Το δημοσίευμα της έγκριτης δημοσιογράφου Δήμητρας Κρουστάλλη στο «Βήμα της Κυριακής» (10/8/2025) για την κατανομή των 300 εκατ. ευρώ που προορίζονταν για την ενίσχυση των κρατικών πανεπιστημίων και τη συναφή έρευνα, αποτύπωσε με καθαρότητα τρέχουσες λυπηρές πραγματικότητες. Αμφίβολης μεθοδολογίας και ποιότητας αξιολόγηση των ερευνητικών προτάσεων, όπως άλλωστε ευρύτερα αναγνωρίζεται από σημαντική μερίδα της Ελληνικής Ερευνητικής Κοινότητας.
Η Ελλάδα διαθέτει λαμπρούς επιστήμονες, δημιουργικά μυαλά και πανεπιστημιακά και ερευνητικά κέντρα που, όταν τους δοθεί η ευκαιρία, αποδεικνύουν την αξία τους διεθνώς. Διακεκριμένοι Ελληνες ερευνητές ηγούνται εργαστηρίων στο εξωτερικό, δημοσιεύουν σε κορυφαία επιστημονικά περιοδικά και συνεισφέρουν σε ανακαλύψεις που αλλάζουν τον κόσμο.
Ωστόσο, η εικόνα της εθνικής πολιτικής για την έρευνα και την καινοτομία παραμένει θολή και απογοητευτική. Η έλλειψη σταθερού στρατηγικού σχεδιασμού, η εναλλαγή ηγεσιών χωρίς συνέχεια, οι παραιτήσεις κορυφαίων μελών του Εθνικού Συμβουλίου Ερευνας και Καινοτομίας και η απουσία μακροπρόθεσμου οράματος έχουν αφήσει τον χώρο στάσιμο, αν όχι σε υποχώρηση. Είναι προφανές ότι η ευθύνη για τη λυπηρή αυτή κατάσταση βαρύνει την κυβέρνηση όπου επτά χρόνια δεν έχει παρουσιάσει σαφές πολιτικό όραμα για την έρευνα και την καινοτομία, ούτε έχει φροντίσει για μία αδιάσειστη και διαφανή κατανομή των κονδυλίων έρευνας.
Στην πράξη, η βασική έρευνα έχει υποβαθμιστεί. Ο θεσμός του ΕΛΙΔΕΚ (Ελληνικό Ιδρυμα Ερευνας και Καινοτομίας), που αποτέλεσε τη σημαντικότερη πηγή χρηματοδότησης, κυρίως της βασικής επιστημονικής έρευνας, απαξιώνεται χρόνο με τον χρόνο. Η σταδιακή αποδυνάμωσή του, εκτιμάται ως συνειδητή πολιτική της κυβέρνησης. Αυτό αντανακλά μια γενικότερη τάση περιορισμού των πόρων προς την έρευνα που δεν έχει άμεσο εμπορικό αποτέλεσμα, παραγνωρίζοντας ότι η βασική έρευνα αποτελεί τη βάση για κάθε τεχνολογική πρόοδο.
Παραλλήλως, η χώρα παραμένει κάτω από τον ευρωπαϊκό μέσο όρο στον Δείκτη Καινοτομίας, αδυνατώντας να ενισχύσει τη συμμετοχή της σε διεθνή δίκτυα συνεργασίας και να διασφαλίσει πνευματικά δικαιώματα για την παραγωγή γνώσης.
Η γραφειοκρατία εξακολουθεί να πνίγει τις ερευνητικές πρωτοβουλίες. Οι εγκρίσεις έργων, οι προσλήψεις και οι διαδικασίες προμηθειών κινούνται με ρυθμούς δεκαετίας προηγούμενου αιώνα. Τα πανεπιστήμια και τα ερευνητικά κέντρα στερούνται της αυτονομίας που απαιτείται για γρήγορες και ευέλικτες συνεργασίες με τον ιδιωτικό τομέα. Η άνιση κατανομή των πόρων επιδεινώνει την κατάσταση: μεγάλα κονδύλια συγκεντρώνονται σε λίγους «εθνικούς πρωταθλητές», αφήνοντας περιφερειακά ιδρύματα και μικρομεσαίες επιχειρήσεις χωρίς πρόσβαση σε ευκαιρίες.
Το οικοσύστημα μεταφοράς τεχνογνωσίας παραμένει αδύναμο, με τις καλές ιδέες να μη βρίσκουν τον δρόμο τους προς την αγορά. Απουσιάζουν σταθερές δομές υποστήριξης spin-offs και start-ups, ενώ πρωτοβουλίες όπως το «Elevate Greece» δεν απέδωσαν την προσδοκώμενη ώθηση στη βιώσιμη καινοτομία.
Την ίδια στιγμή, το ανθρώπινο δυναμικό απομακρύνεται: το brain drain συνεχίζεται, οι αμοιβές των ερευνητών υπολείπονται έως και 50% του ευρωπαϊκού μέσου όρου, οι συμβάσεις είναι προσωρινές και η τεχνική υποστήριξη υποστελεχωμένη.
Απουσιάζει επίσης η εθνική στρατηγική παρουσία σε κρίσιμους τομείς αιχμής όπως η τεχνητή νοημοσύνη, η βιοτεχνολογία, τα κβαντικά δίκτυα και η αμυντική τεχνολογία. Η χρηματοδότηση για έρευνα και ανάπτυξη παραμένει στο 1,49% του ΑΕΠ – μακριά από τον μέσο όρο της ΕΕ (2,22%) – και οι εμβληματικές υποδομές, όπως ο ερευνητικός στόλος του ΕΛΚΕΘΕ (Ελληνικό Κέντρο Θαλασσίων Ερευνών), λειτουργούν με εξοπλισμό δεκαετιών, χωρίς σχέδιο αντικατάστασης.
Η ερώτηση των βουλευτών του ΠΑΣΟΚ Γ. Νικητιάδη και Σ. Παραστατίδη στις 11 Αυγούστου 2025 ως προς τις εξελίξεις του προγράμματος «Trust your Stars» και τις καταγγελλόμενες από μερίδα γνωστών ερευνητών απαράδεκτες πραγματικότητες δείχνει τις κυβερνητικές επιλογές.
Με στοιχεία για πρόχειρες και αδιαφανείς αξιολογήσεις, αποκλεισμό ερευνητικών κέντρων, απαξίωση του ΕΛΙΔΕΚ και αιφνίδια λήξη κρίσιμων προγραμμάτων όπως ο «Αρχιμήδης», η ερώτηση αναδεικνύει την ανάγκη άμεσης πολιτικής αλλαγής.
Είναι προφανές ότι η χώρα ζητά άμεσα κάτι νέο αντίστοιχο των διεθνών προκλήσεων. Η Ελλάδα οφείλει να διαμορφώσει και να εφαρμόσει μια εθνική στρατηγική με συνέχεια και όραμα, που θα συνδέει την έρευνα με την πραγματική οικονομία και τις ανάγκες της κοινωνίας, θα τη θέτει στο κέντρο της ανώτατης εκπαίδευσης και θα επενδύει στον άνθρωπο ως κινητήρια δύναμη της επιστημονικής προόδου. Η στήριξη των νέων ερευνητών και η δημιουργία ερευνητικής ακαδημίας της διασποράς θα μπορούσαν να ανακόψουν το κύμα φυγής, αξιοποιώντας την παγκόσμια ελληνική επιστημονική κοινότητα.
Οι προτάσεις του ΠΑΣΟΚ για την έρευνα, την καινοτομία και τις νέες τεχνολογίες είναι ρεαλιστικές και ξεκάθαρες. Πρωτίστως ιεραρχείται η ανάπτυξη εθνικής στρατηγικής έρευνας με συνέπεια και όραμα, σε στενή συνάφεια με την Ανώτατη Παιδεία.
Συνάμα ιεραρχούνται ως προτεραιότητες η ανάγκη ψηφιοποίησης των ερευνητικών δομών, η διαφάνεια στη διαχείριση των πόρων και των έργων και οπωσδήποτε η αναγνώριση της έρευνας ως κεντρικού πυλώνα γνώσης και ανάπτυξης. Τέλος προσβλέπουμε στην απολυτή κατοχύρωση της διαφάνειας και της αξιοκρατίας στις κρίσεις των κάθε είδους ερευνητικών προτάσεων.
Προφανώς η σημερινή κυβέρνηση δείχνει ότι στερείται στρατηγικού προσανατολισμού και θέλησης ώστε να αναδείξει την έρευνα και την καινοτομία ως κεντρικούς πυλώνες ανάπτυξης και παιδείας. Οι τελευταίες εξελίξεις υπήρξαν αποκαλυπτικές. Εδειξαν καθαρά ότι σταδιακά υποβαθμίζεται το πρώτιστο ζητούμενο: Η αξιοπιστία σε κάθε είδους απόφαση που σχετίζεται με την ερευνητική αριστεία.
O κ. Γιώργος Νικητιάδης είναι βουλευτής Δωδεκανήσου, υπεύθυνος ΚΤΕ Ανάπτυξης – ΠαΣοΚ.
Ο κ. Πάνος Βάρδας είναι γραμματέας του Τομέα Ερευνας και Τεχνολογίας – ΠαΣοΚ.
