Οταν πρωτοκυκλοφόρησε η Ακροναυπλία, περί τα τέλη της δεκαετίας του 1970, έγινε σωστός σεισμός. Ελάχιστες μαρτυρίες κομμουνιστών που καταδιώχθηκαν και φυλακίστηκαν είχαν δημοσιευτεί από τον Μεσοπόλεμο μέχρι και τη δικτατορία του 1967.
Γιάννης Μανούσακας
Ακροναυπλία. Θρύλος και πραγματικότητα
Εκδόσεις Ραδάμανθυς, 2025, σελ. 354, τιμή 21,20 ευρώ
Με την Ακροναυπλία (1979) του Γιάννη Μανούσακα και την Αχτίνα Θ΄ (1975) του Βασίλη Νεφελούδη άνοιγε ένας εκδοτικός κύκλος ο οποίος επρόκειτο να μακροημερεύσει, φέρνοντας στην επιφάνεια ένα πληθωρικό υλικό και προκαλώντας αμέτρητες συζητήσεις.
Γεννημένος το 1907 στην Αργυρούπολη του Ρεθύμνου, ο Μανούσακας έμαθε την τέχνη του τσαγκάρη και μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή ασπάστηκε τις αριστερές ιδέες, γεγονός που είχε ως αποτέλεσμα τη σύλληψη και τον βασανισμό του το 1939 στην Ειδική Ασφάλεια της δικτατορίας του Μεταξά. Κατέληξε για τρία χρόνια στο στρατόπεδο κομμουνιστών Ακροναυπλίας. Από εδώ προέκυψε ο τίτλος του βιβλίου, το οποίο ήταν μαρτυρία για τα πρωτοφανή γεγονότα που συνέβησαν εκεί.
Η γενιά μου μεγάλωσε με βιβλία σαν του Μανούσακα και ο ίδιος επαινέθηκε πολύ και δικαίως τόσο για το ανανεωτικό πολιτικό του πνεύμα όσο και για τις αρετές της αφήγησής του. Στο πολιτικό επίπεδο, ο Μανούσακας κρατήθηκε μακριά από τις αγιογραφίες του κόμματος και των διαφόρων ηγετών του, που άρχισαν τότε να ανθούν ποικιλοτρόπως για να γίνουν κάποια στιγμή αφόρητα ασφυκτικές.
Εκείνος έκρινε αυστηρά τον αποκλεισμό από τον κομματικό βίο των «δηλωσιών» (όσων υπέγραφαν δήλωση αποκήρυξης του κομμουνισμού υπό τις φρικτές πιέσεις του μεταξικού καθεστώτος), τις απίθανες πολιτικές βεβαιότητες της κομματικής ηγεσίας εντός της φυλακής, την πληθώρα λαθών και το δίδυμο ατολμίας και ακρισίας που κανοναρχούσε τους καθοδηγητές, χωρίς να υπολογίσουμε την παντελή έλλειψη εσωκομματικής δημοκρατίας.
Από την άλλη μεριά, ο Μανούσακας έτρεφε, όπως όλοι οι κομμουνιστές του καιρού του, θεολογικού τύπου πίστη για το κόμμα και τεράστια αγάπη για τους αφοσιωμένους συντρόφους. Αυτό το φιλέταιρο πνεύμα έκανε, νομίζω, το βιβλίο να κερδίσει την απήχησή του: εκατοντάδες κομμουνιστές στριμωγμένοι σε μια τυφλή τρύπα της Ακροναυπλίας να γράφουν, να διαβάζουν και να παρακολουθούν μαθήματα αυτομόρφωσης, να μαγειρεύουν και να τραγουδούν – και κατόπιν να πεθαίνουν από την πείνα, ανήμποροι να λάβουν μέρος στον ψυχωμένο πόλεμο της Ελλάδας με την Ιταλία.
Είναι ένα κλίμα που σώζεται μέχρι και σήμερα, όντας ικανό να μεταδώσει στους νέους όχι το πολιτικό μήνυμα της ιδεολογίας της Αριστεράς, αλλά τη νοοτροπία και την προσήλωση στο όραμα για έναν κόσμο ο οποίος δεν είχε την παραμικρή σχέση με το κόμμα.
Ο Μανούσακας έβγαλε μέχρι και τον θάνατό του σε ηλικία 88 ετών πολλά ακόμα βιβλία, αλλά η Ακροναυπλία δεν έχει χάσει τη δύναμη που εντόπισαν οι κριτικοί της εποχής: μαρτυρία με αυτοβιογραφικό νήμα, θερμή και ταυτοχρόνως αποστασιοποιημένη φωνή του πρωτοπρόσωπου αφηγητή, προσεκτικά τοποθετημένοι συγκινησιακοί πυρήνες και ένα οιονεί μυθιστόρημα για τον εγκλεισμό των ανθρώπων πίσω από τα κάγκελα μιας στυγνής δικτατορίας, που ευλογούσε σιωπηρά και έναν δεύτερο εγκλεισμό – την τρομώδη παγίδευσή τους στο πεδίο της κομματικής εξουσίας. Μια απέραντη, θηριώδης έρημος που ξεπερνά τα όρια της πολιτικής και της Ιστορίας. Και στην άλλη άκρη το πάθος και η λαχτάρα για ζωή.
