου με το σινεμά του Lynch ευτυχώς άλλαξε προς το καλύτερο, όταν έκανα την πρώτη μου σοβαρή σχέση ως φοιτήτρια στο Πανεπιστήμιο. Όταν σε ένα πρώιμο αφιέρωμα στον David Lynch πήγαμε με τον αγαπημένο μου στον κινηματογράφο "Έλλη" κάπου στα μέσα της δεκαετίας του 90 -10 χρόνια μετά την πρώτη προβολή του το 1986- για να δούμε το "Blue Velvet" και την απότομη ωριμότητα της Isabella Rosselini ως μία απόλυτα Lynchian μούσα. Το(ν) λάτρεψα και μαζί και τον τότε αγαπημένο μου γιατί αφενός πέρασα πολύ ωραία, αφετέρου με βοήθησε να συστηθώ ξανά με τον ονειρικό ορθολογισμό του Lynch και να επουλώσω το τραύμα μου από τον Ελέφαντα.

Από το Mπλε Βελούδο και μετά με έπαιρνε μαζί του σε κάθε επώδυνο ταξίδι εσωτερικής μεταμόρφωσης των πρωταγωνιστών του και των εικόνων του που έμοιαζαν με ποίηση και ζωγραφική -κάτι που είχε σπουδάσει και ο ίδιος- με έκρηξη και αισθησιασμό, με σκοτάδι και φως -όπως ήταν και ο ίδιος. To Mulholland Drive με βοήθησε να καταλάβω ότι δεν υπάρχει μόνον ένας τρόπος για να αντιληφθείς τα πράγματα και ότι μπορεί να είναι πολυ αχνή η γραμμή που χωρίζει το παράλογο από το λογικό. Είναι αυτή η τρύπα στο ντόνατ για την οποία μιλούσε ο David Lynch. «Keep your eye on the donut, not on the hole» είναι μια από τις πολλές αξιομνημόνευτες εκφράσεις με τις οποίες μοιράστηκε το σύμπαν του με τον κόσμο κατά τη διάρκεια της αξιοπρόσεκτης χρονικής περιόδου του επάνω στη γη και με την οποία τον αποχαιρέτησαν και οι δικοί του στην ανακοίνωση της απώλειάς του. Αν και η φράση αυτή δεν υπάρχει σε κάποια από τις ταινίες του, εξηγεί τον πυρήνα της οπτικής και της δημιουργικής φιλοσοφίας του Lynch. «Ας προσέχουμε το ντόνατ. Η τρύπα είναι τόσο βαθιά και τόσο άσχημη. Το ντόνατ είναι όμορφο πράγμα.»

To Twin Peaks που έκανε πρεμιέρα στην ΕΡΤ στις 4 Ιανουαρίου του 1991 δημιουργούσε, ίσως χωρίς να το ξέρει ούτε ο ίδιος o Lynch, το κοινό που θα μάθαινε να αγαπάει τις σειρές που έμοιαζαν με ταινίες και θα ευχόταν να βρισκόταν ένας όρος όπως το binge watching για να ικανοποιήσει την επιθυμία να μείνει για περισσότερο από ένα επεισόδιο στον Υποπτο Κόσμο του Twin Peaks.

Για κάποιους, αυτή η φράση περιγράφει τον David Lynch όπως αντιλαμβανόταν συχνά ο ίδιος τον εαυτό του: ως έναν εκκεντρικό δημιουργό που του άρεσε να σαστίζει το κοινό του με παράλογα γραφικά, έννοιες και διαλόγους. Υπήρχε πάντα μια νότα αλήθειας σε αυτή την αντίληψη.

Ο Lynch χάραξε έναν δρόμο για τις επόμενες γενιές ταλαντούχων καλλιτεχνών και τα επόμενα έργα τους, αποδομώντας προκαταλήψεις σχετικά με το είδος της ψυχαγωγίας που μπορεί να προσεγγίσει ένα ευρύ κοινό. Και μιλώ φυσικά για τη σειρά Twin Peaks ή αλλιώς «Ο Υποπτος Κόσμος του Twin Peaks» που έκανε πρεμιέρα στην ΕΡΤ στις 4 Ιανουαρίου του 1991 και δημιουργούσε ίσως χωρίς να το ξέρει ο ίδιος, το κοινό που θα μάθαινε να αγαπάει τις σειρές που έμοιαζαν με ταινίες και θα ευχόταν να βρισκόταν ένας όρος όπως το binge watching για να ικανοποιήσειν την επιθυμία να μείνουν για περισσότερο από ένα επεισόδιο στον Υποπτο Κόσμο του Twin Peaks.

Είναι σχετικά εύκολο να παρακολουθήσετε την επιρροή του έργου του Lynch παρακολουθώντας όσους ομολογούν ότι είδαν μια ταινία και αναθεωρούν ξαφνικά τι ήταν δυνατό. Όπως εγώ. Στην ενήλικη ζωή μου. Αυτός είναι ένας από τους λόγους που η λέξη «Lynchian» (Λιντσικός) μπήκε στο λεξικό του κινηματογράφου. Ακόμη και εκείνοι που δεν «κατάλαβαν» ποτέ τον σκηνοθέτη πιθανότατα έχουν χρησιμοποιήσει αυτή τη φράση για να περιγράψουν κάποιο σουρεαλιστικό και ονειρικό καλλιτεχνικό έργο που αψηφά την απλή περιγραφή.

Είναι σχετικά εύκολο να παρακολουθήσετε την επιρροή του έργου του Lynch παρακολουθώντας όσους ομολογούν ότι είδαν μια ταινία και αναθεωρούν ξαφνικά τι ήταν δυνατό. Όπως εγώ. Στην ενήλικη ζωή μου. Αυτός είναι ένας από τους λόγους που η λέξη «Lynchian» (Λιντσικός) μπήκε στο λεξικό του κινηματογράφου μας.

Ωστόσο, το θεμελιώδες ελάττωμα του επιθέτου "Lynchian" είναι ότι υποδηλώνει ότι θα μπορούσε κάποιος να τον αντιγράψει. Σε καμία περίπτωση όμως! Γιατί υπήρχε και υπάρχει μόνο ένας David Lynch, και ήταν τόσο αληθινός, που κανείς δε θα μπορούσε να γίνει σαν αυτόν μόνον και μόνον για εμπορικούς λόγους. Δεν γίνεται κάτι τέτοιο χωρίς να εκτεθείς ως αντιγραφέας... Το είδος που υπηρέτησε είναι και το copyright του.

Το Twin Peaks το λάτρεψα όχι μόνον για τον David Duchovny αλλά και για μια σκηνή στο τέταρτο μέρος της σειράς: The Return.

Σε εκείνο το επεισόδιο, ο διευθυντής του FBI Gordon Cole (τον οποίο υποδύεται ο ίδιος ο Lynch) έχει μια συνομιλία με την πράκτορα του FBI Denise Bryson (που την υποδύεται ο David Duchovny). Η Bryson, μια τρανς γυναίκα, φέρνει αντίρρηση σ' ένα σχέδιο του Cole και τότε ο Lynch ως Cole, υπενθυμίζει στην Bryson την υποστήριξη που της έδειξε κατά τη διάρκεια της καριέρας της λεγοντάς της: «Όταν έγινες Ντενίζ, είπα σε όλους τους συναδέλφους σου,"fix your hearts or die" (Αλλάξτε άποψη ή να πεθάνετε). Αυτή η φράση περικλείει συνοπτικά την ισχυρή ενσυναίσθηση και υποστήριξη στη διαφορετικότητα για την οποία ίσως θα έπρεπε να γνωρίζουμε τον David Lynch εξίσου καλά όσο και για την ονειρική φύση των σουρεαλιστικών αριστουργημάτων του.

Και να που πάλι ήρθαμε στον πατέρα μου που μέσα από την ταινία- παιδικό τραύμα μου εξήγησε τη λέξη διαφορετικότητα. Τώρα που επουλώθηκε τον τραύμα τον ευχαριστώ. Ευχαριστώ και τον τότε αγαπημένο μου γιατί έκανα καινούρια αρχή στη γνωριμία μου με το lynchian σύμπαν. Κυρίως όμως ευχαριστώ τον Lynch για τα donuts και τις τρύπες. Εις το επανιδείν...

ΑΠΟΡΡΗΤΟ