Για δεκαετίες, η θέση του δολαρίου ως κυρίαρχου παγκόσμιου αποθεματικού νομίσματος έδινε στις Ηνωμένες Πολιτείες τεράστια πλεονεκτήματα αλλά από την αρχή της δεύτερης θητείας του προέδρου Ντόναλντ Τραμπ, οι προειδοποιήσεις για το «τέλος του υπέρογκου προνομίου της Αμερικής» μετατράπηκαν σε σταθερό καμπανάκι κινδύνου.
Οι ανησυχίες αυτές είναι δικαιολογημένες. Οι πολιτικές του Τραμπ – από τις επιθέσεις του κατά της Ομοσπονδιακής Τράπεζας μέχρι τη χαλαρή του στάση απέναντι στα κρυπτονομίσματα – υπονομεύουν συστηματικά το καθεστώς του δολαρίου ως αποθεματικού νομίσματος. Η απώλεια της πρωτοκαθεδρίας του δολαρίου θα έθετε αναπόφευκτα σε κίνδυνο τη μακροπρόθεσμη υγεία της αμερικανικής οικονομίας αλλά θα είχε και παγκόσμιες συνέπειες, προκαλώντας ισχυρούς κραδασμούς σε ολόκληρη την παγκόσμια οικονομία.
Οι χρηματοπιστωτικές αγορές, πάντα ευαίσθητες σε πιθανούς κινδύνους, χρειάζονται μόνο μια κρίσιμη μάζα συμμετεχόντων να πιστέψει ότι η απειλή είναι πραγματική για να γίνει αυτοεκπληρούμενη. Οταν αρκετοί επενδυτές αρχίσουν να πουλούν τους ακολουθούν και άλλοι.
Το «υπέρογκο προνόμιο» της Αμερικής δεν είναι φόρος υποτελείας για το ότι παραμένει υπερδύναμη· είναι παράπλευρο αποτέλεσμα του τρόπου που λειτουργεί ένα αποθεματικό νόμισμα. Οπως τα άτομα, έτσι και οι χώρες χρειάζονται ένα αξιόπιστο μέσο αποθήκευσης αξίας, ανταλλαγής και λογιστικής μονάδας. Οσο αναπτύσσονται οι ξένες οικονομίες, τόσο αυξάνεται η όρεξή τους για περιουσιακά στοιχεία σε δολάρια – όπως αμερικανικά κρατικά και εταιρικά ομόλογα. Αυτή η ζήτηση επιτρέπει στις ΗΠΑ να διατηρούν εμπορικά και εξωτερικά ελλείμματα.
Για να λειτουργεί ένα νόμισμα ως παγκόσμιο αποθεματικό, πρέπει να είναι ασφαλές, σταθερό και ευρέως αποδεκτό. Αυτό στηρίζεται σε επτά προϋποθέσεις: μακροοικονομική σταθερότητα, βαθιές και υγιείς αγορές, ανεξάρτητη κεντρική τράπεζα, ελευθερία κινήσεων κεφαλαίων, κράτος δικαίου, αντίληψη ότι λειτουργεί ως παγκόσμιο δημόσιο αγαθό, και τέλος, ο εκδότης να είναι οικονομική και εμπορική υπερδύναμη.
Οι πολιτικές του Τραμπ έχουν διαβρώσει καθεμία από αυτές τις βάσεις: τεράστιες φοροελαφρύνσεις χωρίς αντίστοιχες περικοπές δαπανών, υπονόμευση της ανεξαρτησίας της Fed, απειλές αποκλεισμού εταιρειών από το χρηματιστήριο ή χωρών από το SWIFT, κατάχρηση κυρώσεων και δασμολογικών όπλων ακόμη και κατά συμμάχων. Οι αβεβαιότητες αυτές ώθησαν συμμάχους να στραφούν σε εναλλακτικές επιλογές, ενώ κεντρικές τράπεζες άρχισαν να διαφοροποιούν τα αποθέματά τους προς το ευρώ, το γουάν ή τον χρυσό.
Αν οι αμφιβολίες για την αξιοπιστία του δολαρίου παγιωθούν, η μετάβαση δεν θα είναι ομαλή καθώς η παρακμή του δολαρίου δεν αφορά μόνο το τέλος του «υπέρογκου προνομίου» της Αμερικής· είναι ζήτημα παγκόσμιας σημασίας. Αν το εύθραυστο αλλά διαχειρίσιμο σύστημα πολυμερούς συνεργασίας δώσει τη θέση του σε μια χρηματοπιστωτική βαλκανοποίηση, οι επόμενες δεκαετίες θα σημαδευτούν από οικονομικές αντιπαραθέσεις και τον μόνιμο κίνδυνο γενικευμένου πολέμου.
Ο κ. Dennis Snower είναι ιδρυτικός πρόεδρος του Global Solutions Initiative και επίτιμος πρόεδρος του Ινστιτούτου για την Παγκόσμια Οικονομία στο Κίελο.
