Rob Jetten: Ποιος είναι ο πολιτικός που αναμένεται να γίνει ο πρώτος ανοιχτά γκέι πρωθυπουργός της Ολλανδίας

Η πολιτική του πορεία ξεκίνησε νωρίς, πρώτα στους Young Democrats, μετά στο δημοτικό συμβούλιο του Nijmegen. Το 2017 εξελέγη βουλευτής με το D66, το φιλελεύθερο, ευρωπαϊκό κόμμα που παραδοσιακά λειτουργεί ως συνείδηση της ολλανδικής κεντροαριστεράς. Το 2018, στα 31 του, ανέλαβε κοινοβουλευτικός εκπρόσωπος του κόμματος, προκαλώντας ειρωνικά σχόλια για την ηλικία του. Σήμερα, κανείς δεν γελά.

View this post on Instagram

A post shared by Rob Jetten (@jettenrob)

Το πρόσωπο της γενιάς του

Ο Rob Jetten ενσαρκώνει έναν νέο τύπο ηγεσίας. Δεν είναι τόσο χαρισματικός με την παλιά, ρητορική έννοια, αλλά περισσότερο τεχνοκρατικά συνειδητός. Ανήκει σ’ εκείνη τη γενιά πολιτικών που δεν πιστεύουν πως θα αλλάξουν τον κόσμο, αντιθετώς, θέλουν απλώς να τον κρατήσουν λειτουργικό. Στη θητεία του ως υπουργός Κλίματος και Ενέργειας, ηγήθηκε του πιο φιλόδοξου σχεδίου ενεργειακής μετάβασης που έχει γνωρίσει η χώρα: ενός δικτύου υδρογόνου που φιλοδοξεί να αντικαταστήσει το φυσικό αέριο μέχρι το 2031. Ήταν μια πράξη πρακτικού οράματος, που στόχο είχε να συνδυάσει την ολλανδική ακρίβεια με την οικολογική ανησυχία.

Όταν το 2023 ανέλαβε την ηγεσία του D66, το κόμμα κατέρρεε στις δημοσκοπήσεις. Δύο χρόνια αργότερα, βρέθηκε στο κατώφλι της πρωθυπουργίας. Στην Ολλανδία του μετά-Rutte, όπου η κούραση από τους λαϊκιστές έχει γίνει σχεδόν θεσμός, ο Jetten εκπροσωπεί κάτι ριζικά διαφορετικό: την ιδέα πως η κανονικότητα μπορεί να είναι επαναστατική.

View this post on Instagram

A post shared by D66 (@d66_insta)

Αν η πρόβλεψη επαληθευτεί και γίνει πρωθυπουργός, ο Jetten θα είναι: ο πρώτος ανοιχτά γκέι πολιτικός που εκλέγεται ως πρωθυπουργός στην Ολλανδία, ο νεότερος στην ιστορία της χώρας που φτάνει σε αυτή τη θέση, σύμβολο μιας μετατόπισης, από τον λαϊκισμό και την πόλωση της δεκαετίας του 2010 στην «ήπια» αλλά αποφασιστική διακυβέρνηση μίας κοινωνίας που ορίζεται από την τεχνοκρατία, την πράξη και την αξιοπιστία.

Η πιθανή του άνοδος σηματοδοτεί την απομάκρυνση από τα μοτίβα του «αναλώσιμου» πολιτικού και τη μετατόπιση προς την ιδέα του ηγέτη που λειτουργεί ως μέσο κι όχι ως σκοπός. Και στην Ολλανδία, που κάποτε πρωτοστάτησε στον γάμο ίσων δικαιωμάτων, αυτή η εξέλιξη έχει μια βαθιά λογική.

View this post on Instagram

A post shared by Rob Jetten (@jettenrob)

Η αθώα πρόσοψη της προόδου

Η εκλογική του άνοδος έχει μια συμβολική συμμετρία. Αν εκλεγεί, θα αντικαταστήσει τον Geert Wilders, τον μακροβιότερο φορέα του ευρωπαϊκού δεξιού λαϊκισμού, έναν άνδρα που έχτισε καριέρα πάνω στο ρατσισμό και την ξενοφοβία. Ο Jetten δεν είναι, φυσικά, λαϊκός ήρωας. Μιλάει ήπια, σκέφτεται σε δεδομένα κι όχι με συνθήματα. Η επιτυχία του ίσως να λέει περισσότερα για την Ευρώπη παρά για τον ίδιο. Ίσως η απήχησή του είναι μια απόδειξη ότι το κοινό αρχίζει να κουράζεται από το θέαμα και να αναζητά κάτι σταθερό, έστω και αν αυτό μοιάζει λιγότερο «εμπνευσμένο».

View this post on Instagram

A post shared by D66 (@d66_insta)

Κι όμως, μέσα σε αυτή τη νηφαλιότητα υπάρχει κι ένα ρίσκο. Ο Jetten εκπροσωπεί τη νέα ευρωπαϊκή ελίτ. Τεχνοκράτες με πολιτισμένη γλώσσα, αλλά συχνά αδύναμοι να αρθρώσουν όραμα πέρα από τη διαχείριση. Δεν υπόσχεται ρήξη με το υπάρχον, ούτε ελπίδα για κάποιο ριζοσπαστικότερο αύριο. Υπόσχεται κυρίως σταθερότητα. Αν ο λαϊκισμός είναι το σύμπτωμα, ο Jetten δεν είναι απαραίτητα η θεραπεία αλλά, περισσότερο, το αναισθητικό. Μια προσεκτικά σχεδιασμένη αισθητική της μετριοπάθειας, που μεταφράζει την κοινωνική κούραση σε συναίνεση.

Η ταυτότητά του ως ανοιχτά ομοφυλόφιλου πολιτικού έχει, βέβαια, βαρύτητα. Όχι γιατί εκείνος τη χρησιμοποιεί, αλλά γιατί υπάρχει ακόμη ανάγκη να τονίζεται. Ο Jetten δεν αυτοπροσδιορίζεται μέσω της σεξουαλικότητάς του, όμως η ίδια του η ύπαρξη ως πιθανός πρώτος γκέι πρωθυπουργός της Ολλανδίας λειτουργεί συμβολικά. Ο αρραβώνας του με τον Αργεντινό αθλητή Nicolás Keenan το 2024 δεν παρουσιάστηκε ως πολιτική πράξη κι όμως, σε μια Ευρώπη όπου τα queer δικαιώματα βάλλονται εκ νέου, η απλότητα της στάσης του αποκτά πολιτικό βάρος.

View this post on Instagram

A post shared by Rob Jetten (@jettenrob)

Το αύριο

Αν κερδίσει, η νίκη του δεν θα είναι μια νέα εποχή, αλλά ένα πείραμα για το κατά πόσο μπορεί ο ρεαλισμός να είναι αρκετός. Μπορεί η κανονικότητα να σταθεί απέναντι στο χάος; Η Ολλανδία έχει υπάρξει εργαστήριο προόδου, αλλά και πολιτικής και πολιτισμικής κόπωσης. Ο Jetten μοιάζει περισσότερο με τεστ ωριμότητας και αντοχής παρά με υπόσχεση αλλαγής. Ένας ηγέτης που, ίσως άθελά του, συμπυκνώνει το δίλημμα της σύγχρονης Ευρώπης: πώς συνεχίζεις να προχωράς, όταν δεν πιστεύεις πια στην επανάσταση;

Ο ίδιος είναι προϊόν της νέας, «μετα-ιδεολογικής» πολιτικής που κυριαρχεί στην Ευρώπη, αποτελούμενη από νέους, "clean-cut" κοσμοπολίτες πολιτικούς, οι οποίοι πιστεύουν περισσότερο στις διαδικασίες και στα metrics παρά στη ρητορική των ιδεών. Για όσους διαβάσουν τα παραπάνω υπό ένα ριζοσπαστικό πρίσμα, ο Jetten συμβολίζει έναν «πράσινο καπιταλισμό» που ντύνει το status quo με βιώσιμες ταμπέλες. Για τους υπόλοιπους που βλέπουν την πολιτική ως πεδίο εφικτού συμβιβασμού, τότε ο Jetten είναι μάλλον το πιο έντιμο αποτέλεσμα αυτής της εποχής: ένας άνθρωπος που προσπαθεί να κρατήσει το σύστημα λειτουργικό χωρίς να το ωραιοποιεί.

View this post on Instagram

A post shared by Rob Jetten (@jettenrob)

Μια σύντομη ιστορία των queer γάμων

Και για το τέλος, ένα σύντομο μάθημα queer ιστορίας. Από την Αρχαιότητα κιόλας, ο έρωτας μεταξύ ατόμων του ίδιου φύλου υπήρξε όχι απλώς υπαρκτός, αλλά θεσμικά αναγνωρισμένος σε πολλές κοινωνίες. Στην Αρχαία Ρώμη, τουλάχιστον δύο αυτοκράτορες τελούσαν σε ομοφυλοφιλικές ενώσεις και δεκατρείς από τους πρώτους δεκατέσσερις θεωρούνται σήμερα είτε αμφιφυλόφιλοι είτε αποκλειστικά ομοφυλόφιλοι. Ο Νέρων παντρεύτηκε δύο άνδρες (για την ακρίβεια, ο ένας ήταν παιδί, μια θλιβερή ιστορία για άλλη φορά). Ο έφηβος αυτοκράτορας Ηλιογάβαλος αποκαλούσε τον ηνίοχό του, έναν ξανθό σκλάβο από την Καρία ονόματι Ιεροκλή, «σύζυγο», και μάλιστα αργότερα παντρεύτηκε έναν αθλητή, τον Ζώτικο, σε λαμπρή τελετή στη Ρώμη, υπό τα χειροκροτήματα του λαού.

Την ίδια εποχή, στον Ειρηνικό και τη Νοτιοανατολική Ασία, οι ενώσεις ατόμων του ίδιου φύλου θεωρούνταν φυσιολογικές: στις Φιλιππίνες, για παράδειγμα, οι αυτόχθονες πολιτισμοί είχαν αναγνωρισμένες μορφές γάμου μεταξύ ανδρών.

Στην Όαση της Σίουα στην Αίγυπτο, οι άνδρες παντρεύονταν μεταξύ τους σε τελετουργικά που θεωρούνταν ιερά, μια παράδοση που καταγράφηκε το 1900 από τον Γερμανό αιγυπτιολόγο George Steindorff, προτού οι αποικιοκρατικές και κρατικές αρχές τη φιμώσουν στις αρχές του 20ού αιώνα.

View this post on Instagram

A post shared by Memes! ✨ (@3.1415926535897932384626433832)

Το 1781, στη Νορβηγία, ο Jens Andersson, που είχε γεννηθεί γυναίκα αλλά ζούσε ως άνδρας, παντρεύτηκε την Anne Kristine Mortensdotter σε λουθηρανική εκκλησία. Όταν ρωτήθηκε για το φύλο του, απάντησε: «Πιστεύω πως ανήκω και στα δύο». Το 1834, η Anne Lister, γνωστή ως «η πρώτη σύγχρονη λεσβία», παντρεύτηκε τη σύντροφό της Ann Walker σε μια ανεπίσημη, αλλά πνευματικά δεσμευτική τελετή στο York.

Ο πρώτος νομικά δεσμευτικός γάμος μεταξύ δύο ατόμων του ίδιου φύλου στη σύγχρονη Ευρώπη, συνέβη έναν αιώνα πριν τη νομιμοποίηση των ομόφυλων γάμων! Πώς έγινε αυτό; Το 1901 στην Ισπανία, δύο γυναίκες, η Marcela Gracia και η Elisa Sánchez, κατάφεραν να παντρευτούν νόμιμα στην Α Κορούνια: η Elisa υιοθέτησε αντρική ταυτότητα ως Mario Sánchez και ξεγέλασε την Εκκλησία. Είναι σημαντικό να τονιστεί πως η Elisa, σε αντίθεση με τον Jens Andersson, δεν αυτοπροσδιοριζόταν ως άνδρας. Υιοθέτησε αντρική ταυτότητα μόνο για να μπορέσει να ξεγελάσει τον νόμο και να πραγματοποιηθεί ο γάμος. Όταν η αλήθεια αποκαλύφθηκε, το ζευγάρι έγινε σκάνδαλο σε όλη την Ευρώπη και κατέφυγε στην Αμερική για να γλιτώσει τη σύλληψη.

View this post on Instagram

A post shared by Glad Day (@gladdaybookshop)

Η πρώτη φορά που προτάθηκε επίσημη αναγνώριση των γκέι γάμων ήταν στη Σοβιετική Ένωση το 1929, μετά την αποποινικοποίηση της ομοφυλοφιλίας. Τότε οργανώθηκε συνέδριο για τη σεξουαλική και έμφυλη ποικιλομορφία, το οποίο πρότεινε την επίσημη αναγνώριση των queer γάμων, πρόταση που όμως δεν θεσπίστηκε ποτέ. Μέχρι που το 1933, υπό τον Στάλιν, η ομοφυλοφιλία ποινικοποιήθηκε ξανά.

Το 2001, η Ολλανδία έγινε η πρώτη χώρα στον κόσμο που επέτρεψε σε ζευγάρια του ίδιου φύλου να παντρευτούν. Η σχετική νομοθεσία ψηφίστηκε τον Δεκέμβριο του 2000 και τέθηκε σε ισχύ την 1η Απριλίου 2001. Το γεγονός αυτό ήταν ένα ξεκάθαρα νομικό, πολιτισμικό κι ιδεολογικό ορόσημο, που έδειξε τον δρόμο και για άλλες χώρες.