Η Ελένη Φουρέιρα επιστρέφει μουσικά με το "Disco Tech", μια διασκευή του ισραηλινού κομματιού “Moabet” (2021) του δημοφιλούς παραγωγού Itay Galo κι αντί για την αναμενόμενη αποθέωση των fans, λαμβάνει μια ψηφιακή σφαλιάρα μεγατόνων. Γιατί; Γιατί ο ρυθμός έχει υπογραφή που μυρίζει μπαρούτι. Ή μάλλον βόμβες λευκού φωσφόρου. Ο Galo, πέρα από την ιδιότητα του ως No.1 DJ στο Ισραήλ, φαίνεται να είναι ενεργός υποστηρικτής του IDF, με stories από πάρτι στον στρατό, μουσικές παραστάσεις εντός στρατοπέδων και vibes που, κατά τους χρήστες, «τονώνουν το ηθικό των γενοκτόνων».
Χρήστες των social media, ακτιβιστές, μουσικόφιλοι και Παλαιστίνιοι υποστηρικτές ανά τον κόσμο δεν άργησαν να ανάψουν φωτιά στα σχόλια: «Ο κόσμος καίγεται κ η Ελένη κανεί διαφήμιση στο Ισραήλ», «Ελένη μου, προχθές ανέβαζες post για τη Γάζα, και σήμερα κυκλοφορείς τραγούδι στα ελληνικά Ισραηλινού, που υπηρέτησε στο IDF και χόρευε στη Γάζα, ενώ παιδιά λιμοκτονούσαν». Θα έπρεπε με τις επιλογές σου, να είσαι πιο προσεκτική». «Ντροπή να παίρνει ένας καλλιτέχνης με αυτόν τον τρόπο θέση. Η σιωπή είναι συνενοχή», «Ντράπηκε και η ντροπή», «Μην το ακούτε πουθενά», «Αν έχεις ίχνος ηθικής, απόσυρέ το», «Όχι συνεργασίες με γενοκτόνους», «Λευτεριά στην Παλαιστίνη».
Ο ηθικός πανικός στα ελληνικά timelines είναι σχεδόν ομόφωνος. Το ζήτημα πλέον δεν είναι μουσικό, αλλά βαθύτατα πολιτικό. Ποια είναι η θέση ενός mainstream ποπ ειδώλου όταν οι επιλογές του κάνουν τα στραβά μάτια στη σφαγή και το αίμα; Ποιο είναι το όριο ανάμεσα στην τέχνη και την ηθική συνενοχή;
Pop στην εποχή της γενοκτονίας
Το timing της κυκλοφορίας δεν θα μπορούσε να είναι πιο «ατυχές» – λέξη που επανέρχεται ξανά και ξανά στα σχόλια. Εν μέσω μαζικών δολοφονιών αμάχων στη Γάζα, με τον ΟΗΕ να μιλά πλέον ξεκάθαρα για εγκλήματα πολέμου και γενοκτονία, η συνεργασία με έναν καλλιτέχνη που ανοικτά διασκεδάζει τα IDF μοιάζει τουλάχιστον κυνική. Δεν είναι απλώς ένα remix. Είναι προσπάθεια πολιτιστικής κανονικοποίησης ενός κράτους-απαρτχάιντ.
Ως φαν της Φουρέιρα εδώ και χρόνια, το συγκεκριμένο comeback μου φαίνεται δυσνόητο, στην καλύτερη, κι απογοητευτικό, στη χειρότερη. Γιατί πράγματι, έχω δει τα ποστ που έχει κάνει υπέρ της Παλαιστίνης και τις συνεντεύξεις της για το πώς βίωσε ως παιδί τον εμφύλιο στην Αλβανία (ένας εμφύλιος που άλλαξε δομικά και τη δική μου οικογένεια). Δεν είμαι σε θέση να κρίνω την ειλικρίνεια και την ενσυναίσθηση πίσω από τέτοια ποστ. Αν έπρεπε, ωστόσο να κρίνω, πάλι ως ειλικρινή θα τα έβλεπα. Όμως, η αλληλεγγύη μας δε φαίνεται από ποστ και retweet. Η αλληλεγγύη πρέπει να μας κοστίζει κι από κάτι. Φαίνεται στις επαγγελματικές μας επιλογές, στις συνεργασίες μας, στις αγοραστικές μας συνήθειες, κλπ κλπ. Ως εκ τούτου, δεν μπορώ να κατανοήσω ούτε εγώ γιατί τώρα ένα τέτοιο cover, μια τέτοια συνεργασία με τον συγκεκριμένο παραγωγό.
Και εδώ ακριβώς εισέρχεται η έννοια της πολιτισμικής συνενοχής. Όταν μια ποπ σταρ δανείζεται beats από έναν DJ που ποστάρει «party with the troops», ακόμα κι αν δεν έχει πολιτική πρόθεση, το αποτέλεσμα λειτουργεί ως συμβολικό ντεκόρ για ένα απεχθές αφήγημα: το Ισραήλ έχει «ποπ κουλτούρα», είναι cool, είναι χορευτικό. Όταν αυτό το ντεκόρ καλύπτει έναν ραγισμένο χάρτη από ερείπια και ακρωτηριασμένα παιδικά κορμιά, δεν είναι απλώς ατυχές, αλλά ανεύθυνο.
Όσο κι αν μερικοί αρέσκονται να μειώνουν την αξία της, η ποπ κουλτούρα λειτουργεί ως ένας κολοσσιαίος μηχανισμός αναδιαμόρφωσης της συλλογικής μνήμης, ιδίως όταν πρόκειται για ιστορίες καταπίεσης και βίας. Ειδικά στις γενοκτονίες, η εξουσία συχνά χειραγωγεί τα πολιτισμικά μέσα ώστε να αναμορφώσουν το αφήγημα, να υποβαθμίσουν τα εγκλήματα και να δημιουργήσουν μια εικόνα κανονικότητας ή ακόμα και ηρωισμού (βλ. τις τελευταίες συμμετοχές του Ισραήλ στη Eurovision).
Στη συγκεκριμένη περίπτωση της γενοκτονίας των Παλαιστινίων, η παγκόσμια mainstream ψυχαγωγία και οι pop stars που συνεργάζονται με το Ισραήλ (ακόμη κι αν δεν τον στηρίζουν έμπρακτα), παίζουν έναν ενεργό ρόλο σε αυτό το πλυντήριο, το λεγόμενο whitewashing. Ο όρος αυτός δεν αναφέρεται σε μια απλή απόκρυψη, αλλά σε μια συστηματική διαδικασία από-πολιτικοποίησης της βίας και της κατοχής μέσω ενός αισθητικού εξωραϊσμού. Προσοχή, δε λέω ότι η Φουρέιρα και το team της, έκατσαν σε ένα meeting και είπαν «Πώς θα εξανθρωπίσουμε σήμερα την πολιτική του Ισραήλ;». Λέω, όμως, πως με τη συγκεκριμένη επιλογή ανοίγουν δίαυλο με μια χώρα, η οποία αυτή τη στιγμή κατηγορείται για εγκλήματα πολέμου από κάθε διεθνή φορέα. Το χρειάζεται αυτό μια από τις πιο επιτυχημένες ποπ τραγουδίστριες της χώρας (κι όχι μόνο); Πιστεύω πως όχι.
Έρευνες κοινωνιολογίας της τέχνης (π.χ. Cohen & Haggerty, 2019) δείχνουν πως η τέχνη ως soft power εργαλείο συχνά νομιμοποιεί καθεστώτα καταπίεσης όταν εστιάζει στο «πολιτιστικό» και αγνοεί το πολιτικό. Η Φουρέιρα δεν είναι απλά μια τραγουδίστρια αλλά γίνεται πρεσβευτής ενός αφηγήματος που αποκρύπτει τα εγκλήματα κατοχής μέσω ενός mainstream appeal.
Παράλληλα, η παγκόσμια βιομηχανία ψυχαγωγίας παρουσιάζει την ιστορία μέσα από έναν φακό που εξωραΐζει την «ασφάλεια» και τη «δημοκρατία», αποσιωπώντας τη συστηματική βία και την καταπάτηση ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Η ποπ κουλτούρα έτσι μετατρέπεται σε εργαλείο επιβολής, που ξεπλένει την ιστορία, καλλιεργώντας μια άγνοια ή αποστασιοποίηση στους καταναλωτές της.
Γλυκερία και Βέρτης στο χορό
Ενώ η συζήτηση φούντωνε, το άλλο σοκ ήρθε από το στρατόπεδο της ελληνικής λαϊκής μουσικής. Η Γλυκερία προκάλεσε νέο γύρο αντιδράσεων, όταν αρνήθηκε να αποσύρει τη συμμετοχή της στο μουσικό φεστιβάλ Meridiano, που διοργανώνεται στις 17 Ιουνίου… στο Ισραήλ. Ο Χρήστος Νικολόπουλος και σχεδόν όλοι οι υπόλοιποι συμμετέχοντες (Πίτσα Παπαδοπούλου, Ελεάννα Παπαϊωάννου, Κατερίνα Τσιρίδου κ.ά.) ανακοίνωσαν ότι αποχωρούν από τη διοργάνωση σεβόμενοι τη συνείδησή τους. Βέβαια, αν τη σέβονταν, θα είχαν κλείσει εξαρχής τέτοιο gig; Δε ξέρω, ρωτάω.
Η ίδια η Γλυκερία, που μέχρι πρότινος ετοιμαζόταν για ταξίδι με το ελληνικό ρεπερτόριο στις αποσκευές, τώρα βρίσκεται στο στόχαστρο, όχι πια της πολιτικής ή της κοινής γνώμης, αλλά της κουλτούρας της μνήμης. Γιατί το να τραγουδάς ενώ καίγεται ένας λαός, δεν είναι απλώς μια ατυχής επιλογή. Είναι μια καμπή στην καριέρα σου. Έτσι η τραγουδίστρια, αν και είχε ανακοινωθεί πως θα συμμετάσχει στη μεγάλη συναυλία-αφιέρωμα στον Μίκη Θεοδωράκη, την Τετάρτη 25 Ιουνίου στο Καλλιμάρμαρο, τελικά δεν θα είναι ανάμεσα στους συμμετέχοντες, όπως ανακοινώθηκε.
Κι από την άλλη, έχουμε τον Νίκο Βέρτη, έναν τραγουδιστή ιδιαίτερα αγαπητό στο Ισραήλ εδώ και χρόνια. Φταίει ο Βέρτης που τον ακούνε και τον αγαπούν στο Ισραήλ; Όχι, φυσικά, αλλά φταίει όταν επιλέγει να κάνει συναυλίες εκεί, εν μέσω της πιο καλά καταγεγραμμένης εθνοκάθαρσης της ιστορίας. Γιατί εν έτει 2025, δε χωράνε «δεν ήξερα». Πώς να το πούμε, είναι επιλογή και πολυτέλεια το να μην ξέρουμε. Ο Νίκος Βέρτης, λοιπόν, πρόκειται για πραγματοποιήσει, σε λίγες ημέρες, τρεις ζωντανές εμφανίσεις στην Ιερουσαλήμ, οι οποίες είναι ήδη sold out!
Συγκεκριμένα ο τραγουδιστής είχε ανακοινώσει από τον περασμένο Φεβρουάριο τις συγκεκριμένες συναυλίες, που θα πραγματοποιηθούν στις 17, 18 και 19 Ιουνίου. Μάλιστα, τα εισιτήρια για τις δύο εξ αυτών εξαντλήθηκαν μέσα σε 75 μόλις ώρες, σημειώνοντας ρεκόρ ταχύτητας προπώλησης για Έλληνα καλλιτέχνη, με αποτέλεσμα να προστεθεί και τρίτη ημερομηνία. Σε αντίθεση με την περίπτωση της Φουρέιρα και της Γλυκερίας, η συγκεκριμένη είδηση δεν πολυσυζητήθηκε. Σίγουρα ο κόσμος είναι πάντα πιο σκληρός με τις γυναίκες καλλιτέχνιδες, να είναι καλά ο σεξισμός! Ωστόσο, στη συγκεκριμένη περίπτωση, θεωρώ ότι η κατακραυγή συμβαίνει για άλλον λόγο. Γιατί κανείς δεν το περίμενε από τις συγκεκριμένες, δεδομένης της στάσης που έχουν κρατήσει τόσα χρόνια.
Pop is Political
Η εποχή που οι ποπ καλλιτέχνες μπορούσαν να επικαλούνται την αφέλεια, την ουδετερότητα ή το «δεν ασχολούμαι με πολιτικά» έχει περάσει ανεπιστρεπτί. Όταν ακόμα και τα vibes σου είναι στρατευμένα, δεν υπάρχουν αθώες χορευτικές κινήσεις. Η τέχνη, ειδικά η δημοφιλής, είναι πεδίο μάχης και το κοινό το γνωρίζει καλύτερα από ποτέ. Στην εποχή των βομβαρδισμών, κάθε beat και κάθε νότα είτε στέκεται υπέρ της ζωής, είτε χορεύει πάνω στο αίμα.
