Η ίδρυση του ΟΗΕ και η φιλοδοξία μιας νέας εποχής ειρήνης

Σήμερα συμπληρώνονται 80 χρόνια από τη θέσπιση του Χάρτη του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών που τέθηκε σε ισχύ στις 24 Οκτωβρίου 1945, σηματοδοτώντας τη γέννηση ενός διεθνούς οργανισμού που φιλοδοξούσε να εξασφαλίσει τη διαρκή ειρήνη μετά τη φρίκη του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου.

Η ιδέα για τη δημιουργία μιας παγκόσμιας οργάνωσης για τη διατήρηση της ειρήνης και της ασφαλείας μετά το τέλος του πολέμου, γεννήθηκε εν μέσω των εχθροπραξιών.

Ήδη από τη Διάσκεψη της Μόσχας (Οκτώβριος 1943), οι υπουργοί Εξωτερικών των Ηνωμένων Πολιτειών, της Μεγάλης Βρετανίας, της Σοβιετικής Ένωσης και της Κίνας είχαν συμφωνήσει ότι, μετά τη νίκη, θα ήταν αναγκαία η σύσταση ενός νέου οργανισμού που θα αντικαθιστούσε την αποτυχημένη Κοινωνία των Εθνών.

Η ιδέα αυτή ενισχύθηκε μέσα στα δύο επόμενα χρόνια. Στη Διάσκεψη του Ντάμπαρτον Οουκς (1944) τέθηκαν οι βάσεις του Καταστατικού Χάρτη, ενώ τον Απρίλιο του 1945, πενήντα κράτη συγκεντρώθηκαν στο Σαν Φρανσίσκο για να διαμορφώσουν το τελικό κείμενο του ιδρυτικού εγγράφου των Ηνωμένων Εθνών.

Οι εργασίες της Διάσκεψης διήρκεσαν εννέα εβδομάδες, μέσα σε κλίμα έντονων διαφωνιών κυρίως γύρω από τον ρόλο του Συμβουλίου Ασφαλείας και το δικαίωμα αρνησικυρίας (βέτο) των μεγάλων δυνάμεων.

Τελικά, μετά από συμβιβασμούς και διαπραγματεύσεις και με την επιθυμία για συμφωνία να υπερισχύει, οι αντιπρόσωποι των πενήντα κρατών κατέληξαν σε ένα κοινά αποδεκτό κείμενο, το οποίο υπεγράφη στις 26 Ιουνίου 1945, λίγες εβδομάδες μετά τη λήξη του πολέμου στην Ευρώπη.

Ο Καταστατικός Χάρτης

«ΤΟ ΒΗΜΑ» της 26ης Ιουνίου 1945, περιγράφει με λεπτομέρειες το ιστορικό έγγραφο του Καταστατικού Χάρτη των Ηνωμένων Εθνών:

»Ούτος αποτελείται εκ δύο τόμων, των οποίων έκαστος περιλαμβάνει 133 σελίδας κειμένου και 25 προσθέτους σελίδας δια τας υπογραφάς. Το κείμενον είχε τυπωμένον εις τας επισήμους γλώσσας της Διασκέψεως: Αγγλική, Γαλλική, Ρωσσικήν, Ισπανικήν και Κινεζικήν. Αμφότεροι οι τόμοι θα βιβλιοδετηθούν με κυανούν μαροκινόν δέρμα και θα φέρουν την σφραγίδα της συνδιασκέψεως.

»Εις τον πρόλογον του Καταστατικού Χάρτου, όστις περιλαμβάνει 19 κεφάλαια, τονίζεται ότι “οι λαοί των Ηνωμένων Εθνών είνε αποφασισμένοι να διασώσουν τας επερχομένας γενεάς από την μάστιγα του πολέμου, να διατρανώσουν εκ νέου την πίστιν των εις τα δικαιώματα του ανθρώπου, εις την ισότητα των δικαιωμάτων ανδρών και γυναικών μεγάλων εθνών και μικρών, και να προαγάγουν το κοινωνικόν επίπεδον εξασφαλίζοντες ταυτοχρόνως τον σεβασμόν της δικαιοσύνης και την διαβίωσιν των λαών εν μεγαλυτέρα ελευθερία”.

»Εις τον Καταστατικόν Χάρτην τονίζεται ότι σκοπός της νέας οργανώσεως θα είναι η διατήρησις της διεθνούς ειρήνης και ασφαλείας και η λήψις αποκλειστικών συλλογικών μέτρων.

Η υπογραφή

«ΤΟ ΒΗΜΑ» της 27ης Ιουνίου, μεταφέρει το κλίμα της διάσκεψης:

«Τον Καταστατικό Χάρτη υπέγραψαν πρώτα οι Κινέζοι αντιπρόσωποι. Ακολούθησαν οι αντιπρόσωποι της Σοβιετικής Ένωσης, της Μεγάλης Βρετανίας και της Γαλλίας, ενώ τα υπόλοιπα έθνη υπέγραψαν με αλφαβητική σειρά ξεκινώντας από την Αργεντινή.

»Η Διάσκεψις των Ηνωμένων Εθνών έληξεν έπειτα από εργασίες εννέα εβδομάδων με διακυμάνσεις μεταξύ αισιοδοξίας και απαισιοδοξίας αλλά με σαφή την θέλησιν συμφωνίας δια την εξασφάλισιν της ειρήνης του κόσμου.

Η ομιλία Τρούμαν

»Το έργον της επισφραγίζεται με τον λόγον τον οποίον εξεφώνησε κατά την σημερινήν τελευταίαν συνεδρίασιν ενώπιον της ολομέλειας, ο πρόεδρος των Ηνωμένων Πολιτειών κ. Τρούμαν.

“H  επιτυχής εφαρμογή του Καταστατικού τούτου Χάρτου προϋποθέτει την ηνωμένην βούλησιν και την σταθεράν αποφασιστικότητα των ελευθέρων λαών οι οποίοι τον εδημιούργησαν. Εκ της παρούσης συρράξεως προήλθον ισχυρά στρατιωτικά κράτη πλήρως εξωπλισμένα προς πόλεμον. Τα κράτη αυτά όμως δεν έχουν το δικαίωμα να κυριαρχήσουν τον κόσμον. Τα ισχυρά αυτά κράτη έχουν μάλλον την υποχρέωσιν ν’ αναλάβουν την ευθύνην δια την διατήρησιν της ειρήνης εν τω κόσμω. Δι αυτόν ακριβώς τον λόγον απεφασίσαμεν ενταύθα όπως η δύναμις μη χρησιμοποιήται δια την εξ απόλυσιν πολέμου αλλά δια την διατήρησιν της ειρήνης εν τω κόσμω.

Ο φασισμός δεν απέθανε με τον Μουσολίνι. Ο Χίτλερ δεν υπάρχει πλέον, άλλ΄οι σπόροι τους οποίος εγέννησαν αι διατεταραγμένες φρένες του  απέκτησαν βαθείας ρίζας εις τον νουν πολλών φανατικών. […] Αι δυνάμεις της αντιδράσεως και της τυραννίας καθ’ όλον τον Κόσμον θα προσπαθήσουν να διασπάσουν την ενότητα των ηνωμένων εθνών.

[…] Γνωρίζω όμως, ότι ομιλώ εξ ονόματος όλων υμών όταν λέγω ότι τα Ηνωμένα Έθνη θέλουν να παραμείνουν ημωνένα. Η προπαγάνδα δεν θα διαιρέση αυτά ούτε προ ούτε μετά την συνθηκολόγησιν της Ιαπωνίας”.

»Ο πρόεδρος Τρούμαν εδήλωσεν ότι θα υποβάλη τον Καταστατικόν Χάρτην αμέσως προς επικύρωσιν εις την Γερουσίαν και προσέθεσεν ότι “η μεταβολή της μορφής του κόσμου θ’ απαιτήση διευθετήσεις, διευθετήσεις όμως ειρηνικάς και όχι πολεμικάς”.

»Αναφερόμενος εις τα εργασίας της διασκέψεως ο πρόεδρος Τρούμαν ετόνισεν ότι παρά τας διαφωνίας και τους διάφορους ισχυρισμούς επετεύχθη η συμφωνία. Η συμφωνία αποτελεί απόδειξιν ότι τα έθνη, όπως τα άτομα, ημπορούν να επιλύσουν τας διαφοράς των. Τούτο αποτελεί την ουσίαν της Δημοκρατίας».

Προς επικύρωση

Μετά την υπογραφή του Καταστατικού Χάρτη στο Σαν Φρανσίσκο, το έγγραφο μεταφέρθηκε στην Ουάσινγκτον για να υποβληθεί προς επικύρωση από την Αμερικανική Γερουσία και να διανεμηθεί στις κυβερνήσεις των υπογραψάντων κρατών

«ΤΑ ΝΕΑ» της 27ης Ιουνίου 1945, περιγράφουν:

«Τετρακινητήριον αεροπλάνον μετέφερε κατά το διάστημα της νυκτός εις Ουασιγκτώνα τον Καταστατικόν Χάρτην της νέας Κοινωνίας των Εθνών, τον οποίον ο Πρόεδρος Τρούμαν, κατά τας πρώτας ημέρας της επομένης εβδομάδος, θα υποβάλη εις την Αμερικανικής Γερουσίαν προς ταχείαν επικύρωσιν.

»Εν τω μεταξύ αι αντιπροσωπείαι των 49 Κρατών ετοιμάζονται ν’ αναχωρήσουν διά τας πατρίδας των διά να επιτύχουν την ταχείαν επικύρωσιν του νέου Καταστατικού Χάρτου, ο οποίος συνεπληρώθη κατά την χθεσινήν τελικήν συνεδρίασιν της Διασκέψεως. […]

»Η υπογραφή του νέου Καταστατικού Χάρτου εγένετο 48 ώρας μετά την 26ην επέτειον της υπό του Προέδρου Ουίλσων υπογραφείσης συνθήκης των Βερσαλλιών. Ο Πρόεδρος επεκρότησε ζωηώς όταν ο κ. Στεττίνιους είπεν:

“Η υπογραφή δεν είνε το τέλος, αλλά μόνον η αρχή. Μέγα έργον ευρίσκεται προ ημών”».

«Ο χάρτης αυτός δεν είνε τέλειος»

«ΤΟ ΒΗΜΑ» της 11ης Οκτωβρίου 1945 μεταφέρει την ομιλία του πρωθυπουργού της Μεγάλης Βρετανίας, Κλέμεντ Άττλι ο οποίος λίγες μόλις ημέρες πριν την ίδρυση του οργανισμού εκφράζει την αναγκαιότητα ύπαρξης του οργανισμού:

«“Ο καταστατικός χάρτης των Ηνωμένων Εθνών, όσον και αν δεν είναι τελειος, αποτελεί την πρώτην αμυντικήν γραμμήν της Μεγάλης Βρετανίας. Η Αγγλία προτίθεται να τον χρησιμοποιήση πλήρως. Σταθερά πρόθεσις της αγγλικής κυβερνήσεως είνε η επιτυχία του οργανισμού των Ηνωμένων Εθνών. Λέγω τούτο χωρίς πρόθεσιν κομματικής ωφελείας. […]

Εφθάσαμεν εις μίαν περίοδον της Ιστορίας, κατά την οποίαν η ανθρωποτης η πρέπει να εγκαθιδρύση θεσμόν τοιούτου είδους και να τον θέση εις λειτουργίαν η ν’αντιμετωπίση συνεπείας τόσον τρομακτικάς ώστε ο νους του ανθρώπου να μην τολμά να τας συλλογισθη. Η βόμβα του ‘ατόμου’ καθιστά τον πόλεμον καθαράν μορφή αυτοκτονίας δια το ανθρώπινον γένος. […] Ο χάρτης αυτός δεν είνε τέλειος.

Ουδέν εκ των έργων των ανθρώπων είνε τέλειον. Ένας μόνον τρόπος υπάρχει διά την τελειοποίησιν του καταστατικού χάρτου των Ηνωμένων Εθνών. Η χρησιμοποίησις, ή πλήρης χρησιμοποίησις του, διότι μόνον τα τοιουτοτρόπως θα διδαχθώμεν να τον εφαρμόζωμεν, να διορθώνωμεν τας ατελείας του και να αποβλέπωμεν εις τα μεγάλα του δυνατά πλεονεκτήματα”».

Επίσημα σε ισχύ

Τελικά, στις 25 Οκτωβρίου 1945, ο Καταστατικός Χάρτης των Ηνωμένων Εθνών τέθηκε και επίσημα σε ισχύ.

«ΤΟ ΒΗΜΑ» της 25ης Οκτωβρίου ανακοινώνει:

«Σήμερον άρχεται η ισχύς του Καταστατικού Χάρτου των Ηνωμένων Εθνών. Κατά την σημερινήν ακρόασιν Τύπου, ο υπουργός των Εξωτερικών κ. Μπερνς ανεκοίνωσεν, ότι ελήφθη σήμερον η τελευταία αναμενόμενη επικυρωσις του Καταστατικού Χάρτου, η επικύρωσις της Σοβιετικής Ρωσίας.

»Η έναρξις της ισχύος του Καταστατικού Χάρτου εωρτάσθη σήμερον δι΄επίσημον τελετής εν Ουάσιγκτων καθ’ ην ο Αμερικανός υπουργός των Εξωτερικών υπέγραψε το πρωτόκολλον καταθέσεως των επίσημων επικυρωτικών εγγράφων.

»[…] Η πρώτη γενική συνέλευσις της Οργανώσεως των Ηνωμένων Εθνών προβλέπεται ότι θα αρχίση την 4ην Δεκεμβρίου εις το Λονδίνον».

Την επόμενη μέρα «ΤΟ ΒΗΜΑ» γράφει ότι πλέον ο καταστατικός χάρτης ασφαλείας είναι κτήμα των Ηνωμένων Εθνών:

«Η οργάνωσις των Ηνωμένων Εθνών αποτελεί πραγματικότητα από χθες, οπότε ο υπουργός των Εξωτερικών των Ηνωμένων Πολιτειών κ. Μπέρνες υπέγραψε εις Ουάσιγκτον το έγγραφον της λήψεως των επικυρώσεων του καταστατικού Χάρτου. Επικυρώσεις εστάλησαν από 29 κράτη, μεταξύ των άλλων και της Ρωσίας. Διά της σοβιετικής αποφάσεως συνεπληρώθησαν αι επικυρώσεις των πέντε μεγάλων Δυνάμεων Ηνωμένων Πολιτειών, Αγγλίας, Γαλλίας, Κίνας και Σοβιετικής Ρωσίας, πράγμα το οποίον ήτο ουσιώδες προκειμένου να τεθεί εν ισχύ ο Καταστατικός Χάρτης.

»Αντίγραφα του εγγράφου τούτου θα σταλούν ήδη εις όλας τας κυβερνήσεις, αι οποίαι υπέγραψαν τον καταστατικόν Χάρτην.

»Ο Αμερικανός υπουργός των Εξωτερικών κ. Μπέρνες, εις τον σύντομον λόγον, τον οποίον εξεφώνησε κατά την χθεσινήν τελετήν, είπεν μεταξύ άλλων:

“Η σημερινή ημέρα είναι αξιοσημείωτος δι’ όλους τους λαούς που αγαπούν την ειρήνην. Ο Καταστατικός Χάρτης των Ηνωμένων Εθνών είναι ήδη τμήμα του νόμου των εθνών. Η διατήρησις όμως της ειρήνης, όπως, ετόνισα πολλάκις, δεν εξαρτάται από οιονδήποτε έγγραφον, αλλ’ από το πνεύμα και την καρδίαν των ανθρώπων. Οι λαοί της γης που επιθυμούν την ειρήνην, πρέπει να μπορούν να την διατηρήσουν”».