Ο (δύσβατος) δρόμος προς τη Σελήνη

Η συνέντευξη Τύπου της NASA στο Διαστημικό Κέντρο Λίντον Τζόνσον του Χιούστον στο Τέξας την Τετάρτη 24 Σεπτεμβρίου 2025 ξεχείλιζε από αισιοδοξία. Στο βήμα βρίσκονταν τέσσερις αστροναύτες, στους διαδρόμους έβλεπε κανείς αυτοκόλλητα με την επιγραφή «20 εβδομάδες για την εκτόξευση!», η ατμόσφαιρα είχε κάτι από τις εορταστικές ημέρες της δεκαετίας του ’60.

Το πλήρωμα του Artemis II, οι Ριντ Γουάιζμαν, Τζέρεμι Χάνσεν, Βίκτορ Γκλόβερ, Κριστίνα Κοχ, εξηγούσαν πώς τον Φεβρουάριο του 2026 θα περιστρέφονται με τον θαλαμίσκο «Integrity» 7.500 χλμ. πάνω από τη Σελήνη, την κοντινότερη απόσταση από τον δορυφόρο μας στην οποία θα βρεθεί άνθρωπος από το 1972.

Η αποστολή, προπομπός της επιστροφής των ΗΠΑ στο φεγγάρι, λογίζεται ως η αντίστοιχη του Apollo 10 τον Μάιο του 1969: ο έλεγχος της διαδρομής και των συστημάτων υποστήριξης ζωής, η γενική πρόβα πριν από την προσσελήνωση. Στη θέση του Apollo 11, στη μακρινή όμως πλευρά του φεγγαριού αυτή τη φορά αντί της «Θάλασσας της Γαλήνης» τότε, προβλέπεται να είναι στα μέσα του 2027 το Artemis III. Ή τουλάχιστον έτσι λέει το πρόγραμμα.

Γιατί αυτό που δεν ειπώθηκε στη συνέντευξη Τύπου, πέρα από κάποιες μεγαλόστομες δηλώσεις του υπουργού Μεταφορών και προσωρινού επικεφαλής της NASA Σον Ντάφι, είναι ότι έπειτα από μια σειρά τεχνικών προβλημάτων, κρίσεων, παλινδρομήσεων, αποτυχιών ο πύραυλος Starship της SpaceX, που προορίζεται να μεταφέρει τους αστροναύτες στη Σελήνη, παρουσιάζει τέτοια δραματική καθυστέρηση ώστε η εκτόξευση να κινδυνεύει να μετατεθεί για το 2032, επιτρέποντας στην Κίνα να κερδίσει με το δικό της όχημα τη δεύτερη κούρσα του Διαστήματος.

Η παγίδα στα «ψιλά γράμματα»

Το σημερινό πρόγραμμα Artemis αποτελεί την αργή ωρίμανση διάφορων σχεδίων της NASA τα οποία άρχισαν να διατυπώνονται ως σκέψεις μετά την καταστροφή του «Columbia» το 2003, που κατέστησε σαφές ότι η απόσυρση των διαστημικών λεωφορείων ήταν θέμα χρόνου.

Μεταξύ 2005 και 2009, ένα μεταβατικό στάδιο προέβλεπε τη συμπλήρωση του Διεθνούς Διαστημικού Σταθμού και την επιστροφή στη Σελήνη πριν από το 2020 ως ενδιάμεσο βήμα προς τον τελικό στόχο της αποστολής ανθρώπων στον Αρη τη δεκαετία του 2030.

Επί Μπαράκ Ομπάμα, η όλη ιδέα απορρίφθηκε ως υπέρ το δέον φιλόδοξη. Εστιάζοντας έκτοτε αποκλειστικά στη Σελήνη, η υπηρεσία κατέληξε σε ένα δεκαπενταετές σχήμα (2022-2036) 11 αποστολών, με την ολοκλήρωση των οποίων ο δορυφόρος θα διαθέτει πλέον έναν σταθμό σε σταθερή τροχιά και μια μόνιμη βάση στην επιφάνειά του. Συμπαγές, δομημένο, σαφώς οριοθετημένο, φαντάζει αρκούντως πειστικό.

Ωστόσο, καλά κρυμμένη στα ψιλά γράμματα υπάρχει μια παγίδα: όταν το 2017 το πλάνο εγκρίθηκε από τον Ντόναλντ Τραμπ, στο πλαίσιο των χρόνιων περικοπών του προϋπολογισμού της NASA, προτιμήθηκε η πολύ πιο εκτεταμένη σύμπραξη με ιδιωτικούς φορείς σε σχέση με το παρελθόν.

Αυτή η «εμπορική προσέγγιση», όπως έγραφε ο Ερικ Λίπτον στους «New York Times» της 20ής Σεπτεμβρίου, θα την έστρεφε στην «αγορά των διαστημικών ταξιδιών ως υπηρεσίας, αντί της απευθείας επίβλεψης της εκτέλεσης του έργου». Για την αμερικανική κυβέρνηση αυτό σήμαινε μειωμένες δαπάνες και σταθερά κόστη. Για τη NASA, ότι θα γινόταν συνέταιρος της SpaceX.

Η συνεργασία με τον ιδιωτικό τομέα δεν είναι κάτι πρωτόγνωρο.

Τη δεκαετία του 1960 ο πύραυλος Saturn V, που μετέφερε τους αστροναύτες του προγράμματος Apollo, κατασκευάστηκε από τις Boeing, North American και Douglas – με βάση όμως τα σχέδια του διάσημου γερμανού επιστήμονα Βέρνερ φον Μπράουν, υπό την επίβλεψη της NASA και για αποκλειστική της χρήση.

Τώρα, το συμβόλαιο των 3 δισ. δολαρίων που υπογράφηκε με την εταιρεία του Ιλον Μασκ ισοδυναμούσε με παραχώρηση του επαναχρησιμοποιούμενου Starship τον οποίο ανέπτυσσε η SpaceX για δική της εκμετάλλευση. Πρακτικά, ο έλεγχος της όλης διαδικασίας βρισκόταν στα χέρια του αντισυμβαλλομένου.

Επιπλέον, η υιοθέτηση του συγκεκριμένου συστήματος σημαίνει μια δραστική μεταβολή: αντί της σπιθαμιαίας σεληνακάτου, οι αστροναύτες θα προσσεληνωθούν με τον ύψους 50 μ. Starship. Για να συμβεί αυτό, ωστόσο, στο ταξίδι από τη Γη θα χρησιμοποιηθεί ένα άλλο σύστημα εκτόξευσης΄ το πλήρωμα θα μετεπιβιβαστεί στο σκάφος σε τροχιά γύρω από τη Σελήνη΄ και πριν από αυτό, o Starship θα χρειαστεί να ανεφοδιαστεί με καύσιμα ενώ θα γυρίζει γύρω από το φεγγάρι.

Αν σας φαίνεται περίπλοκο, είναι γιατί έχετε δίκιο. Αν αναρωτιέστε τι έχει δοκιμαστεί ως τώρα από όλα αυτά, η απάντηση είναι «τίποτα». Περίπου δύο χρόνια πριν από την ηµεροµηνία της αποστολής του Artemis III, ο Starship πόρρω απέχει από το να είναι έτοιμος να μεταφέρει ανθρώπινο δυναμικό ή το προβλεπόμενο φορτίο των 100 τόνων, και το μόνο στο οποίο έχει αριστεύσει στις τρεις από τις τέσσερις τελευταίες δοκιμές του είναι να διασπείρει στους αιθέρες μια φαντασμαγορική στήλη καπνού καθώς εκρήγνυται πάνω από την Καραϊβική.

Οι επενδυτικές τακτικές του Μασκ και οι κίνδυνοι

Μέρος του προβλήματος είναι ο τρόπος με τον οποίο o Ιλον Μασκ κινείται σε όλες τις επενδύσεις του: με γνώμονα το ρίσκο και τη μείωση του κόστους.

Τις πρώτες μέρες της κατασκευής του Starship, το 2019, γράφει ο Γουόλτερ Αϊζακσον, στο βιβλίο «Elon Musk – Η επίσημη βιογραφία» (εκδ. Κλειδάριθμος), συζητώντας με τους συγκολλητές πληροφορήθηκε ότι προέκριναν τη χρήση ατσαλιού πάχους 4,8 χιλιοστών. «Τι λέτε για 4;» τους ρώτησε. «Θα μας άγχωνε πολύ κάτι τέτοιο» ήταν η απάντηση. «Εντάξει», είπε ο Μασκ, «πάμε για 4 χιλιοστά. Ας το δοκιμάσουμε».

Για τον ίδιο, προδιαγραφές ασφαλείας και επιθεωρήσεις ρυθμιστικών αρχών είναι «όλες αυτές οι μ…».

Κατά κανόνα όμως οι «μ…» έχουν λόγο ύπαρξης. Στις 20 Απριλίου 2023 τέσσερις από τους 33 κινητήρες του Starship εξερράγησαν κατά τη διάρκεια της πρώτης δοκιμαστικής πτήσης του. Τρία λεπτά και δέκα δευτερόλεπτα μετά την εκτόξευση χρειάστηκε να δοθεί σήμα καταστροφής.

Μελετώντας το βίντεο, οι τεχνικοί παρατήρησαν ότι η πυροδότηση είχε διαλύσει τη βάση της εξέδρας, με αποτέλεσμα τη θραύση ογκωδών κομματιών τσιμέντου που ίσως είχαν τραυματίσει το σκάφος.

Οταν κατασκευαζόταν η εγκατάσταση, το 2020, ο Μασκ «είχε αποφασίσει να μη φτιάξει κάτω από τη βάση εκτόξευσης την τάφρο την οποία είχαν οι περισσότερες εξέδρες και η οποία κατηύθυνε τις φλόγες της ανάφλεξης μακριά από τους κινητήρες».

Ενα άλλο μέρος του προβλήματος είναι οι αναπόφευκτες στη διαδικασία της καινοτομίας παλινδρομήσεις. «Οσο απομακρύνεσαι από μια γνωστή τεχνολογία», παρατηρούσε στους «New York Times» ο πρώην επικεφαλής του τμήματος επανδρωμένων πτήσεων της NASA, Νταγκ Λοβέρο, «τόσο περισσότερος χρόνος απαιτείται για να προχωρήσεις και να ολοκληρώσεις κάτι».

Με τη σειρά του ο Ντάγκλας Κουκ, σύμβουλος της Boeing με 40 χρόνια προϋπηρεσίας στη NASA, τόνιζε ότι τα οχήματα και τα μεγέθη της SpaceX υπηρετούν μια μάλλον διαφορετική αντίληψη από εκείνη του τωρινού προγράμματος: «Είναι μια σημαντική τεχνολογία που συμφωνώ ότι θα μας χρειαστεί όταν ταξιδέψουμε στον Αρη. (…) Είναι εμπόδιο όμως για την ταχεία επιστροφή στη Σελήνη».

Σύμφωνα με τον Ερικ Λίπτον, λαμβανομένου υπόψη του γεγονότος ότι εκτός από ποικίλες επιτυχημένες δοκιμές εντός της ατμόσφαιρας ο Starship οφείλει να πραγματοποιήσει επιπλέον και ένα μη επανδρωμένο μετ’ επιστροφής ταξίδι στον τελικό προορισμό του πριν από την κανονική αποστολή, σε ιδιωτικές τους συζητήσεις αξιωματούχοι της NASA παραδέχονται ότι το Artemis III δεν θα εκτοξευθεί πριν από το 2028. Για τον Λοβέρο, παρόμοιοι υπολογισμοί είναι συντηρητικοί.

Ο ίδιος φοβάται ότι η SpaceX θα καθυστερήσει ως το 2032. Και αν οι φόβοι του αποδειχθούν αληθινοί, και με δεδομένο ότι στο Διαστημικό Κέντρο του Ζιουκουάν, στην έρημο Γκόμπι, οι ρυθμοί εργασίας είναι πυρετώδεις, ίσως το 2030 η παγκόσμια επικαιρότητα να κατακλύζεται από εικόνες του θαλαμίσκου «Mengzhou», της σεληνακάτου «Lanyue» και λευκών στολών να πατούν γκρίζο έδαφος με φόντο τη σημαία της Κίνας.

Ποιο είναι το δέλεαρ για την επιστροφή στη Σελήνη

Ως τότε όμως το δρομολόγιο από τη Γη στη Σελήνη θα θυμίζει πια τακτική πτήση τοπικών αερογραμμών. Σύμφωνα με όσα γράφει ο Τσαρλς Φίσμαν στο τεύχος Σεπτεμβρίου του «National Geographic», από σήμερα ως το 2030 έχουν αναγγελθεί ούτε λίγο ούτε πολύ 84 αποστολές.

Ο αριθμός από μόνος του υπαινίσσεται ότι το ενδιαφέρον δεν είναι αυστηρά επιστημονικό. Απόπειρες προσσεληνώσεων από εταιρείες όπως η αμερικανική Intuitive Machines και η ιαπωνική ispace μεταξύ 2023 και 2025 επιβεβαιώνουν ότι αυτή τη φορά το διακύβευμα της κούρσας για το Διάστημα μεταξύ ΗΠΑ και Κίνας δεν εξαντλείται στο κύρος.

Είναι η λεγόμενη «σεληνιακή οικονομία» που δελεάζει κράτη και ιδιώτες. Και αυτή απαρτίζεται από ελπίδες και βεβαιότητες. Βεβαιότητα είναι η περιεκτικότητα του σεληνιακού χώματος σε πολύτιμα μέταλλα: αλουμίνιο, σίδερο, τιτάνιο, πυρίτιο. Ελπίδα είναι η ύπαρξη νερού σε εκμεταλλεύσιμες ποσότητες.

Ο ρηγόλιθος, που αποτελεί το γκρίζο έδαφος της Σελήνης, αν θερμανθεί σε θερμοκρασία 1.593°C, διαχωρίζεται στα εξ ων συνετέθη.

Για τη βιομηχανική του επεξεργασία απαιτείται νερό, το οποίο από το 2008 έχει εντοπιστεί σε κρατήρες των πόλων του δορυφόρου. Το αν είναι αρκετό παραμένει ασαφές. Με τους τρέχοντες υπολογισμούς, σημειώνει ο Φίσμαν, «στην καλύτερη περίπτωση το “υγρό” χώμα του φεγγαριού μπορεί να περιέχει νερό σε αναλογία 5% του βάρους του.

Για να πάρεις 100 γαλόνια νερού (378,5 λίτρα), θα χρειαζόταν η ανασκαφή και επεξεργασία 8 τόνων ρηγόλιθου». Ακόμα και αυτά τα νούμερα ωστόσο δεν είναι προφανώς απογοητευτικά. Απόδειξη το ότι η Blue Origin του Τζεφ Μπέζος, άσπονδου ανταγωνιστή του Ιλον Μασκ, διαθέτει ένα ολόκληρο τμήμα με την ονομασία Space Resources Program (Πρόγραμμα Διαστημικών Πόρων), αφιερωμένο στη μελέτη της κατεργασίας ρηγόλιθου, προκειμένου, όπως έλεγε στο «National Geographic» ο διευθυντής του και πρώην συνεργάτης του ΜΙΤ και της NASA Βλάντα Σταμένκοβιτς, «να μάθουμε να φτιάχνουμε τα πάντα από το τίποτα».

Παρόμοιες πρωτοβουλίες φουσκώνουν τα μυαλά άλλων, όπως ο Σαμ Χιμένες, βετεράνος της αεροναυπηγικής εταιρείας Grumman (κατασκευάστριας των σεληνακάτων του προγράμματος Apollo) και ιδρυτής της νεοφυούς επιχείρησης Astroport Space Technologies στο Σαν Αντόνιο του Τέξας, της οποίας δηλωμένο αντικείμενο είναι η κατασκευή διαστημοδρομίων στη Σελήνη.

Αμφιβολίες… σε τροχιά

Για τον Νταγκ Λοβέρο, τον Ντάγκλας Κουκ και τον Ντάνιελ Νταμπάκερ, διευθυντή του Αμερικανικού Ινστιτούτου Αεροναυτικής και Αστροναυτικής, επίσης βετεράνο της NASA, όπου υπήρξε επικεφαλής του τμήματος Ανθρώπινης Εξερεύνησης και Αποστολών από το 2007 ως το 2014, τα παραπάνω είναι σενάρια επιστημονικής φαντασίας.

Συνυπογράφοντας ένα άρθρο στο περιοδικό «SpaceNews» τον Σεπτέμβριο, συνιστούσαν εμείς να προσγειωθούμε στην πραγματικότητα και η NASA να στραφεί σε εναλλακτικές λύσεις ως προς την αποστολή στη Σελήνη: «Aν χρειάζεται ένα plan B, ο σχεδιασμός του πρέπει να ξεκινήσει άμεσα».

Στις 19 Σεπτεμβρίου η Συμβουλευτική Επιτροπή Ασφάλειας της NASA εξέφρασε δημόσια την ανησυχία της για τις δυνητικά δραματικές επιπτώσεις των καθυστερήσεων του Starship στο χρονοδιάγραμμα του Artemis III, επαινώντας ταυτόχρονα, σε μια άσκηση διπλωματικών ισορροπιών, τις δυνατότητες της SpaceX.

Αμεση σαφής απάντηση από την άλλη πλευρά δεν υπήρξε, πέρα από τις πρότερες διαβεβαιώσεις ότι το 2026 το σκάφος θα εκτελέσει την πρώτη του μη επανδρωμένη πτήση σε τροχιά γύρω από τη Γη. Ακόμη και σε αυτές, όμως, ο Γουίλιαμ Γκερστενμάιερ, πολύπειρος πρώην αεροναυπηγός της NASA και νυν υψηλόβαθμο στέλεχος της εταιρείας του Ιλον Μασκ, είχε εστιάσει αλλού: «Σε τελική ανάλυση, ο πραγματικός σκοπός της SpaceX είναι ο Αρης».

Συμπέρασμα; Για την πολύπαθη επιστροφή στη Σελήνη ήδη λαλούν πολλοί κοκόροι – και σε ανάλογες περιπτώσεις η επίδρασή τους στην ανατολή του ήλιου είναι γνωστή.