Η Ελλάδα, προικισμένη με έναν ανεκτίμητο φυσικό και πολιτιστικό πλούτο, παραμένει εδώ και δεκαετίες ένας από τους δημοφιλέστερους τουριστικούς προορισμούς παγκοσμίως. Κάτω όμως από την επιτυχία των ρεκόρ επισκεψιμότητας, κρύβεται μια σιωπηλή κρίση: η πίεση του υπερτουρισμού στις τοπικές κοινωνίες, στο περιβάλλον και στην ποιότητα ζωής των ίδιων των κατοίκων.
Ο τουρισμός, όπως τον γνωρίσαμε, δεν είναι πλέον βιώσιμος. Η απάντηση δεν μπορεί να είναι ούτε η παθητική αποδοχή ούτε η μονοδιάστατη ανάπτυξη. Χρειαζόμαστε ένα νέο υπόδειγμα – ένα μοντέλο που βάζει στο επίκεντρο τον τόπο, τους ανθρώπους και την ανθεκτικότητα των τοπικών οικονομιών. Ένα μοντέλο που συνδυάζει την καινοτομία, τη συνεργασία και την κοινωνική υπευθυνότητα.
Η φέρουσα ικανότητα κάθε τόπου —στη διαχείριση φυσικών πόρων, νερού, ενέργειας, βιοτόπων και οικοσυστημάτων— βρίσκεται σε κρίσιμο σημείο. Παράλληλα, παραδοσιακά επαγγέλματα χάνονται. Γεωργοί, κτηνοτρόφοι, ψαράδες εγκαταλείπουν τον πρωτογενή τομέα, αναζητώντας καλύτερες προοπτικές. Πώς μπορούμε να περιορίσουμε τις προκλήσεις που δημιουργεί ο τουρισμός και να τον μετατρέψουμε σε μοχλό ανάπτυξης για την κοινωνία και το περιβάλλον;
Η απάντηση περνά μέσα από τη σύνδεση της καινοτομίας, της έρευνας και της κυκλικής οικονομίας. Αυτό που χρειάζεται είναι η συνεργασία διαφορετικών ανθρώπων, φορέων, επιχειρήσεων και πολιτών, ώστε να συν-δημιουργήσουν ένα νέο κοινό αφήγημα για τον τόπο τους. Ένα αφήγημα που αξιοποιεί τα βιώματα και την ιστορία, συνδέει την παράδοση με τη σύγχρονη τεχνολογία και γεφυρώνει τις παλιές πρακτικές με τα νέα δεδομένα.
Τα τελευταία χρόνια, μέσα από προγράμματα που υλοποιούμε στο Impact Hub Athens, επιδιώκουμε την ενδυνάμωση των τοπικών κοινοτήτων μέσω συνεργασιών με ΟΤΑ, συμμετοχικών μεθοδολογιών και υποστήριξης επιχειρηματικών λύσεων για τον βιώσιμο τουρισμό. Από τις Κυκλάδες έως την Ήπειρο, μέσα από hackathons για εναλλακτικές μορφές τουρισμού και κυκλικά μοντέλα σε απομακρυσμένες περιοχές, βλέπουμε ότι η αλλαγή έχει ήδη ξεκινήσει — και έρχεται από τη βάση.
Ο τουρισμός δεν είναι ένας αυτόνομος τομέας. Είναι μια δυναμική αλυσίδα που επηρεάζει και επηρεάζεται από την τοπική οικονομία, το περιβάλλον, την πολιτιστική ταυτότητα και την καθημερινότητα των κατοίκων. Η βιωσιμότητά του δεν μπορεί να επιτευχθεί χωρίς την ενεργή συμμετοχή των τοπικών κοινωνιών.
Η νέα προσέγγιση απαιτεί επένδυση σε ένα αποκεντρωμένο μοντέλο ανάπτυξης, που κινητοποιεί τις κοινότητες να αναλάβουν πρωταγωνιστικό ρόλο. Η προσέγγισή μας βασίζεται σε τρεις πυλώνες: εκπαίδευση, συνεργασία και υποστήριξη της τοπικής επιχειρηματικότητας. Στόχος δεν είναι να «μεταφέρουμε λύσεις», αλλά να συνδημιουργήσουμε απαντήσεις προσαρμοσμένες στις ανάγκες κάθε τόπου.
Μέσα από εκπαιδευτικά προγράμματα, εργαστήρια και mentoring, έχουμε σταθεί δίπλα σε τοπικούς επιχειρηματίες, συνεταιρισμούς και δημιουργικές ομάδες σε περιοχές όπως η Σαντορίνη, η Κομοτηνή, η Κοζάνη, η Λέσβος και η Ήπειρος — περιοχές που βιώνουν έντονα τις αντιφάσεις του τουρισμού: εποχικότητα, εξάρτηση από εξωτερικούς παράγοντες, απώλεια ταυτότητας.
Πιστεύουμε ότι η τοπική γνώση και η πολιτισμική ιδιαιτερότητα κάθε περιοχής είναι πλεονεκτήματα, όχι εμπόδια. Όταν αυτή η γνώση συνδυάζεται με σύγχρονες μεθοδολογίες και διασυνδέσεις, προκύπτουν λύσεις με πραγματικό αποτύπωμα.
Χαρακτηριστικά παραδείγματα αυτής της λογικής είναι τα προγράμματα Cassini Hackathon και Verne.
Το Cassini Hackathon, μια πανευρωπαϊκή πρωτοβουλία της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, αξιοποιεί δορυφορικά δεδομένα για βιώσιμες λύσεις. Το φέραμε στην Ελλάδα για να συνδέσουμε τη διαστημική τεχνολογία με τον βιώσιμο τουρισμό — μια απρόσμενη, αλλά εξαιρετικά παραγωγική σύζευξη.
Αντίστοιχα, το πρόγραμμα Verne απαντά στην ανάγκη μικρών, απομονωμένων κοινοτήτων να εφαρμόσουν κυκλικές πρακτικές που μειώνουν την εξάρτησή τους από εξωτερικές πηγές. Η εμπειρία μας δείχνει πως, όταν υπάρχει υποστήριξη και γνώση, οι κοινότητες ανταποκρίνονται με εντυπωσιακή δυναμική.
Ο υπερτουρισμός δεν είναι απλώς ζήτημα κορεσμού· είναι σύμπτωμα ενός μοντέλου ανάπτυξης που έχει εξαντληθεί. Ιδιαίτερα στα νησιά και τα τουριστικά hot spots, η φέρουσα ικανότητα δοκιμάζεται: υποβάθμιση περιβάλλοντος, πίεση στις υποδομές, αύξηση κόστους ζωής, απώλεια πολιτιστικής αυθεντικότητας.
Στο Impact Hub Athens προσεγγίζουμε το φαινόμενο προληπτικά και συμμετοχικά. Η λύση δεν είναι η απαγόρευση, αλλά η στρατηγική αποκέντρωση της τουριστικής εμπειρίας και η ενδυνάμωση εναλλακτικών αφηγήσεων.
Η βιώσιμη μετάβαση απαιτεί νέες ιδέες, νέα εργαλεία και νέες συνεργασίες. Πάνω απ’ όλα όμως, απαιτεί τη βούληση να πούμε «όχι» σε λύσεις χωρίς μέλλον και «ναι» σε εκείνες που αφήνουν ουσιαστικό αποτύπωμα.
Η Ελλάδα έχει μπροστά της μια ιστορική ευκαιρία: να μετατρέψει τις προκλήσεις του τουρισμού σε μοχλό κοινωνικής, οικονομικής και περιβαλλοντικής αναγέννησης.
Χρειαζόμαστε μια ουσιαστική μεταστροφή στον τρόπο που σχεδιάζουμε, φιλοξενούμε και μοιραζόμαστε τον τόπο μας — ένα νέο αφήγημα που τιμά την αυθεντικότητα, επενδύει στους ανθρώπους και διασφαλίζει ότι ο τουρισμός αφήνει πίσω του αξία, όχι φθορά.
Η αλλαγή είναι εφικτή — και έχει ήδη ξεκινήσει. Το ερώτημα πλέον δεν είναι αν θα προχωρήσουμε προς ένα βιώσιμο μοντέλο τουρισμού, αλλά πώς θα το κάνουμε μαζί.
***Ο Δημήτρης Κοκκινάκης είναι συνιδρυτής του Impact Hub Athens
