Εν αρχή ην… η μαύρη Εύα
H καθημερινή επιστημονική ειδησεογραφία από τις αναλύσεις του DNA κυριαρχείται από ανακαλύψεις στον χώρο της αντιμετώπισης κληρονομικών ασθενειών. Ωστόσο, παράλληλα με την ιατρική και τη φαρμακολογία, και κάποιες άλλες επιστήμες αντλούν ακόρεστα ευρήματα από τις αναλύσεις αυτές, όπως η παλαιοντολογία, η ανθρωπολογία και η αρχαιολογία. Ο λόγος είναι ότι μέσα στους χυμούς των κυττάρων μας βρίσκονται φυλαγμένα μυστικά των απώτατων προγόνων μας. Δεν θα ήταν διόλου απλοϊκή η παρομοίωση του DNA με μια σκυτάλη που κρύβει μέσα της πληροφορίες για όσους έζησαν πριν από εμάς και μας χάρισαν τη ζωή. Ενας πραγματικός κώδικας διαιώνισης του είδους, προσωπικά διαμορφωμένος στον καθένα μας.
Ο κώδικας αυτός φθάνει στον κάθε άνθρωπο από την ισόποση συνεισφορά γενετικού υλικού των δύο φυσικών γονιών του. Ο τρόπος όμως που γίνεται αυτή η μετάγγιση οδηγεί και στην ύπαρξη ξεχωριστού κώδικα που μας μιλάει για τον πατέρα από εκείνον που μας μιλάει για τη μητέρα. Συγκεκριμένα, όταν το σπέρμα του πατέρα ταξιδεύει προς τις ωοθήκες αναζητώντας το πολυπόθητο ωάριο, χρησιμοποιεί ελάχιστα μιτοχόνδρια για την κίνησή του. Τα μιτοχόνδρια είναι οι «μπαταρίες» των κυττάρων: απορροφούν τα σάκχαρα που έχει ξεζουμίσει ο οργανισμός μας από τις τροφές και τα μετατρέπουν σε ενέργεια που κινεί τα κύτταρα. Αλλά τα μιτοχόνδρια έχουν ξεχωριστό DNA – το μιτοχονδριακό DNA (mtDNA) – από το DNA του πυρήνα των κυττάρων. Τα σπέρμα λοιπόν φθάνει στο ωάριο εξαντλώντας τα μιτοχόνδριά του, άρα εισέρχεται και το γονιμοποιεί χωρίς να μεταφέρει στον νέο άνθρωπο το mtDNA του πατέρα. Αντίθετα, μέσα στο ωάριο υπάρχουν αρκετά μιτοχόνδρια, που μεταφέρουν βέβαια στη νέα γενιά το mtDNA της μητέρας – και εξ εκείνης της μητέρας της, της γιαγιάς της, της προγιαγιάς της… κ.ο.κ. Το αποτέλεσμα είναι ότι από την ανάλυση του μιτοχονδριακού DNA (mtDNA) βρίσκουμε τη γραμμή αίματος που οδηγεί στην αρχαιότερη μητέρα του καθενός μας. Για να βρούμε τον αρχαιότερο πατέρα εξετάζουμε ένα άλλο γενετικό συστατικό, το χρωμόσωμα-Y (περιέχει το Υ-DNA), το οποίο μεταδίδεται μόνο από πατέρα σε γιο. Βασικό μειονέκτημα λοιπόν των ανδρών είναι ότι μεταφέρουν τον πατρικό τους κώδικα μόνο αν έχουν γιο, ενώ οι μητέρες δίνουν το «μυστικό της γιαγιάς» τόσο στην κόρη όσο και στον γιο. Να το ήξεραν άραγε οι παλιοί που επέμεναν πεισματικά να κάνουν γιο, για να «μη χαθεί η γενιά» τους;
Πάντως αυτή η διαφύλαξη του προγονικού γενετικού υλικού των γυναικών στο mtDNA επέτρεψε στους επιστήμονες να βρουν (αναλύοντας και συγκρίνοντας συνεχώς, μέσω υπολογιστών) την κοινή μητέρα όλων μας. Ηταν Αφρικανή, πιθανότατα από το τρίγωνο Αιθιοπίας – Σουδάν – Τσαντ, και έζησε το 200000 Π.Π. (Προ Παρόντος). Ηταν αυτή η «μαύρη μιτοχονδριακή Εύα» η πρώτη γυναίκα του πλανήτη; Οχι βέβαια. Υπήρξαν και άλλες που ζούσαν την ίδια εποχή, και πολλές πριν από αυτές, αλλά ενώ εκείνων οι γενιές εξέλιπαν αυτή είναι η κοινή πρόγονος των ανθρώπων που ζουν σήμερα στον πλανήτη. Οσο για τον κοινό πρόγονο (πατέρα) όλων μας, τον λεγόμενο «Y-χρωμοσωματικό Αδάμ», οι αναλύσεις φθάνουν ως κάποιον που έζησε πολύ πιο πρόσφατα. Προφανώς ο αγώνας με τα θηρία και οι συνεχείς πόλεμοι δεν άφησαν τη γενιά του Αδάμ της μαύρης Εύας να επιβιώσει ή… εκείνος ο Αδάμ είχε μόνο άρρενες απογόνους.
Για την ιστορία, η εκτίμηση αυτή της κοινής αφρικανικής προγόνου πρωτοδιατυπώθηκε από τους Cann, Wilson και Stoneking το 1987, και υποστηρίχθηκε με νέες αναλύσεις από τον καθηγητή Ανθρωπογενετικής στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης Μπράιαν Ζάικς (Bryan Sykes) το 1998. Ο Ζάικς μάλιστα εντόπισε και τις 36 «απογόνους της Εύας», από τις οποίες οι επτά έγιναν οι μητέρες όλων των Ευρωπαίων. Αμφισβητήθηκε έντονα – πριν και μετά τη χαρτογράφηση του DNA, το 2000 – αλλά χάρη στους υπερυπολογιστές επαληθεύθηκε το 2002. Τότε οι επιστήμονες κατέληξαν ότι η διαφοροποίηση του ανθρώπου από τον χιμπαντζή συνέβη 6,5 εκατομμύρια χρόνια Π.Π., στη BA Αφρική, ότι γύρω στα 30 εκατομμύρια χρόνια Π.Π. εμφανίστηκε το πρώο χρωμόσωμα-Y στον άνθρωπο και ότι δύο από τα πολύ μεταγενέστερα ανθρώπινα γενετικά φύλα (ο μιτοχονδριακός τύπος M και ο N – πρωτοεμφανιζόμενοι περί το 65000 Π.Π.) εγκατέλειψαν τη Μαύρη Ηπειρο και αποίκησαν την Ασία και την Ευρώπη. Από τους τύπους M και N προέρχονται όλοι οι Ευρωπαίοι, οι Ασιάτες και οι ιθαγενείς της Αμερικής.
Αυτή η χονδρική ανάλυση της προέλευσής μας ήταν μόνο η αρχή. Επακολούθησε μια σωρεία διατριβών σε κάθε επιστημονικό πεδίο με αντικείμενο τον άνθρωπο, όπου η ανάλυση του DNA έδωσε απαντήσεις σε ποικίλες σπαζοκεφαλιές ανθρωπολογικής, εθνολογικής, γλωσσικής και άλλης διαστρωμάτωσης των πληθυσμών. Ανακοινώσεις από το ποιοι και πού βρίσκονται οι απόγονοι του Τζένκις Χαν, το ποια η κληρονομιά των Ούννων στην Κίνα, το τι ήταν ο «Μαύρος Θάνατος» που σάρωσε τη μεσαιωνική Ευρασία, ως το αν υπήρξαν στην εποχή των παγετώνων επικοινωνία και αποικισμός μεταξύ Ισπανίας και BA Αμερικής… απαρτίζουν τη συνεχώς διευρυνόμενη θεματολογία. Το «κοσκίνισμα» είναι ιδιαίτερα δύσκολο, καθ’ ότι από τα τρία δισεκατομμύρια χημικά ζεύγη του DNA το 99,9% είναι κοινό σε όλους τους ανθρώπους. Μένει εκείνο το 0,1% που διαφέρουμε για να μας διηγηθεί τις ξεχωριστές μας ιστορίες. Τις ιστορίες των ανθρώπων ανά φυλή και… ανά οικογένεια!
Καθημερινές ιστορίες γενετικής τρέλας
Οι αποκαλύψεις περί της αληθινής καταγωγής μας μέσω DNA είναι πολλές φορές σοκαριστικές. Για παράδειγμα, το 2001 ανακοινώθηκε ότι οι Παλαιστίνιοι, οι κατά πολλούς απόγονοι των κρητικής ίσως καταγωγής Φιλισταίων, έχουν κοινούς προγόνους με τους… εβραίους, εδώ και 7.800 χρόνια Π.Π.!
Σε πολύ πιο ατομική κλίμακα, ο Αμερικανός Τζον Χέντριτς, χριστιανός του Λος Αντζελες, ανακάλυψε ότι βάσει DNA είναι εβραίος. Ζήτησε λοιπόν την ισραηλινή υπηκοότητα χωρίς να αλλαξοπιστήσει, αλλά του την αρνήθηκαν. Ο Χέντριτς μήνυσε το κράτος του Ισραήλ, με το επιχείρημα ότι αφού τα δικαστήρια δέχονται το τεστ DNA ως πειστήριο για εγκληματικές υποθέσεις ή υποθέσεις πατρότητας θα έπρεπε να ήταν αρκετό και για… διαβατήριο.
H περίπτωση του Χέντριτς είναι ένα μόνο από μια χιονοστιβάδα περιστατικών που συμβαίνουν τα τελευταία χρόνια στις ΗΠΑ. Με κόστος 60-200 δολάρια, ο καθένας μπορεί να υποβληθεί σε ανάλυση DNA για «αναζήτηση προγόνων». Αρκεί να σκουπίσει το εσωτερικό του μάγουλού του με μια μικρή οδοντόβουρτσα και να τη στείλει σε μία από τις πάμπολλες σχετικές επιχειρήσεις που έχουν ξεφυτρώσει στο Διαδίκτυο. Σε μία ως δύο εβδομάδες παραλαμβάνει μια λίστα με τα ποσοστά καταγωγής του, συσχετίσεις με πιθανούς συγγενείς – άτομα με τον ίδιο γενετικό κώδικα – και τις ηλεκτρονικές διευθύνσεις τους για να επικοινωνήσει μαζί τους.
Τη μεγαλύτερη ζήτηση έχουν οι αναζητήσεις «μειονοτικής καταγωγής». Οι περισσότεροι είναι υποψήφιοι φοιτητές που ενδιαφέρονται για μια βεβαίωση ότι έχουν κάποια αφρικανική, ασιατική ή ινδιάνικη ρίζα, προκειμένου να τύχουν εκπτώσεων στα δίδακτρα και υποτροφιών. Αλλοι ενδιαφέρονται ξεκάθαρα για την ινδιάνικη καταγωγή, με στόχο την προνομιακή άδεια ίδρυσης καζίνου που εκχωρείται στους τελευταίους απογόνους των Απάτσι, Σιού και λοιπών «ερυθροδέρμων». Οπως δηλώνει και ο – ελληνικής προφανώς καταγωγής – Τόνι Φρουδάκης, υπεύθυνος έρευνας της εταιρείας DNAPrint, «έχουμε να κάνουμε με το σύνδρομο της “Αμερικανής Ινδιάνας Πριγκίπισσας”. Αν το τεστ δεν τους δώσει έρεισμα για την άδεια καζίνου, φεύγουν οργισμένες».
Αλλά υπάρχουν και φιλοδοξίες ακόμη πιο «ευγενείς»: H απόγονος τζαμαϊκανών σκλάβων συγγραφέας Περλ Ντάνκαν (Pearl Duncan) βρήκε ότι έχει και σκωτσέζικο αίμα, κατά 10%. Ξέθαψε τα κιτάπια της οικογένειας και ανακάλυψε τον αποικιοκράτη που είχε σκλάβα την προ-προγιαγιά της. Επειτα βρήκε ότι οι απόγονοί του είχαν χτίσει μια εταιρεία πετρελαίων και είναι σήμερα ιδιοκτήτες 11 πύργων! Χωρίς να χάσει καιρό, η Ντάνκαν προχώρησε σε αγωγή, ζητώντας το μερίδιο που δικαιούται κληρονομικά.
Αν όλα αυτά ακούγονται ευτράπελα, διόλου διασκεδαστικά δεν τα βρίσκουν οι κοινωνιολόγοι. Ιδιαίτερα στις ΗΠΑ, όπου η πολυφυλετική συμβίωση αποτελεί εθνικό πρόκριμα, τα όσα συνεπάγεται αυτό το ξεκαθάρισμα της πραγματικής καταγωγής δείχνουν ιδιαίτερα επικίνδυνα. Μετά τη γνωστή υποβόσκουσα απόσταση μεταξύ λευκών και μαύρων, μετά το ξαναζωντάνεμα της διεκδίκησης ταυτότητας εκ μέρους των Ινδιάνων και μετά την πρόσφατη πληθυσμιακή υπερφαλάγγιση των νότιων Πολιτειών από τους ισπανόφωνους, το μόνο που έλειπε στην αμερικανική κοινωνία ήταν τα διαπιστευτήρια φυλετικής καθαρότητας μέσω DNA. Πολλοί φοβούνται την αυριανή ακόμη μεγαλύτερη γκετοποίηση της κοινωνίας, με προσλήψεις και άδειες εισόδου βασισμένες σε «ατομική κάρτα DNA».
Αντίστοιχα, στη Βρετανία αυτή τη φορά, μεγάλη ανησυχία έχει προκαλέσει η αξιοποίηση από την αστυνομία των γενετικών ευρημάτων: μια βάση δεδομένων με το DNA εκατομμυρίων πολιτών χτίζεται, στην οποία οι μαύροι «τιμώνται» με ποσοστό 37% (πηγή: εφημερίδα «The Guardian»). To σκεπτικό είναι ότι όχι μόνο, σε πολύ μεγάλο ποσοστό, το DNA μπορεί να οδηγεί στο επώνυμο του κατόχου του, αλλά και ότι η εγκληματική προδιάθεση μπορεί να είναι κληρονομική! Κατ’ αυτόν τον τρόπο – λένε οι ανησυχούντες – ολόκληρα σόγια θα καταλήγουν να μπαίνουν στη μαύρη λίστα της εξουσίας και θα στήνονται καινούργια γκέτο.
Το μήνυμα αποκτά πανανθρώπινη διάσταση, αν σκεφθούμε την οικονομικο-πολιτισμική συγκυρία κατά την οποία συμβαίνουν όλα αυτά: Σε μια εποχή παγκοσμιοποίησης των προβλημάτων, η εύκολη φυγόκεντρη τάση είναι η καταφυγή στην άμυνα μέσω «εθνικών και φυλετικών κεκτημένων». Μια ρατσιστική αντίληψη που λειτουργεί με επιλεκτική μνήμη… Μόνο που όσοι ψάχνουν για την ιδιαιτερότητα στο αίμα τους και υπερθεματίζουν την «ανωτερότητα της φυλής» συνεχίζουν να λησμονούν την κοινή μαύρη μάνα μας!
DNA: Διεθνής συντομογραφία για τo γενετικό υλικό του κάθε κυττάρου μας, το δεσοξυριβονουκλεϊκό οξύ.
Χρωμοσώματα: Το DNA είναι μοιρασμένο σε 23 ζεύγη χρωμοσωμάτων (46 συνολικά).
Αυτοσώματα: Τα 22 από τα 23 ζεύγη χρωμοσωμάτων είναι κοινά για τα δύο φύλα. Κληρονομούμε το καθένα μέλος του κάθε ζεύγους από τον πατέρα και το άλλο μέλος του ζεύγους από τη μητέρα.
Φυλετικά χρωμοσώματα: Το 23ο ζεύγος χρωμοσωμάτων είναι άνισο: Εμπεριέχει το χρωμόσωμα-X και -Y. Ολα τα ωράρια έχουν ένα -X, ενώ τα σπερματοζωάρια έχουν -X ή -Y. Αν γονιμοποιηθεί ωράριο από σπερματοζωάριο με -Y, προκύπτει γιος (οπότε στο DNA του το 23ο ζεύγος είναι XY), αν από -X, κόρη (με 23ο ζεύγος XX).
